Insanda heyranlıqla, fərəhlə bağlı xüsusi estetik hiss doğuran,diqqətəlayiq əhvalat və hadisələrin mahiyyətini cəm halında ifadə edən estetik kateqoriya

Ülvilik – insanda heyranlıqla, fərəhlə bağlı xüsusi estetik hiss doğuran,diqqətəlayiq əhvalat və hadisələrin mahiyyətini cəm halında ifadə edən estetik kateqoriya. Ülvilik haqqında təsəvvürlər estetik ideal haqqında ,gözəlliyin təbiəti haqqında,incəsənətin gerçəkliyə estetik münasibətləri ümumi təsəvvürlərlə bağlı olduğundan tarixən dəyişir. Marksizməqədərki materialist estetikada ülvilik məfhumuna dərin qiyməti N.Q.Çernışevski vermişdir. O , ülviliyin təbiətdə və içtimai həyatda obyektiv surətdə mövcud olan “əzəmətlilik” kimi qiymətləndirilir və eyni zamanda göstərirdi ki,biz bu barədə danışarkən “insanın gözəl ülvi hesab predmet və hadisələrin insana və onun anlayışlarına münasibətini” ön xəttə çəkirik. Әдəбиyyат вə инcəсәнəтдө üлвилик иnсанын ән yахшы ниyyəт вә арзуларынын, онларын доğурдуğу руh yüксөклиyинин göтəрилməсиндə тəзаһüр едир. О, бәдии əсәрләрдә һəyатын инсан тəрәфиндəн üлвилик кими гавранылан һадисəләринин заһири cәһәтлəринин тəсвири yолу илә деyил, гәһрәманларын hәrəкәтләрини шәртләндирән сəбəблəрин тәһлили, yахуд бу hәрәкәтләрин билаваситә нüмаyиши васитәсилә әкс eтдирилир. Мәсәлән, Низами Gөнcәвинин "Леyли вә Мәcнун", У. Шeкс- пирин "hамлет", А. С. Пушкинин "Пол- тава", C.Cаббарлынын "Од gəлини" әsәрлəриндә üлвилик бу yолла төзаһüр edir.

ÜSLUB - haзырда ичтимаи həyатын вә инcəсәнәтин һансы саһəсинə аид едилмəсиндөн асылы олараq "üслуб" сöзü чох мüхтəлиф мəналарда ишләнир. Дилдө она сиyаси фәалиyyәт вә иш üслубу, шәхси давраныш üслубу, рəsсамлыг вә с. инcәсәнәт нöвлəриндәки бу вə yа башга üслуб, ədəби дил üслубу, yазычынын фәрди əдәби üслубу вә с. формаларда раст gөлмәк мüмкüндüр. Бəдии əдәбиyyатда üслуб һər hансы yазычнıн yарадыcылыğына хас олуб əсәрләриндә тəкрар eдилән əсас идеya-бəдии хüсусиyyəтлəрин мəcмусу, yазы- чынын дüнyаgöрüшüнü вə əsərləринин мезмунуну төyин едән өсас идеyалар, hәмин yазычынын тәсвир eтдиyи сuжетләр вә характерлəр даирәси, онун üчüн типик олан бәдии тәсвир васиталәри дилдир. Мисал üчüн, М. Шолоховун yарадыcылыğындан данышаркән, әдибин халг hәyаты илә сых баğлылыğыны, мüaсир һадисаләри вә ингилаби кечмиши cанлы, фәал сурəтдә әкс eтдирдиyини, əдәбиyyата cәсарәтлә yени мöвзулар, сурəтләр gәтирдиyини, дилинин зәнgинлиyини, аyдынлыğыны вә башга саһəлəрдә новаторлуğуну геyд eдирик. Bu xüsuiyyətlər güll һалында Шолохов üслубуну төшкил едир. Yазычынын üsлубу, yарадыcылыг хüсусиyyәтлəри, һәyати анлаyышы вә тəсвир üсуллары онун yaрадыcылыğынын инкишаф eтдиyи ичтимаi-тарихи шəраитлә сых əлагәдә мüәyyәнләшир. Бу шəраит yазычынын yаратдыğы бәдии әсәрлəрин һәм мөзмун, һәм дө формасында әксини тапыр. Бəзән тəкчә бир yазычынын деyил, həyaта вə əдəбиyyaта мüнасибəтлəри, haбeлә әсас идeyа-бәдии хüсусиyyәтләри илә бир-биринә yахын вә баğлы олан бир нечә yазычынын yарадыcылыг xüsusiyyətlərinə birlikdə ü s l u b deyilir. Yazıçıları birləşdirən bu cür üslub vəhdətinə ə d ə b i c ə r y a n ,yaxud ə d ə b i m ə k t ə b demək daha düzgün olardı (məsələn setimentalizm ,realizm,simvolizm və s.).

Ədabiyyatda üslubun nə olduğuna dair fikirlər müxtəlifdir.tahir Mövləvinin fikri : “Üslub tərzibəyan deməkdir.Düşuncəsini,duyğusunu, төфәккüрüнü, hиссиyyатыны, тəхөyyüлünü aлатмаг üчüн həр кəсин шөхси бир ифадə тəрзи вардыр. Бах, о тəрзө "Üsлуб" деyилир. "Әда" тəбир олундуğу да вардыр". А. Н. Баскаковун изаһы: 1) стил, слог; 2) образ, форма, манера (Tureçо-русский словар, М., 1977, с. 889)". Л. Н. Тимофејев вә С. В. Туrayeвин изаһы: "Һазырда "Стил" sözünün ән мüхтәлиф мәналары вар; бу онун иçтимаи həyатын вә сәнәтин һансы sahəсиндә ишләнмәсиндән асылыдыр. Сиyаси фәалиyyәт вә ишин стили, yазычынын фәрди əдәби стили вә с. haqгында данышылыр" (Словар литера- туроведческих терминов, М., 1974, с. 374)