İnstitutu

  

 

 

Karbonun allotropik şəkildəyişmələrinin fiziki xassələri.                                    

  

cədvəl  9 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  

 

 

Nəticə və ümumiləşdirmə: 

 

Maddənin 

adı 

 

Aqre

qat 

halı 

 

Rəngi və 

şəffaflığı 

 

Parlaqlığ

ı 

 

Sıx- 

lığı 

 

Bərkliyi 

 

İstilikkeçirmə və 

elektrik keçirmə 

qabiliyyəti 

Almaz 

Bərk  Rəngsiz 

Şəffaf 

Güclü 

almaz 

parlaq-

lığı 

3,5 

Çox bərkdir 

(bərklik şkalası  

ilə 10) 

İstiliyi pis keçirir, 

elektrik cərəyanını 

keçirir 

Qrafit 

Bərk  Boz 

rəngdə, 

şəffaf 

deyil 

Zəif 

metal 

parlaq-

lığı 

2,2 

Çox yumşaqdır  

(bərklik şkalası  

ilə 1) 

İstiliyi və elektrik 

cərəyanını yaxşı 

keçirir 

Karbin 

Bərk  Qara 

rəngdə, 

şəffaf 

deyil, 

narın 

kristal 

tozdur 

 

Metal 

parıltılı 

1,9-2   

Qrafitdən bərk, 

almazdan xeyli 

yumşaq 

Yarımkeçirici xassəyə 

malikdir 

---

 

 

70 

Təqdim  olunan  video  material  proyektorla  ekranda  göstərilir.  Allotropik 

şəkildəyişmələrin eyni bir tərkibə malik olduğunu göstərən sxem: 

  

Almaz C+ 

Qrafit  C +  

Karbin C  +                 O

2                                     

CO

2

 

Fülleren C+  

 Qiymətləndirmə: 

Təqdimatlara  əsasən  hər  qrupun  fəaliyyəti    dərs  prosesi  boyunca  aşağıdakı 

meyarlara əsasən qiymətləndirilir. 

 

 

 

 

 

 

           

 

Cədvəl  10. 

 

№ 

Qruplar 

 

Meyarlar 

 

 

Almaz 

 

Qrafit 

 

Karbin 

 

Kömür 

1. 

Maddələrin fiziki 

xassələrini şərh edir 

 

 

 

 

2. 

Tətbiq sahələrini 

söyləyir 

 

 

 

 

3. 

Modelləşdirir 

 

 

 

 

 

4. 

Əməkdaşlıq edir 

 

 

 

 

 

 

 

Şagirdlərin  fərdi  olaraq  biliklərini  öyrənmək  üçün  aşağıdakı  məzmunda  test 

suallarından istifadə etmək olar: 

1. Allotropik şəkildəyişmə olan elementləri göstərin? 

A) O, N, Cl          B) Cu, Zn, C       C) C, O, P 

D) P, S, Fe           E) Zn, Al, F 

2. Hansı allotropik şəkildəyişmə uyğun göstərilmişdir? 

A) Almaz, Karbin 

B) Qırmızı fosfor,Qara fosfor 

C) Silisium, Qara fosfor 

D) Kükürd, Xlor 

E) Qrafit, Azot 

3. Almaz və qrafit üçün hansı ifadələr doğrudur? 

I. Aqreqat halları eynidir. 

II. Adi şəraitdə hər ikisi qeyri-molekulyar quruluşludur. 

III. Fəza quruluşları eynidir. 

A)  I , II                          C) I, III 

B)  II, III                         D) yalnız II 

E) yalnız III 

---

 

 

71 

 

Ev tapşırığı:  Karbonun allotropik  şəkildəyişmələrinə aid həyatda rastlaşdığımız 

hadisələri müşahidə etmək və qeyd aparmaq. İnternetdən əlavə məlumat əldə 

etmək. 

test 

 

XI sinif 

 

Standart: 2.1.1.; 2.2.1.;  2.2.2.; 3.1.1.; 4.1.1. 

Mövzu: Bir atomlu doymuş  spirtlərin kimyəvi xassələri və tətbiqi 

Məqsəd:  

-doymuş bir atomlu spirtlərin alınması və kimyəvi xassələrinə aid sadə 

reaksiyaları aparır və tənliklərini tərtib edir. 

-dymuş bir atomlu spirtlərin alınması və kimyəvi xassələrinə dair məsələləri 

həll etməyi bacarır. 

-doymuş bir atomlu spirtlərin tətbiq sahələrini bilir. 

İş  forması: bütün siniflə, kiçik qruplarla, cütlərlə iş 

Təlim üsulu: beyin həmləsi,BİBÖ,  müzakirə 

Resurslar: etil spirti,mis,spirt lampası,sirkə turşusu,qatı ulfat turşusu,sınaq 

şüşələri, iş vərəqləri. 

    

 

Dərsin gedişi:  

Motivasiya.  müəllim  sinfi  cütlərə  ayıraraq  onlara  tapşırıq  verir  ki,  bir  -  biri 

ilə  fikir  mübadiləsi  edərək,  spirtlər  haqqında  nə  bilirlərsə  qeyd  etsinlər,  3 

dəqiqədən sonra yazı lövhəsində asılmış BİBÖ cədvəlinin 1-ci sütununda şagirdlər 

spirtlər  haqqında  bildiklərini  qeyd  edirlər.  Sonra,  müəllim  sual  verir:  spirtlər 

haqqında  daha  nələri  bilmək  istəyirsiniz?  Bu  dəfə  şagirdlər  istədiklərini  ikinci 

qrafada yazırlar. Beləliklə, cədvəl aşağıdakı kimi doldurulur: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Cədvəl  11 

Bildiklərim 

Istəyirəm 

bilim 

Öyrəndiklərim 

-spirtlərin fiziki 

xassələrini 

-spirtlərin quruluşunu 

-spirtlərin beynəlxalq 

nomenklatura ilə 

adlandırılmasını 

-spirtlərin mühüm 

alınma üsullarını 

-tibbdə dezinfeksiya 

edici vasitə kimi istifadə 

olunmasını 

-spirtlərdən ətriyyat  

məhsulları 

hazırlanmasını 

- spirtlərin 

hansı 

maddələrlə 

reaksiyaya 

girirlər? 

- onlar 

indikatorlara 

təsir 

edirlərmi? 

- spirtlərdən 

daha harada 

tətbiq 

olunur? 

- metai- və 

Biratomlu doymuş spirtlər aktiv 

metllarla, xüsusi şəraitdə 

qələvilərlə, hydrogen halogenid 

turşuları ilə, oksidləşdirici 

mineral(qeyri-üzvi) turşularla 

qarşılıqlı təsirdə olur, müvafiq 

alkoholyatlar, halogenli birləşmələr 

və mürəkkəb efirlər əmələ 

gətirirlər.Onlar həmçinin 

dehidratlaçma, dehirogenləşmə və 

oksidləşmə  reaksiyalarına girir,  

nəticədə doymamış 

karbohidrogenlər, sadə efirlər, 

aldehid və keton adlanan maddələr 

---

 

 

72 

-etilenin  və divinilin 

alınmasında istifadəsini. 

etl-

spirtlərini 

necə təyin 

etmək olar? 

alınır. Spirtlərin hamısı asanlıqla 

yanir, karbon qazı və suya 

çevrilirlər. Onlar indikatorlara təsir 

etmirlər. Spirtlə bir çox üzvi 

maddələrin - əfirlər, aldehidlər, 

ketonlar , üzvi turşular alınmasında 

əsas xammaldır, onlardan həmçinin 

korroziyaya qarşı mübarizədə və 

tibbi dərmanların alınmasında geniş 

istifadə olunur.        Metanol və 

etanolu iyinə, rənginə və qaynama 

dərəcəsinə görə başqa spirtlərdən 

fərqləndirmək olar.    

 

Bundan  sonra  müəllim  şagirdlərə  kimya  dərsliyindən  “Biratomlu  spirtlərin 

kimyəvi  xassələri  və  tətbiqi”ni  öyrənməyi  və  burada  verilən  suallara  cavap 

hazırlamağı tapşırır.  Sonra,  müəllim yazı lövhəsində tədqiqat sualını yazır:  

1.Doymuş bir atomlu spirtlərin ilk və ən çox tətbiq olunan nümayəndələri metanol 

və etanol hansı xarakterik kimyəvi xassələrə malikdir? 

2.  Doymuş  bir  atomlu  spirtlərin  tətbiqinin  onların  fiziki  və  kimyəvi  xassələri  ilə 

əlaqəsi varmı? 

Tədqiqatın aparılması. 

Müəllim sinfi dörd qrupa ayırır, hər qrupa iki sualdan ibarət iş vərəqlərini verir və 

dərsliyi öyrənməklə suallara cavab hazırlamağı tapşırır. 

I qrupun tapşırığı: 

1.Sınaq şüşəsinə 2 ml sirkə turşusu tökün, üzərinə 2 ml  etil spirti əlavə edin.Sonra 

bunun  üzərinə  çox  ehtiyatla  1  ml  qatı  sulfat  turşusu  əlavə  edin  və  iyləyin.  Nə 

müşahidə etdiniz? 

2.Sınaq  şüşəsinə  2  ml  etil  spirti  töküb  içərisinə  közərdilmiş  mis  məftil 

salın.Məftilin yenidən  öz rəngini aldığına  diqqət edin. Reaksiya  nəticəsində  hansı 

maddə alınır? 

Hər iki reaksiyanın tənliyini yazın. 

 

II.qrupu tapşırığı:  1. Maddəni beynəlxalq nomenklatura ilə adlandırın 

 

CH

3

—CH—CH

2

—CH—CH—CH

3   

                                                                

                 

CH

3

              OH     C

2

H

5 

 

2. 

2- metil buten 2-nin hidratlaşması zamanı hansı butil spirti alınır? 

a) 

birli spirt 

b) 

 ikili spirt 

c) 

 Üclü spirt 

Müvafiq reaksiyanın tənliyini yazın. 

 

---

 

 

73 

III.qrupun tapşırığı: 

1. 

Aşaşıdakı çevrilməni həyata keçirməyə imkan verən reaksiya tənliklərini 

yazın 

 

CaCO

3

      CaC

2

    C

2

H

2

    CH

3

   CH

2

-OH    CH

2

-CH

2

-Cl    CH

2

=CH

2

 

 

2.Alkoqollu içkilər insan orqanizminə necə təsir edir ? 

 

IV. qrupun tapşırığı.: Aşağıda adları verilmiş maddələrdən doymuş bir atomlu 

spirtlərin  alınması reaksiyasının tənliklərini yazaraq cədvəli doldurun ( reaksiya 

getmirsə ( - ) işarəsi qoyun. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Cədvəl   12 

 Başlanğıc maddə  / alınan məhsul 

Bir atomlu doymuş spirtin 

beynəlxalq nomenklatura ilə adı 

Alkan 

 

Alken 

 

Alkin 

 

Aren 

 

Aldehid 

 

Karbon turşusu 

 

Mürəkkəb efir 

 

Karbohidrat 

 

 

 

 

2. 

Məsələni həll edin: 

Bir litr metanolun (p=0,80q /sm

3

/ yanması üçün hansı həcmdə hava tələb olunur? 

 

Məlumat mübadiləsi. 

Hər qrupdan bir nəfər qrupun işini seçilən üsulla sinfə təqdim edir. 

Məlumatın müzakirəsi. 

Qrupların təqdimatları müzakirı edilir və əlaqələndirilir.   

 

 

 

 

Müəllim öyrənilənləri ümumiləşdirmək üçün suallar verir: 

1.Doymuş bir atomlu spirtlər hansı maddələlə reaksiyaya girir? 

2.Doymuş bir atomlu spirtlər indikatorlara təsir edirmi? 

3.Doymuş bir atomlu spirtlərdən harada istifadə olunur? 

4.  Doymuş  bir  atomlu  spirtərin  tərkibindəki  bir  hidrogen  atomu  daha 

mütəhərrəkdir.Bunu necə izah etmək olar? 

5. Doymuşbir atomlu spirtlərin qaynama temperaturunun molekulunda eyni sayda 

karbon  atomu  olan    alkanların  qaynama  temperaturundan  yüksək  olmasına  səbəb 

nədir? 

Nəticələrin çıxarılması. 

Dərs ümumiləşdirilərək  aşağıdakı nəticəyə gəlinir: 

- bir atomlu doymuş spirtlər indikatorlara təsir etmir, yəni nə qələvi nə də turşuluq 

xassəsinə malik deyildir; 

---

 

 

74 

-  spirtlər  aktiv  metallarla,  mis-2  oksidlə,  turşularla  reaksiyaya  girir,havada  mavi 

alovla yanır;  

  -  müəyyən  temperaturda  dehidratlaşması  nəticəsində  alkenlər,  sadə  efirlər, 

həmçinin  etil  spirtinin  dehidrogenləşməsi  və  dehidratlaşması  nəticəsində  divinil 

alınır;  

-  xalq  təsərrüfatının  müxtəlif  sahələrində-sintetik  kauçukun,  dərmanların,  ətriyyat 

maddələrinin,yanacağın, 

həlledicilərin,tüstüsüz  barıtın,sirkə  turşusunun  və 

s.alınmasında istifadə olunur;                                                                                   

 - etanoldan alkaqollu içkilər də alınır ki, bunlar orqanizmə mənfi təsir edir. 

Ümumiləşdirmə və nəticə mərhələsi başa çatdıqdan sonra  şagirdlər öyrəndiklərini 

cədvəldə III qrafada qeyd edirlər. Həmin qeydlər yuxarıda (cədvəl 11-də)  verildiyi 

kimi aparıla bilər. 

Sonra, produktiv tətbiq etmə və bir atomlu spirtlərə dair testləri həll etmə aparılır. 

Qiymətləndirmə. 

Bu məqsədlə meyar cədvəlindən istifadə olunur. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Cədvəl   13 

           Qruplar  

 

Meyarlar 

I.qrup 

II.qrup 

III.qrup 

IV qrup 

Doymuş bir 

atomlu spirtləri 

düzgün 

adlandırır 

 

 

 

 

Reaksiyaların 

tənliklərini 

düzgün tərtib 

edir 

 

 

 

 

Təqdimatın 

səviyyəsi 

 

 

 

 

Əməkdaşlığın 

səviyyəsi  

 

 

 

 

Qrupda 

intizam 

 

 

 

 

 

---