İnsultlarin biRİNCİLİ profilaktikasinin təŞKİLİNƏ daiR Şirəliyeva R. K., ⃰Əliyev R. R
Tədqiqatın material və metodları
Yüklə 416,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tədqiqatın nəticələri
|
Tədqiqatın material və metodları. Tədqiqat zamanı 2007-2009-cu illər
ərzinda Siyəzən rayonunda aparılan insult registrinin nəticələri [17-20,22], 2008- 2010-cu illər ərzində Quba-Xaçmaz iqtisadi rayonunda əhali arasında insultun risk amillərinin tədqiqinin nəticələri [24], 1999-2008-ci illərdə Quba-Xaçmaz iqtisadi rayonunda aparılan insultun epidemioloji tədqiqatının nəticələrindən istifadə edilmişdir [21,23]. Tədqiqatın nəticələri. 1999-2008-ci illər ərzində Quba-Xaçmaz iqtisadi rayonunda baş beyni insultunun epidemioloji göstəricilərinin uzunmüddətli dinamikasının tədqiqi zamanı aydın oldu ki, rayonda insultla ilkin xəstələnmə, onun yayılmasının və insultla ədaqədar ölümün səviyyəsi zəif templə artır. Kişi və qadınlar arasında insultun yayılmasında nəzərəçarpan fərq müşahidə edilmir. İnsult hadisələrinin böyük əksəriyyəti işemik insultların payına düşür və tədqiqat aparılan illər ərzində işemik və hemorragik insultla ilkin xəstələnmə hadisələri arasında nisbət praktik dəyişməmişdir [21,23]. İnsult registri proqramı ilə Siyəzən rayonunda 173 insult hadisəsi qeydə alınmışdır. Bunlardan 85 nəfər (49,1±3,8%) kişi, 88 nəfər (50,9±3,8%) qadın olmuşdur. Bu illər ərzində baş beyni insultu ilə ümumi xəstələnmə (burada və sonrakı göstəricilərdə üç illik orta göstərici) 1,55±0,1‰, kişilər arasında 1,52±0,17‰, qadınlar arasında 1,57±0,17‰, insultla ilkin xəstələnmə 1,24±0,1‰, işemik insultlar zamanı ümumi xəstələnmə 1,18±0,1‰, hemorragik insultlar zamanı ümumi xəstələnmə 0,22±0,04‰, insultdan ölüm 0,49±0,07‰ təşkil etmişdir [17-20,22]. Tədqiqat aparılan illər ərzində kişilər (62,2±1,3 yaş) qadınlarla (68,2±1,2) müqayisədə daha cavan yaşda insultla xəstələnmişdirlər (p<0,001). İnsultla daha çox 50-59 və 70-79 yaş qrupu arasında olanlar xəstələnmişdir. Birinci yaş qrupunda daha çox kişilər, ikinci yaş qrupunda isə qadınlar xəstələnmişdir və xəstələnmənin səviyyəsi digər yaş qruplarında kişi və qadınlarla müqayisədə statistik dürüst fərqlənmişdir (p<0,05). 30-39 yaş qrupu arasında ümumiyyətlə insultla xəstələnmə qeydə alınmamışdır [17-20,22]. Risk amillərinə gəldikdə, məlum olmuşdur ki, 51 nəfər (29,5±3,5%) 1 risk amili, 58 nəfər (33,5±3,6%) 2 risk amili, 47 nəfər (27,2±3,4%) 3 risk amili, 14 nəfər (8,1±2,1%) 4 və daha çox risk amilindən əziyyət çəkmişdir. 3 nəfərdə (1,7±1,0%) risk amillərini təyin etmək mümkün olmamışdır. 1 risk amilindən əziyyət çəkənlərin 52,9±6,99%-i (27 nəfər) qadınlar, 47,1±6,99%-i (24 nəfər) kişilər olmuşdur. 2 risk amilindən əziyyət çəkənlərin 60,3±6,4%-ni (35 nəfər) qadınlar, 39,7±6,4%-ni (23 nəfər) kişilər təşkil etmişdir. 3 risk amilindən əziyyət çəkənlərin 46,8±7,3%-i (22 nəfər) qadın, 53,2±7,3%-i (25 nəfər) kişi olmuşdur. 4 və daha çox risk amilinə malik xəstələrin 7,1±6,9%-i (1 nəfər) qadın, 92,9±6,9%-i (13 nəfər) kişi olmuşdur [17-20,22]. Xəstələrin 88,4±2,4%-i (153 nəfər) arterial hipertenziyadan əziyyət çəkmişdir. Arterial hipertenziyadan əziyyət çəkənlərin 54,9±4,0%-i qadın (84 nəfər), 45,1±4,0%-i kişi (69 nəfər) olmuşdur. Xəstələrin 37,0±3,7%-i (64 nəfər) isə ürəyin işemik xəstəliyindən (ÜİX) əziyyət çəkmişdir ki, bunların da 9,8±2,3%-də (17 nəfər) stenokardiya, 27,2±3,4%-də (47 nəfər) ürəyin xroniki işemik xəstəliyi (ÜXİX) aşkar edilmişdir. ÜXİX olan xəstələrin 23,7±3,2%-nə (41 nəfər) aterosklerotik kardioskleroz, 3,5±1,4%-nə (6 nəfər) postinfarkt kardioskleroz diaqnozu qoyulmuşdur. Məlum olmuşdur ki, ÜİX kişilər arasında qadınlarla müqayisədə yüksək faiz təşkil edir – müvafiq olaraq 53,1±6,2% (34 nəfər) və 46,9±6,2% (30 nəfər). Ürək xəstəliklərindən əziyyət çəkənlərin 6,9±1,9%-də (12 nəfər) səyirici aritmiya, 0,6±0,6%-də isə (1 nəfər kişi) ürək qüsuru qeydə alınmışdır. Səyirici aritmiya daha çox qadınlar arasında rast gəlinmişdir – 75±14,8% (9 nəfər) [17-20,22]. Xəstələrin 19,1±3,0%-də (33 nəfər) şəkərli diabet aşkar edilmişdir. İnsultlu xəstələrin 12,7±2,5%-i (22 nəfər) hiperxolesterinemiyadan, 9,8±2,3%-i (17 nəfər) kəskin və
ya xroniki psixoemosional gərginlikdən əziyyət çəkib. Hiperxolesterinemiya aşkarlanmış xəstələrin 18,2±8,2%-i (4 nəfər) qadın, 81,8±8,2%-i (18 nəfər) kişi olmuşdur. Psixoemosional gərginlik keçirən xəstələrin 64,7±11,6%-i (11 nəfər) qadın, 35,3±11,6%-i (6 nəfər) kişi olmuşdur. Xəstələrin 12,1±2,5%-nin (21 nəfər) anamnezində tranzitor işemik həmlələr müşahidə olunmuşdur. Bunların 61,9±10,6%-i (13 nəfər) qadın, 38,1±10,6%-i (8 nəfər) kişi olmuşdur. Zərərli adətlər araşdırılarkən məlum olmuşdur ki, insultla xəstələnənlərin 18,5±3,0%-i (32 nəfər) siqaret çəkmiş və 7,5±2,0%-i (13 nəfər) alkoholdan sui-istifadə etmişdir. Zərərli vərdişlərə malik xəstələrin hamısı kişi olmuşdur. İnsultla xəstələnənlərin 31,8±3,5%-i (55 nəfər) kəskin dövrdə ölmüşdür. Ümumi ölənlərin 32,7±6,3%-i kənd sakini, 67,3±6,3%-i şəhər sakini olmuşdur [17- 20,22].
Region əhalisi arasında risk amillərindən daha çox rast gəlinəni fiziki inaktivlikdir – 37,3±1,1%. Məlum olmuşdur ki, kişilər (68,0±1,9%) qadınlarla (57,5±1,6%) müqayisədə daha çox fiziki aktiv həyat tərzi sürürlər (p<0,0001). Gözlənildiyi kimi, kənd əhalisi arasında fiziki aktiv həyat tərzi sürənlər (76,4±1,3%), şəhər əhalisi ilə (38,5±1,9%) müqayisədə üstünlük təşkil edir (p<0,0001) [24]. Kişilər arasında alkoholdan sui-istifadə və siqaret çəkmə kimi zərərli vərdişlərin rastgəlmə tezliyi yüksəkdir. Qadınlar arasında alkoholdan sui-istifadə halları rast gəlinməmişdir və siqaret çəkmənin yayılması çox aşağı göstəriciyə malik olmuşdur – 0,43±0,2%. ÜİX, arterial hipertenziya, şəkərli diabet, səyirici aritmiya zamanı serebrovaskulyar ağırlaşmaların qarşısını almaq üçün profilaktik müalicələrin lazımi səviyyədə aparılmaması serebrovaskulyar xəstəliklərin rastgəlmə tezliyinin artmasına səbəb ola bildiyindən, belə xəstələrin vaxtında aşkarlanıb dispanser qeydiyyatına götürülməsi üzrə tədbirlərin daha intensiv aparılması zəruridir [24]. Baş beyni insultlarına səbəb olan risk amilləri haqqında əldə edilmiş məlumatlar, BQDKP-nin profilaktikası üçün elmi surətdə əsaslandırılmış kompleks tədbirlərin işlənib hazırlanması və onun müalicəsinin səmərəliliyinin yüksəldilməsində istifadə edilə bilər. Beləliklə, əldə edilən nəticələr bir daha sübut etdi ki, insultlar zamanı profilaktik tədbirlərin əhatə dairəsinin genişləndirilməsi, əhali arasında serebrovaskulyar xəstəliklərin risk amilləri və onların korreksiyası haqqında biliklərin artırılması üçün maarifləndirmə işlərinin aparılması vacib olaraq qalmaqdadır. Bu baxımdan baş beyni insultunun profilaktika tədbirlərinin təkmilləşdirilməsi üçün tədbirlər planı işlənib hazırlanmışdır. Ölkəmizdən kənarda təşkil edilmiş bir sıra tədqiqatlar zamanı insultların daha çox rast gəlindiyi yaş qruplarında onların birincili profilaktikası barədə təkliflər tövsiyə edilmilşdir [7, 26, 27, 28]. Bizim təkmilləşdirilmiş tədbirlər planı insultun mövcud profilaktik tədbirlərinin daha da səmərəli aparılmasına zəmin yaradır. Bu baxımdan regional xüsusiyyətləri nəzərə alaraq yüksək risk qrupuna daxil olan xəstələrin aşkar edilməsi zərurət doğurur. Aparılan tədqiqatlar nəticəsində insultla xəstələnmənin daha çox rast gəlindiyi risk qruplarını aşkar edilmişdir [17- 20,22]. Bunlar AH, ÜİX və ŞD kimi risk amillərinə malik 50-59 yaşlı kişilər və 70-79 yaşlı qadınlar olmuşdur. Bu risk qrupuna daxil edilən əhali arasında insultun birincili profilaktikasının təkmilləşdirilməsi modeli işlənib hazırlanmışdır (Şəkil). Rayonun ərazisində olan və rayonun əhalisinə sahə prinsipi üzrə xidmət göstərən tibb müəssisələrinin (tibb məntəqələri, həkim ambulatoriyaları, poliklinikalar) xüsusi hazırlıq kursu keçmiş tibb bacıları insultla xəstələnmənin daha çox rast gəlindiyi yaş qruplarına aid olan şəxslərin ilkin müayinəsini həyata keçirir. Bu zaman o həmin şəxslərin antropometrik ölçülərini, arterial təzyiqini qeyd edir, qanın ümumi müayinəsini, qanda şəkərin, lipid fraksiyalarının təyinini, EKQ müayinəsini həyata keçirir və baş beyni insultuna səbəb olan risk amillərinin olub olmamasını xəstəninin xüsusi hazırlanmış müayinə formasına fiksə edir (Cədvəl). Həkim terapevt müayinə formasındakı qeydləri araşdırır, göstəriş olduqda həmin şəxsləri dar ixtisas sahiblərinin müayinəsinə yönləndirir. Həkim terapevt müayinə edilən şəxsləri 2 qrupa bölür: I qrupa sağlamlar aid edilir. Bu qrupa aid edilən şəxslərdə heç bir risk amili aşkar olunmur. 2 il sonra təkrar mayinə aparılmalıdır. II qrup – insulta səbəb olan risk amilləri aşkarlanmış şəxslərdir. Bu şəxslər növbəti müayinə üçün həkim nevropatoloqa göndərilir.
Şəkil. Baş beyni insultlarının I-li profilaktikasının aparılması modeli
Cədvəl İnsultla xəstələnmənin daha çox rast gəlindiyi yaş qruplarına aid olan şəxslərin müayinə forması № Adı, soyadı, atasının adı
Təvəllüdü
Cinsi a.
kişi b.
qadın Ünvanı, əlaqə telefonu a.
şəhər sakini b.
kənd sakini İş yeri
Bədən kütləsi indeksi a.
b.
15-20 – bədən kütləsinin defisiti c.
20-25 – normal bədən kütləsi d.
25-30 – artıq bədən kütləsi e.
30-dan yuxarı – piylənmə Keçirdiyi xəstəliklər a.
anamnezdə Mİ b.
anamnezdə insult/TİH Siqaret
a.
çəkmir b.
çəkir 1.
miqdarı (dənə ilə) 2.
markası/tərkibində nikotinin və qətranın miqdarı 3.
müddəti Spirtli içkilərdən sui-istifadə a.
etmir b.
edir 1.
müddəti 2.
tezliyi 3.
növü və miqdarı 4.
neçə beynəlxalq alkohol dozası Arterial təzyiq a.
b.
var 1.
ölçüsü 2.
müddəti 3.
AT-ə nəzarət edilir/nəzarət edilmir 4.
əgər nəzarət edilirsə: periodik/daimi 5.
müalicə: stasionar/ambulator 6.
preparatlar Elektrokardioqrafiya Nəticə
Qanın ümumi müayinəsi Nəticə
Qanda şəkərin təyini a.
yoxdur b.
var Həkim nevropatoloq baş beyni insultuna səbəb olan risk amilinə malik şəxslərin kartalarını analiz edir və onları nevroloji müayinədən keçirir. Həkim nevropatoloq müayinə etdiyi şəxsləri 2 qrupa bölür: I qrup – nevroloji simptomatika aşkar edilmir. Bu qrupa daxil edilən şəxslər özlərində insulta səbəb olan risk amilləri barədə məlumat əldə etməli (individual və ya qrup şəklində), 6 aydan bir terapevt və nevropatoloqun müayinəsinə cəlb edilməlidirlər. II qrup – nevroloji simptomatika aşkarlanır. Bu şəxslər nevropatoloqun dispanser müşahidəsində olmalı və müvafiq müalicə-profilaktik tədbirlər aparılmalıdır. Bizim fikrimizcə təqdim edilmiş profilaktika modelinin sayəsində insultların birincili profilaktikası uğurla təşkil edilə bilər.
ƏDƏBİYYAT 1.
Adams H.P. İskemik inmenin önlenmesi: Antiplatelet ajanlar, karotid endorterektomi, anjiyoplasti ve stent // Türk Nöroloji Dergisi 2008, Cilt. 14, Sayı 6, s. 377-387. 2.
Суслина З.А., Гераскина Л.А., Фонякин А.В. Артериальная гипертония, сосудистая патология мозга и антигипертензивное лечение. Москва: Медиаграфикс, 2006, 200 с. 3.
остром периоде мозгового инсульта // Неврологический вестник, 2004, Т. XXXVI, выпуск 3-4, с. 20-22. 4.
Северске Томской области // Бюллетень сибирской медицины, 2008, Приложение. c.162-169. 5.
Журнал неврологии и психиатрии им. С.С. Корсакова (приложение «Инсульт»). 2003. Вып. 8. с. 4-9. 6.
Уфе по данным регистра // Неврологический вестник, 2007, Т. XXXIX, вып. 1, с. 45- 48.
7.
Кудряшов А.А. Анализ эпидемиологических показателей и факторов риска мозговых инсультов в популяции г. Тюмени (по данным регистра мозгового инсульта): Дис. … канд. мед. наук. Тюмень, 2008, 161 с. 8.
при цереброваскулярных заболеваниях и инсульте с прогнозированием тяжести течения: Дис. … док. мед. наук. Воронеж, 2009, 264 с. 9.
10.
Mackay J., Mensah G. The atlas of heart disease and stroke. Geneva: WHO, 2004 (www.who.int/cardiovascular_diseases/ resources/atlas/en). 11.
Adams H. Jr, del Zoppo G., Alberts M., et al. Guidelines for the early management of adults with ischemic stroke // Stroke, 2007, v.38, p.1655-1711. 12.
Гусев Е.И., Скворцова В.И., Крылов В.В., Снижение смертности и инвалидности от сосудистых заболеваний мозга в Российской Федерации // Неврологический вестник, 2007, Т. XXXIX, вып. 1 - С. 128-133. 13.
Касте М. Как улучшить качество медицинской помощи больным инсультом в общенациональном масштабе? Опыт Финляндии // Журнал неврологии и психиатрии им. С.С. Корсакова. Приложение «Инсульт», 2003, №9, с. 65-71. 14.
American Heart
Association, 2002,
p. 40.
(http://www.americanheart.org/downloadable/heart/10590179711482003HDSStatsBookR EV7-03.pdf). 15.
American Heart Association, 2006, p. 37. (http://www.americanheart.org/statistics). 16.
American Heart Association. Heart Disease and Stroke Statistics-2010 Update. Dallas, TX: American Heart Association, 2009, p. 16. (http://www.americanheart.org/statistics). 17.
Əliyev R.R., Şirəliyeva R.K., Həsənov R.L. Azərbaycanda insult registrinin ilkin nəticələri / II Azərbaycan nevroloqlar konfransının toplusu, Bakı-2009, s. 11-13. 18.
Şirəliyeva R.K., Həsənov R.L., Əliyev R.R. Siyəzən rayonunun əhalisi arasında insultla xəstələnmə və onun yayılmasının xüsusiyyətləri // «Sağlamlıq», 2009, №8. s. 63-65. 19.
Əliyev R.R., Şirəliyeva R.K. Siyəzən rayonunda insultun epidemioloji aspektləri / III Azərbaycan nevroloqlar konfransının toplusu, Bakı-2010, s. 26-28. 20.
Алиев Р.Р., Ширалиева Р.К. Анализ факторов риска у больных с мозговым инсультом // «Медицинский журнал» Кутаиси-2010, №1 (2). с. 6-9. 21.
Алиев Р.Р., Ширалиева Р.К. Динамика заболеваемости болезней системы кровообращения в Куба-Хачмазском экономическом районе / Azərbaycan Tibb Universitetinin 80 illik yubileyinə həsr olunmuş beynəlxalq elmi konfransın materialları, Bakı-2010, s. 233. 22.
Алиев Р.Р., Ширалиева Р.К. Эпидемиология и факторы риска инсульта в Сиязаньском районе Азербайджанской Республики // «Вестник проблем биологии и медицины» Полтава, Украина. Вып. 3, т. 3(89), 2011. с. 34-37. 23.
инсульта в северо-восточном регионе Азербайджанской Республики // «Журнал неврологии и психиатрии им. С.С.Корсакова», Москва. Том 112, №3, вып.2, 2012. с. 47-50. 24.
Əliyev R.R. Quba-Xaçmaz iqtisadi rayonunun əhalisi arasında baş beyni insultuna səbəb olan risk amillərinin yayılması // Azərbaycan təbabətinin müasir nəiliyyətləri. Bakı-2012, №2, s. 127-131. 25.
Siyazan, Azerbaijan // The medicine and science – scientific-practical journal named by A.Aliyev, N1 (3) 2016, p. 52-59. 26.
Сумы (эпидемиологическое и клинико-морфологическое исследование): Дис. … канд. мед. наук. Харьков, 2005, 190 с. 27.
характер течения инсульта в г. Ульяновске (по данным Регистра инсульта): Автореферат дис. … канд. мед. наук. Москва, 2009, 26 с. 28.
при артериальной гипертонии (Регистр инсульта в городе Нальчике): Дис. … канд. мед. наук. Москва, 2007, 100 с.
|