İntellektual öLÇMƏ vasiTƏLƏRİ fənnindən mühüzirələr toplusu

Mövzu 9. İntellektual ölçmə vasitələrinin çevirmə xarateristikasını additiv xəttiləşdirmə üsulu
Additiv xəttiləşdirmə üsulunun mahiyyəti
İntellektual ölçmə vasitələrində qeyri-xətti çevirmə xarakteristikalarının additiv üsulla parçalarla xəttiləşdirilməsi zamanı qeyri-xətti xarakteristikasının z – ordinat oxu üzrə bölünmüş parçaları özünə paralel olaraq xətti xarakteristikasına yaxınlaşdırılır. Bu parçaların yerdəyişmələrinin qiymətləri analitik üsulla o şərtlə hesablanır ki, bölmə parçalarının sərhədlərində onların xətti xarakteristikadan maksimal yayınmaları işarəcə əks, qiymətcə bərabər olsun [9].
Additiv üsulla xəttiləşdirilmiş qeyri-xətti xarakteristika parçasının qrafiki təsviri
Şəkil 9.1-də qeyri-xətti xarakteristikasının additiv üsulla xəttləşdirilmiş parçası göstərilmişdir.

qeyri-xətti xarakteristikasının additiv üsulla xətləşdirilmiş parçası X_i-1-lə X_i arasında yerləşir. Burada A_i – qeyri-xətti çevirmə xarakteristikalarının i-ci parçasının yerdəyişməsinin (additiv düzəlişin) ədədi qiymətidir.

Qeyri-xətti xarakteristikanın yerdəyismə istiqaməti onunla xətti xarakteristikanın bir-birinə nəzərən yerləşmələrindən asılıdır. Əgər qeyri-xətti xarakteristika xətti xarakteristikadan yuxarıda yerləşirsə, əməliyyat «minus» işarəsi ilə (yerdəyismə istiqaməti aşağıya), aşağıda yerləşirsə, əməliyyat «plyus» işarəsi ilə (yerdəyismə istiqaməti yuxarıya) yerinə yetirilir.
ÖV-nin qeyri-xətti çevirmə xarakteristikasının qalan parçaları da analoji qayda ilə xəttiləşdirilir.
Additiv xəttiləşdirmə üsulunun metodik xətası bölmə parçalarının uzunluğundan və bu parçalarda ÖV-nin xarakteristikasının yeadəyişməsinin qiymətindən asılıdır.
Additiv xəttiləşdirmə üsulunda bölmə parçalarına aid parametrləri hesablama ifadələri
Qeyri-xətti z = f(x) xarakteristikasının şəkil 9.1-də göstərilən şərtini ödəyən hissəsində (qeyri-xətti xarakteristikanın artımı xətti xarakteristikanın artımından böyükdür) additiv üsulla xəttləşdirilmiş [x_i-1, x_i] parçası üçün xətti xarakteristikadan müsbət və mənfi yayınmalarının maksimal qiymətlərinin bərabər alınması şərti belədir:
x_i-1 – [f(x_i-1) – A_i] = [f(x_i) – A_i] – x_i = _mi (9.1)
Burada x_i-1 və x_i - qeyri-xətti xarakteristikanın - ci bölmə parçasının uyğun olaraq aşağı və yuxarı sərhəd qiymətləri; - qeyri-xətti xarakteristikanın korreksiya olunmuş - ci bölmə parçasının xətti xarakteristikadan mütləq yayınmasının maksimal qiymətidir.
Qeyri-xətti xarakteristikanın artımının xətti xarakteristikanın artımından kiçik olan hissələr üçün (9.1) şərti aşağıdakı kimi olur:
[f(x_i-1) – A_i] – x_i-1 = x_i – [f(x_i) – A_i] = _mi (9.2)
Qeyri-xətti xarakteristikanın korreksiya olunmuş parçasının xətti xarakteristikadan müsbət və mənfi yayınmalarının maksimal qiymətlərinin bərabər alınmasının ümumiləşdirilmiş şərti aşağıdakı kimi olur:
(9.3)
(9.3) şərtindən bölmə parçalarına uyğun additiv düzəlişin hesablanması üçün aşağıdakı ifadə alınır:
(9.4)
(9.4) ifadəsindəki işarə qeyri-xətti və xətti xarakteristikaların qarşılıqlı yerləşmələrinə əsasən təyin edilir. Əgər qeyri-xətti xarakteristika xətti xarakteristikadan yuxarıda yerləşirsə onda, «plyus», əks halda isə «minus» işarəsi qəbul edilir.
(9.3) ifadəsini (9.4)-də nəzərə aldıqda _mi hesablanması üçün aşağıdakı ifadə alınır:
(9.5)

(9.6)
(9.5)-dən qeyri-xətti xarakteristikanın bölmə parçalarının yuxarı sərhəd qiymətləri üçün aşağıdakı ifadə alınır:
_mi (9.7)

(9.5) və (9.7) ifadələrində yuxarıdakı işarələr bölmə parçalarında qeyri-xətti xarakteristikanın artımının xətti xarakteristikanın artımından çox olduğu hala uyğundur. Əks halda aşağıdakı işarələr istifadə edilir.
Bölmə addımının qiyməti (9.6) ifadəsindən təyin edilir. Məlumdur ki, bəzi ÖV-lərdə giriş kəmiyyətini sıfır qiymətinə çıxış siqnalının sıfırdan fərqli qiymət ( , ), digərlərində isə, çıxış siqnalının sıfır qiyməti ( , ) uyğun gəlir.
ÖV-nin çıxış kəmiyyətinin başlanğıc qiyməti sıfırdan fərqli olduqda, birinci parçanın hesablanma parametirləri aşağıdakı kimi təyin edilir:
;

ÖV-nin çıxış kəmiyyətinin başlanğıc qiymətin olmadığı halda xarakteristikanın başlanğıc hissə korreksiya olunmur. Bu hissənin uzunluğu _mi xətasını aşmamaq şərti ilə) aşağıdakı ifadədən təyin edilir :