Intellektual tizimlar

Bilimlar bazasidan foydalanishga misol. 
Barcha yukoridagi aytib o‘tilganlar bilan birga xulosaga kelish uchun, biz 
ekspert tizimlari foydalanuvchilari talabini ishlab chikish siklini ko‘rib chikamiz.Ish 
foydalanuvchilarning mantikiy xulosalarini savol shaklida kiritishi bilan boshlanadi: 

---

66 
Ishtirokchi ishga qabul qilinadimi? 
Tizim o‘zgaruvchilar ro‘yxatidan o‘zgaruvchi POSITION mantikiy 
xulosasini tanlaydi.Keyin stekda o‘zgaruvchan mantikiy xulosaga o‘xshash koida 
nomeri joylashadi.Mantikiy xulosalar ro‘yxati eng boshidan(10-koidadan) ko‘rib 
chikiladi.Ro‘yxat shu zaxoti 10-koidadagi POSITION o‘zgaruvchisini topadi va 
stekga bir elementni joylashtiradi.10-koidada tizim DEGREE shartli o‘zgaruvchini 
topadi va o‘zgaruvchilar ro‘yxatini ko‘rib chikib, u yana initsializatsiya 
kilinmaganini ko‘rsatadi.Tizim ma’lumot so‘raydi: 
Ishtirokchi ilmiy unvonga egami? 
Xuddi kabul kilingan javobdek DEGREE o‘zgaruvchisi tizimga jo‘natiladi, lekin 
uning uchun o‘zgaruvchilar ro‘yxatida initsializatsiya belgisi kiritiladi. 
Agar ishtirokchi Savolga “DA” deb javob bersa, u xolda 
10 YeSLI DEGREE = NET, TO POSITION=NET
Qoidasi shartda norozilik tufayli inkor kilinadi, lekin unga mos mantikiy 
xulosa stekdan o‘chirib tashlanadi. POSITION mantikiy xulosali o‘zgaruvchi bilan 
yangi koida kidirishda mantikiy xulosalar ro‘yxatini ko‘rib chikish davom ettiriladi. 
Keyin tizim 30 koidani tanlaydi 
30 YeSLI DEGREE = DA I DISCOVERY= DA, TO POSITION = 
NAUChNIY SOTRUDNIK 
Va uni stekka joylashtiradi. Yendi tizim 30 koidaga joylashtirilgan barcha 
shartli o‘zgaruvchilarni o‘zlashtirishga xarakat kiladi. 
Правило 
10 
ЕСЛИ 
DEGREE=НЕТ,
ТО POSITION = 
НЕТ 
Правило 20 ЕСЛИ DEGREE 
ДА,
TO QUALIFY = ДА
Правило 30 ЕСЛИ DEGREE = ДА 
И,
DISCOVERY = ДА 
ТО 
POSITION = 
НАУЧНЫЙ
СОТРУДНИК
Правило 40 ЕСЛИ QUALIFY = 
ДА 
И, 
DEGREE 
DISCOVER
Y 
EXPERIEN
CE 
GRADE 
Значен
ие 
I 
ДА 
N
I 
N
I 
N
I 
______________ 
Список переменных 

---

67 
GRADE 
< 
3.5 
И EXPERIENCE = 2 
ТО POSITION= 
ИНЖЕНЕР 
ПО 
ЭКСПЛУАТАЦИИ 
Правило 50 ЕСЛИ QUALIFY = 
ДА 
И 
GRADE 
< 
3.5 
И EXPERIENCE = 2 
ТО POSITION = 
НЕТ
Правило 60 ЕСЛИ QUALIFY = 
ДА 
И
GRADE >= 3.5 
ТО POSITION = 
ИНЖЕНЕР 
КОНСТРУКТОР 
———————————
————— 
База знаний
3-rasm.O‘zgaruvchilarning to‘g‘irlangan ro‘yxati. 
O‘zgaruvchan shartlar ro‘yxatida 30 koida uchun DISCOVERYo‘zgaruvchisi 
ikkinchi bo‘lib turadi.O‘zgaruvchilar ro‘yxatida DISCOVERYo‘zgaruvchisi yana 
o‘zlashtirilmagani belgilangan. Shuning uchun DISCOVERYo‘zgaruvchisi 
o‘zgaruvchan mantikiy xulosalar ro‘yxatiga kirmaydi, tizim yana ma’lumot 
so‘raydi: 
Ishtirokchi muxim yangilik(ixtiro) kildimi? 
Tizim “Het” javobini oldi degan taklif kiritamiz, unda o‘zgaruvchilar ro‘yxati 
to‘g‘irlangan bo‘ladi. 30 koidada uchinchi o‘zgaruvchi shart yo‘k, demak, uni taxlil 
kilish mumkin. Lekin koidaning ikkinchi sharti bajarilmaydi, natijada, mantikiy 
xulosa yana stekdan o‘chirib tashlanadi.POSITION o‘zgaruvchili mantikiy xulosa 
bilan koidani kidirish davom ettiriladi.Keyin tizim 40 koidani tanlaydi va uni stekka 
joylashtiradi. Koida shartlari va o‘zgaruvchilar ro‘yxatini ko‘rib chikib,tizim 
QUALIFY o‘zgaruvchisining kiymati yana berilmaganini ko‘rsatadi,bundan 
tashkari,bu o‘zgaruvchi mantikiy xulosalar ro‘yxatining 20 koidasida bor.Tizim 
stekka yangi elementni olib keladi.20 koidada fakat bitta o‘zgaruvchi shart 
DEGREE bor va uni DEGREE o‘zgaruvchisi oldindan initsializatsiya kilinganidek 

---

68 
amalga oshirish mumkin(DEGREE=DA).20 koidaga muvofik QUALIFY 
o‘zgaruvchisi DA (QUALIFY “DA”) kiymatini kabul kiladi va kayta ishlangan 
mantikiy xulosa stekdan o‘chiriladi.Tizim 40 koidaga kaytadi,shart nomerining bir 
birligiga kattalashadi va GRADE o‘zgaruvchisi bilan ishlashga kirishadi. GRADE 
o‘zgaruvchisi xulosalar ro‘yxatida yo‘k va unga kiymat yana berilmaydi. Tizim 
yangi savol beradi: Bilim yurtida ishtirokchining o‘rtacha balli kanday bo‘lgan? 
Ishtirokchining javobi, aytaylik 3.0, va tizim GRADE o‘zgaruvchisiga kiymat 
beradi. EXPERIENCEo‘zgaruvchisi mantikiy xulosalar ro‘yxatida yo‘k, va u 
initsializatsiya kilinmaydi, shuning uchun tizim yana so‘raydi:
Ishtirokchi mutaxassisligi bo‘yicha kancha yil ishlagan? 
Tizim 
ishtirokchiga 
4 
javobini 
yuborgan 
bo‘lsin. 
U 
xolda 
EXPERIENCEo‘zgaruvchisi 4 da o‘zlashtiriladi, uning initsializatsiya belgisi 1 ga 
o‘zgaradi, stekdagi nomer esa 4 gacha siljiydi. 40 koidada o‘zgaruvchi shart boshka 
yo‘k, demak, shartni tekshirish ishga tushadi.
40 YeSLI QUALIFY = DA I GRADE= 3.0 I YeXR = 2 
koidasining barcha shartlari xakikiy, shunday ekan
QUALIFY=DA 
GRADE=3.0 
YeXPERIENCE=2 
va TO kismi bilan mos keladi
TO POSITION = INJENER PO EKSPLUATATSII 
POSITION o‘zgaruvchisi INJENER PO EKSPLUATATSII ni o‘zlashtiradi. 
Maksadga erishildi, ishtirokchiga jixozlar ekspluatatsiyasi bo‘limida mansab taklif 
taklif kilinadi.