Investitsiya loyihalari tahlili

10.3. Loyiha ishtirokchilari faoliyatidagi
doim iy m uam m olar
Iqtisodiyotni qayta qurish jarayonida ikki muhim institutsional 
m uam m o kuzatiladi. Birinchidan, bu m avjud hukum at m uassasalarini isloh 
qilish zarurati, ikkinchidan, eski tuzum da m avjud b o ’lm agan yangi 
institutlam i tashkil etish. M asalan, sobiq Sovet Ittifoqi respublikalarida 
bank tizim i, birjalar va boshqa bir qator institutlar mavjud emas edi. B ozor 
iqtisodiyotiga o ’tish ushbu zaruratlarni keltirib chiqardi va tijorat banklari, 
birjalar, lizing kom paniyalari, m ikrom oliya institutlari kabi yangi bozor 
institutlari yaratildi.
132

---

Iqtisodiy 
islohotlar, 
yangi 
bozor 
institutlarining 
yaratilishi 
shubhasiz, ishsizlik va boshqa ijtim oiy m uam m olarni keltirib chiqaradi. 
X ususiy sektor va bandlikning boshqa m uqobil sohalari ishga tushguniga 
qadar esa ancha uzilish yuzaga keladi. SHu tufayli o ’tish davri 
iqtisodiyotida institutsional islohotlar ijtim oiy him oya tizim ini yaratish 
bilan birga bormasa, am alga oshirib b o ’lmaydigan vazifaga aylanadi. 
O ’zbekistonda bozor iqtisodiyotiga bosqichm a - bosqich utilishi va bozor 
iqtisodiyotiga utish tajribasi O ’zbekiston modeli nomi bilan jah o n d a tan 
olindi. B u institutsional rivojlanishning o ’ziga xos va zam onga mos y o ’li 
b o ’lib tarixda qoldi.
Institutsional m uam m olarni xarakterlash uchun k o ’pincha zarur 
echim lam i topishga halaqit beruvchi yuzaki atam alar q o ’llaniladi. 
M asalan, qiyinchilikka uchragan loyiha haqida, uning “rahbarlari z a if ’ 
deyilsa, loyiha muvaffaqiyatini “loyihaning harakatchan m enejeri” bilan 
bog’lashadi. 
M oliyaviy faoliyatni nazorat qilishda yuzaga kelgan 
qiyinchiliklarni esa ko ’pincha buxgalteriyada personal kom p’yuterlarning 
y o ’qligi bilan izohlashadi, xodim lar va m a’muriyatning qoniqarsiz ishi esa, 
xodim larda etarli m alaka y o ’q, deb osongina izohlab qo’yiladi.
A m m o bu k o ’rinib turgan kam chiliklam i tuzatish b o ’yicha ta k lif 
qilingan qarorlar k o ’pincha navbatdagi m uam m olar qatlamini aniqlashning 
ancha qim m at turadigan y o ’lidir. A lbatta, yaxshi m enejer kerak. Lekin 
m enejerlar aslida ishga layoqatli b o ’lsalaru bir-biriga zid talablarga duch 
kelishsa ham da bu ziddiyatni echish vakolatiga ega b o ’lishmasa 
m enejerlam i o ’zgartirishdek k o ’p vaqt talab qiluvchi va qim m at turuvchi 
jarayon xech qanday ijobiy natija bermaydi. SHu singari haqiqiy m uam m o 
buxgalteriya hisobini avtom atlashtirish emas, balki aniq axborotning kelib 
turishi b o ’lsa kom p’yuter o ’rnatish bilan m asala echilib qolmaydi.
K o ’pgina 
davlatlarda vazirliklardagi 
byudjet 
hisob-kitoblarida 
personal kom p’yuterlarni q o ’llash nafaqat axborotlami qayta ishlash 
hajm larini k o ’paytirish va tezligini oshirish tufayli, shuningdek, vazirliklar 
rahbarlariga axborot tizimining o ’zini o ’zgartirish imkonini bergani uchun 
ham m uvaffaqiyatli b o ’ldi. N atijada shu m am lakatlarda hisobotlam i 
topshirish tartibi soddalashdi va shu qadar teziashdiki, topshirish 
m uddatlari hafta va oylar o ’rniga kunlargacha qisqardi ham da turli xildagi
133

---

va hajm dagi xarajatlar oqibatini ancha aniqroq baholash tizimini 
o ’m atishga erishildi.
Xuddi 
shuningdek, 
ayrim 
hollarda 
xodim lar 
m alakasining 
etishm asligi ularning qoniqarsiz ishlashining vazifalarini belgilash va 
stim ullar tizim ida aniqlik etishm asligi, xizm atda k o ’tarilish imkoniyatlari 
cheklanganligi kabi om illarga nisbatan ikkinchi darajali sababi b o ’lishi 
mum kin. Bu om illarda o ’zgarish yasam asdan turib, xodim larni o ’qitish 
borasidagi chora-tadbirlar kutilgan natijani bermaydi.
Q isqacha qilib aytganda, odatda, loyihalarni am alga oshirayotganda 
paydo b o ’ladigan k o ’pgina institutsional m uam m olar ju d a chuqur 
sabablarga ega. Bu sabablam i aniqlam asdan turib esa uzoq muddatli 
qarorlar qabul qilish qiyin. Sanab o ’tilgan qiyinchiliklardan k o ’pini hal 
etish o ’nlab yillam i talab qilishi m um kin. CHunki ular chuqur iqtisodiy, 
texnik, ijtimoiy va m adaniy cheklanishlam i aks ettiradi. YAngi institutlar 
o ’z jam iyatida ildiz otishi va o ’z m adaniy m uhitiga m oslashishi kerak. 
Texnik va boshqaruv layoqati siyosatni samarali rejalashtirish, ishlarni 
dasturlash, m oliya va kadrlam i boshqarish va hozirgi zam on tashkilotining 
boshqa m uhim vazifalarini bajarishni ta ’m inlashi uchun asta-sekin 
yaxshilanib borishi kerak.
O ’zbekistondagi institutsional rivojlanish jarayoni xuddi shu xalqaro 
tajribaga, uning xulosalariga asoslandi va uning tajribasi xalqaro k o ’lamda 
e ’tiro f etildi. 2010 yilning m ay oyida b o ’lib o ’tgan Osiyo taraqqiyot 
bankining boshqaruvchilarining yillik anjum anini eslab o ’tish kifoyadir.