Iogan Genrix Pestalotstsining pedagogik g’oyalari

---

Iogan Genrix Pestalotstsining pedagogik g’oyalari 
Ozoda Abduhalilova 
Shahnoza Meliyeva 
Ilmiy rahbar: S.A.Xaydarov 
Alisher Navoiy nomidagi o’zbek tili va adabiyot universiteti 
Annotatsiya:
Maqolada Iogan Genrix Pestalotstsining hayotiy kechinmalari, 
pedagoglik faoliyatiga kirib kelishi, ta’limga qo’shgan xizmatlari, o’zining pedagoglik 
qarashlari va falsafasi, fandagi asosiy tamoyillari, o’qitish usullari, bolalarga jismoniy 
va aqliy mehnat faoliyati, o’qish dargohlarini ochish va ularni mashhur bo’lishiga 
sabablari va bajargan ishlari yuzasidan olib boriladigan tadqiqot maqsad va vazifalari 
belgilanadi. 
Kalit sо’zlar
: Iogan Genrix Pestalotstsi, hayoti va ijodi, turmush faoliyati, 
pedagog xizmatlari, jismoniy va aqliy ta’limi, axloqiy tarbiyasi, Pestalotstsining ta’lim 
falsafa qarashlari, ta’limning asosiy tamoyillari, ta’lim maqsadlari, o’qitish usullari, 
talabalar joyi, o’qituvchilarning roli, o’quv dasturi 
Pedagogical ideas of Johann Heinrich Pestalozzi 
Ozoda Abduhalilova 
Shahnoza Meliyeva 
Scientific supervisor: S.A. Khaidarov 
Uzbek Language and Literature University named after Alisher Navoi 
Abstract:
The article describes the life experiences of Johann Heinrich 
Pestalottsi, his involvement in pedagogy, his contributions to education, his 
pedagogical views and philosophy, his main principles in science, teaching methods, 
physical and mental work activities for children, and educational institutions. The goals 
and objectives of the research conducted in connection with the opening and the 
reasons for their popularity and the work performed are determined. 
Keywords:
Johann Heinrich Pestalottsky, life and work, life activity, pedagogical 
services, physical and mental education, moral education, educational philosophy of 
Pestalottsy, basic principles of education, educational goals, teaching methods, place 
of students, role of teachers, curriculum 
"Science and Education" Scientific Journal / www.openscience.uz
June 2023 / Volume 4 Issue 6
ISSN 2181-0842 / Impact Factor 3.848
678

---

IOGAN GENRIX PESTALOTSTSINING HAYOTI HAQIDA 
Iogan Genrix Pestalotstsining 1746-yilda Shveysariyaning Syurix shahrida vrach 
oiladida tug’iladi. U yosh vaqtida otasidan erta ayrilib, onasining qo’lida tarbiya 
oladi.[13] O’qish faoliyatini avval o’zining qishlog’idagi maktabda boshlang’ich va 
so’ng o’rta ta’lim oladi. Keyin ijtimoiy yo’nalishdagi oliy o’quv yurtida ta’lim 
oladi.[13] 
Pestotstsi 1774-yilda Neyrof shahrida “Kambag’allar muassasasi”ni tashkil 
qiladi. Unga turli yoshdagi bolalarni jalb qiladi, ularga o’qish, yozish va hisobni 
o’rgatadi. Bolalarni o’qishidan tashqari vaqtda o’zi qishloq xo’jalik firmasida, yigiruv 
va to’quv ustaxonalarida ishlaydi[1],[13].
Pestalotstsi tashabbusi va hokimiyatining yordami bilan 1800- yilda shaharda 
instituti tashkil topdi. Bu instituti ko’p vaqt o’tmay instetut Shveysariyaning fransuzlar 
yashaydigan Iverdonga ko’chiriladi, bu joy 1825-yilga qadar davom etdi va jahonga 
mashxur bo’ldi. [10-13] 
PESTALOTSTSI JISMONIY VA MEHNAT TARBIYASI HAQIDA 
Pestalotstsining farzandlarning to’g’ri rivojlanish fikricha, jismoniy tarbiyaning 
maqsadi bolaning tabiiy jismoniy iste’dodini rivojlantirishdan, uning jismoniy kuch-
qudratini o’stirishdan iborat deb hisoblaydi. Pestalotstsi bu maqsad amalga oshirilsa, 
jismoniy tarbiya insonning shaxs sifatida shakllanishiga, aql-idroki, axloqiy his-
tuyg’usi va irodasining rivoj topishiga ishongan. [1] 
Pestalotstsi bolaning harakat qilishiga tabiiy intilishi, bu ularning jismoniy 
tarbiyalash asosi ekanligini ta’kidlanadi.[1],[6-12] U jismoniy tarbiyani mehnat 
tarbiyasi bilan uzviy birga amalga oshirishni tavsiya etdi. Uningcha:-“ Bolaning faqat 
jismoniy emas, balki axloqiy rivojlanishida xam ko’radi. U bolaning qo’lidan 
keladigan ishlarni ko’rdi. Ularni bajarilishi ularda insoniy qadr-qimmat, 
mehnatsevarlik, qat’iylik, vijdoniy poklik kabi fazilatlarni rivojlanishida asos 
bo’lishiga e’tibor berish zarur edi”.[2],[4-6]
PESTALOTSTSI AXLOQIY TARBIYASI HAQIDA 
Pestalotstsining axloqiy tarbiyasiga o’zini qarashlari alohida qayd etsa bo’ladi.[1] 
Uningcha axloqiy tarbiyaning maqsadi bolalarda kishilarga muhabbat, sadoqat, oqibat 
uyg’otishdan iborat edi. U bolaning o’z onasiga bo’lgan muhabbatini axloqiy 
tariyaning uzviy qismi hisoblaydi. Onaning g’amxo’rligi unda onaga nisbatan 
minnatdorlik va muhabbat hissini hosil qiladi.[6-8] Bu o’zaro muhabbat rivojlanib, 
mustahkamlanib borishi bilan ona va bola o’rtasida samimiy aloqa yuzaga keladi.[8] 
PESTALOTSTSI TA’LIM MAZMUNI VA USULI HAQIDA 
Pestalotstsining ta’kidlashicha, ta’lim vazifasiga bolani muayyan bilimlarga ega 
qilishdangina emas, balki unda aqliy qobiliyatni xam rivojlantirishdan iboratdir.[1] 
Aynan Pestalotstsi ta’lim aniq hayotiy kuzatishlarga asoslanishini tavsiya qiladi, 
ko’rgazmalikni ta’limning oliy sharti hisoblaydi.[8-12] Ta’lim da bolalarda 
"Science and Education" Scientific Journal / www.openscience.uz
June 2023 / Volume 4 Issue 6
ISSN 2181-0842 / Impact Factor 3.848
679

---

kuzatuvchanlik qobiliyatini o’tiradi va ularni hayotiy hodisalarini, ta’lim jarayonini 
kuzatishga o’rganishi lozim deb biladi. Pestalotstsining ta’lim falsafasi quyidagilarni 
asosiy tamoyillari deb biladi[1],[6-9],[13]. Ular quyidagilardan iborat: 
•
Ta’limning asosiy tamoyillari. 
•
Ta’lim maqsadlari. 
•
O’qitish usullari. 
•
Talabalar joyi. 
•
O’qituvchilarning roli. 
•
O’quv dasturi.
Iogon Pestalotstsi asosiy maqsadini o’zining zamondoshlari quyidagicha 
keltiradi:
 
-
“Inson tabiatan yaxshi va oliy ta’lim olishi odamlarga jamiyatda hamkorlik 
qilish imkoniyatini berishga xizmat qiladi.”
[6]

Rus tili o’qituvchisi K.D.Ushinskiyning fikriga ko’ra, “

Rivojlantiruvchi ta’lim 
g’oyasi Pestalotstsining buyuk kashfiyotidir”. 
[7] 
Pestalotstsi o’zning farzandlariga o’rgatishida qanday degan: 
“Insoniyatning 
rivojlanishida tabiatning borishi o’zgarmasdir. Shuning uchun ikkita yaxshi o’qitish 
usuli Cheksiz ko’p yomon usullar mavjud; ularning har birining salbiy xossalari usuli 
tabiat qonunlaridan chetlashgani sari ortib boradi va shu qonuniyatlarga amal 
qiladigan darajada kamayadi. Bu bo’lishi mumkin emas. Faqat bitta usul yaxshi, u 
tabiatning abadiy qonunlariga asoslangan.”
[8-9]
 
Iogon Genrix Pestalotstsining o’rganishning yakuniy maqsadi dunyoning 
mantiqiy ramzini quyidagicha shakllantiradi: 
“Bolaga faqat o’sha tushunchalar 
tushunarli bo’lib ko’rinadi, ularning ravshanligiga shaxsiy tajriba orqali
boshqa hech 
narsa qo’shib bo’lmaydi ... Aniq tushunchalarga erishish yo’li bosqichma-bosqich, 
bolalar uchun ochiq bo’lgan barcha mavzularni oydinlashtirish, aniq tushunish orqali 
biladi va ulardan qidiradi.” 
[5-8]