Iqtisodiy indekslar



Yüklə 0,56 Mb.
səhifə6/21
tarix13.01.2022
ölçüsü0,56 Mb.
#51229
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   21
5 мавзу Iqtisodiy indekslar

Toshkent xususiy do`konlarida savdo hajmi va baholari

Mahsulot turlari

o`lchov birligi

Mahsulot miqdori


1kg yoki dona bahosi

so`m


Yakka indekslar

% %


bazis davr

Joriy davr

bazis davr

joriy davr

Mahsulot miqdori

baho

q0

q1

p0

P1





go`sht:






















qo`y, mol

t.

100

120

1350

1300

120.0

96.3

Parranda

t.

50

40

1800

2000

80.0

111.1

sabzavot:






















Kartoshka

t.

150

180

120

100

120.0

83.3

Karam

t.

80

85

70

60

100.3

85.7

pomidor

t.

100

140

50

40

140.0

80.0

tufli:






















erkaklar

ming juft

10

10

3100

3000

100.0

96.8

ayollar




12

12

5700

6000

100.0

105.3

gilam (3*4)

ming dona

1.0

0.6

25000

40000

60.0

160.0


Zanjirsimon, o`zgarmas asosli va o`zgaruvchan asosli yakka indekslar

Zanjirsimon indekslar davr sayin hodisalar o`zgarishini aniqlaydi.

Zanjirsimon indekslar ayni (har bir) davr ko`rsatkichini o`zidan oldingi davr ko`rsatkichi bilan solishtirish natijasida hosil bo`ladi. Bu jihatdan ular zanjirsimon o`sish suratlarini eslatadi.

Miqdoriy ko`rsatkichlar uchun (3)

Sifat ko`rsatkichlari uchun (4)

Bu yerda qi, pi ayrim solishtirilayotgan davrlarga tegishli ko`rsatkichlar. qi-1, pi-1 solishtirilayotgan davrdan oldingi davr ko`rsatkichlari.

Zanjirsimon indekslar davr (oy, yil) sayin indekslashtirilayotgan hodisalarning o`zgarishini tasvirlaydi.

O`zgarmas asosli indekslar boshlang`ich davrdan to solishtirilayotgan davrgacha o`tgan vaqt davomida o`rganilayotgan hodisalar o`zgarishi qanday darajalar bilan ifodalanishini ko`rsatadi. Ular har bir davr ko`rsatkichini boshlang`ich davr ko`rsatkichiga taqqoslash hosilasi hisoblanadi:

O`zgarmas asosli indekslar boshlang`ich davrga nisbatan keyingi davrlarda hodisalar o`zgarishini belgilaydi.

Miqdoriy ko`rsatkichlar uchun: (5)

Sifat ko`rsatkichlari uchun: (6)

Bu yerda: q0, p0 boshlang`ich davr ko`rsatkichlari.

O`zgaruvchan asosli indekslar taqqoslanayotgan davrlardan boshlab muayyan taqqoslanuvchi davrgacha o`tgan vaqt davomida o`rganilayotgan hodisalar qanday darajada o`zgarganligini aniqlaydi. Ular joriy davr ko`rsatkichini birmuncha oldingi davrlarga tegishli ko`rsatkichlarga nisbati hisoblanadi:

Miqdoriy ko`rsatkichlar uchun: (7)

Sifat ko`rsatkichlari uchun: (8)

bu yerda q1, p1 -joriy davr (qatorning oxirgi davri) ko`rsatkichlari, qi-k, pi-k undan birmuncha oldin o`tgan davrlarga tegishli ko`rsatkichlar.



5. Yakka indekslarning xossalari

Zanjirsimon, o`zgaruvchan va o`zgarmas tarkibli indekslar orasida ma`lum munosabat mavjud. Zanjirsimon indekslar ko`paytmasi o`zgaruvchan asosli indekslarga teng:



(9)

Oxirgi davrni boshlang`ich davr bilan taqqoslashdan olingan o`zgaruvchan asosli indeksni ketma-ket tartibda har bir keyingi davrlar bilan qiyoslab aniqlangan shunday indeksga nisbati tegishli davrlarning o`zgarmas asosli indekslariga teng:



(11)

Oxirgi davr uchun olingan o`zgarmas asosli indeksni ketma-ket tartibda har bir keyingi davrlar indeksiga bo`lsak, tegishli davrlarning o`zgaruvchan asosli indekslariga ega bo`lamiz:



(12)

Shunday qilib, zanjirsimon, o`zgarmas va o`zgaruvchan yakka indekslar orasida sirkulyar (doiraviy) bog`lanishlar mavjud. Bu yakka indekslarning davrali (aylanma) teskarilanish xossasi deb ataladi.

Biror iqtisodiy jarayonda ro`y bergan ikkita hodisaga tegishli miqdoriy ko`rsatkich indeksi bilan sifat ko`rsatkichi indeksining bir biriga ko`paytmasi real mazmunli uchinchi indeks hosil qiladi va u natijaviy o`zgarishni ifodalaydi. Masalan, bozorda sotilgan mahsulot hajmi indeksini uning bahosi indeksiga ko`paytirsak, sotuvchilarning daromadi yoki iste`molchilarning xarajati indeksiga ega bo`lamiz:

ip*iqipq



(13)

Yakka indekslarga xos bu xususiyat omillarning teskarilanish xossasi deb ataladi.

Yakka indekslarga xos yana bir muhim xususiyat shundan iboratki, ularning formulasida bazis va joriy davrlar o`rnini almashtirilsa, u holda yangi va eski indekslar teskari miqdorlar singari o`zaro (bir - biriga) nisbatda bo`ladi.

(14)

Yakka indekslarning bu xususiyati ularning vaqt bo`yicha teskarilanish xossasi deb ataladi.

Joriy va bazis davrlarda indekslashtirilayotgan ko`rsatkichlarning qiymatlari o`zgarmasa, yakka indeks, qanday hodisa - natijaviy yoki omil hisoblanishidan qat`i nazar, har doim birga teng bo`ladi, ya`ni hodisalarda o`zgarish yo`qligini qayd qiladi:

15

Indekslarning bu xususiyati aynan birday bo`lish xossasi deb yuritiladi. Nihoyat, indekslar qanday o`lchov birliklar qo`llanishiga bog`liq emas, demak, bir o`lchov birligi boshqasi bilan almashtirilsa, bu hol indeksga ta`sir etmaydi. Bu xususiyat indekslarning bir o`lchamlik xossasi deb ataladi.



Yüklə 0,56 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   21




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin