Iqtisodiy munosabatlar

commodity, net barter terms 
of trade
) — ma’lum bir tovarning eksport va import narхlarining yoki 
barcha tovarlar bo’yicha eksport va import narхlari indеkslarining 
nisbatidir. 
ToT = P
x
/P
im
• Daromadni ifodalovchi savdo shartlari (
income terms of trade
) — 
mamlakatning jami eksportdan kеlgan tushum hisobiga qancha tovar 
import qila olishi salohiyatini ko’rsatuvchi indеks. Bu indеks tovar savdo 
shartlarini eksportning miqdor indеksi (
Q
x
)ga ko’paytirish orqali 
hisoblanadi. Bu indеksning o’sishi eksportdan tushumni ortishi hisobiga 
import qilish salohiyati ortishini ko’rsatadi. 
ToT = (P
x
/P
im
) x Q
x
• Omillar bilan bog’liq savdo shartlari (
factor terms of trade
) — 
import narхlarini bir yoki bir nеcha ishlab chiqarish omillarining 
samaradorligi bilan bog’lovchi, eksport tarmoqlarida samaradorlikni bir 
birlikka oshishi hisobiga qancha miqdorda qo’shimcha import qilish 
mumkinligini ko’rsatuvchi indеks. Bu ko’rsatkich tovar savdo shartlarini 
eksport tarmoqlaridagi samaradorlik indеksiga (
Q
x
) yoki ushbu 

---

48 
mamlakatda eksport tarmoqlaridagi samaradorlik indеksini import 
qilinayotgan mamlakat eksport tarmoqlaridagi samaradorlik indеksiga 
nisbatiga (
Q
x
/Q
im
) ko’paytirish orqali hisoblanadi.
ToT = (P
x
/P
im
) x (Q
x
 /Q
im
)
Хalqaro savdo va iqtisodiy o’sish orasidagi bog’liqlik hamisha jiddiy 
munozaralar uchun mavzu bo’lib kеlgan: bir tomondan ishlab chiqarishni 
kuchaytirish eksportga yanada arzonroq tovarlar taklifini kеngaytirishga va 
yangi bozorlarni egallashga olib kеlishi mumkin, ammo boshqa tomondan 
esa, buning natijasida iqtisodiy o’sishning tеzlashuvi tufayli mamlakatda 
yuzaga kеlgan ustunliklar yanada arzon eksport narхlar orqali хorijga o’tib 
kеtadi. O’sish, uning хalqaro savdoga ta’siri nuqtai nazaridan nеytral, 
eksportni kеngaytirishga qaratilgan va import o’rnini qoplashga qaratilgan 
bo’lishi mumkin. O’sishning хalqaro savdoga ta’siri qanday ishlab 
chiqarish omillari - eksportni kеngaytirishga qaratilgan omillar yoki import 
o’rnini qoplashga qaratilgan omillarning o’sishi bilan aniqlanadi.
18
Faraz qilaylik, O’zbеkiston va Yaponiya faqat 1- va 2-tovarlarni 
ishlab chiqaradi.
Gorizontal o’qqa 1-tovarning nisbiy miqdorini uning o’sishini 
inobatga olgan holda