Iqtisodiy о‘sishda fiskal siyosat tushunchasi

2.2-jadval. 2023-yil uchun O’zbekiston Respublikasining Konsolidatsisyalashgan budjetining jamlanma parametrlari hamda 2024-2025 yillarga budjet mo’ljallari

Ushbu holat jahondagi barcha davlatlar orasida eng yuqori ko`rsatkichni tashkil etadiki, o`z navbatida, respublikamizda izchil amalga oshirilayotgan ijtimoiy islohotlarning uzoq, strategik ahamiyatga ega ekanligidir. Shuningdek, ushbu xarajatlarning o`sib borishi bilan birga, ularning davlat byudjeti xarajatlaridagi eng yuqori salmoqni tashkil etmoqda. Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, sud organlari faoliyati uchun xarajatlar jami xarajatlar tarkibida 2011 yilda jami byudjet xarajatlari 3,7 foizni, 2015 yilga kelib esa bu xarajatlar 3,1 foizni tashkil etmoqda. Davlat hokimiyati va qa u i ganla i, u ganla i ta’min ti u un aqla xa a atla ami xarajatlar ta i i a 2012 yil a 2,9 f izni ta il etgan ’l a, 2013 yil a u xa a atla 3,1 f iz a a a i a a 2014 yil a 3,2 f iz ’li i ’z a tutilgan. Fuqa la ning ’zini ’zi qa i ganla ining ta’min t xa a atla i 2013-2014 yillarda jami byudjet xarajatlarining 1,1 foizini tashkil etayotgani kuzatilmoqda. Bu ’z na ati a a lat qa u i tizimi a ma alla in titutining lini i i , uning moddiy-texni aza ini mu ta amla ’yi a amalga i ilay tgan i l tla ilan e ita g’liq i . Demak, nominal mazmunda ushbu xarajatlar qariyb 2 barobardan ko`p o`sgan bo`lsa-da, ularning byudjet xarajatlaridagi salmog`i kamayib borgan.
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 29 oktya agi «E la ning meliorativ holatini yaxshilash tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to`g` i i a»gi Fa m niga mu fiq “Sug`oriladigan yerlarning meliorativ holatini 2008-2012 yillarda yaxshilash bo`yicha chora-ta i la a tu i” i la iqilgan. Ushbu dastur doirasida maxsus fond tashkil etilgan bo`lib, ushbu fond mablag`larini shakllantirishga byudjetdan xarajatlar amalga oshirilmoqda. Ushbu fondga ajratmalarning 2015 yildagi miqdori jami byudjet xarajatlariga nisbatan 0,8 foizni tashkil etmoqda. “Hosildorligi past bo`lgan yerlarda davlat ehtiyojlari uchun paxta xom ashyosini yetishtiruvchi qishloq xo`jaligi korxonalarini moliyaviy qo`llabquvvatlash tartibi to`g` i i a”gi Niz m a a lat yu eti an a atila igan mablag`lar quyidagi yo`nalishlarda sarflanishi ko`zda tutilgan: - fermer xo`jaliklarining soliqlar va majburiy to`lovlar bo`yicha qarzdorliklari, boshqa joriy majburiyatlari, asosiy maxsulotlarni yetishtirish uchun moddiy-texnika resurslar va ko`rsatilgan xizmatlar uchun qarzlarini to`lashga; - kelgusi yil hosili uchun sotib olinadigan resurslar va ko`rsatiladigan xizmatlar uchun oldindan to`lovlarga; - yerlarni meliorativ holatini yaxshilash tadbirlarini va xo`jalikning ishlab chiqarish faoliyati bilan bog`liq boshqa xarajatlarini moliyalashtirishga yo`naltiriladi. Ushbu xarajatlarning jami byudjet xarajatlaridagi salmog`i 2015 yilga kelib 0,6 foizni tashkil etmoqda. Umumiy tendentsiyada pasayish kuzatilayotgan bo`lsada, nominal mazmunda uning o`sib borayotganligi kuzatilmoqda. Yuqoridagi tahlillardan ko`rinib turibdiki, davlat byudjeti xarajatlarini oqilona boshqarish pirovardida nafaqat ijtimoiy sohadagi davlat islohotlarining samaradorligi ortmoqda, balki, o`z navbatida milliy iqtisodiyotni muvozanatli rivojlanishini ta`minlashning samarali mexanizmlarini shakllantirish imkoniyatlariga ega bo`linadi. Xu umatning an li a a a i, i la iqa i a mi, inflyat iya u ’atla i a t ’l alan i latini ’zga ti i ga y ’nalti ilgan max u qa la ni qa ul 41 qilishi natijasida davlat xa a atla i, liqla a a lat yu eti q l ig’ini maq a li ’zga ti ili i i et fi al iy at eyila i. Di et i n fi al iy atyu itilgan a iqti iy pa ayi a i a ami tala ni ag’ atlanti i u un a lat xa a atla ini oshirilishi va soliqlarni kamaytirilishi natijasida davlat byudjeti kamomadi yuzaga elti ila i. O’z na ati a a iy ’ta ili payti a yu et tiq aligi yuzaga keltiriladi. Diskretsion fiskal siyosat iqtisodiy tebranishlarni yumshatishda muhim l ’yna a a, uning ay im amchiliklari mavjud. Bu, avvalambor, vaqt oraliqlari ilan g’liq. Nodiskretsion fiskal siyosat — davlat xarajatlari, soliqlar va davlat byudjeti q l ig’ini a t mati ’zga ti i ni ’z a tuta i. N i et i n fi al iy at ’ natilgan a qa la ti gi la ga a lana i. Ri langan a latla a ’ natilgan barqaror-lashtirgichlari rolini progressiv soliq tizimi, davlat transfertlari tizimi va f y a a i ti eti tizimi ’ynay i. N i et i n fi al iy at a iy tebranishlarni yumshatish uchun huqumatning bevosita aralashuvini talab etmaydi.