Iqtisodiyot-gumanitar fanlar

1-rasm. 2005-2012 yillarda mamlakatimiz iqtisodiyotiga yo’naltirilgan
investitsiyalarning o’sish sur’atlari, foizda²
Hozirgi globallashuv sharoitida, bozor munosabatlari talablaridan kelib chiqib, jahonda investitsiyalar uchun qat i keskin kurash davom etmoqda. Tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish, mamlakatimiz iqtisodiyotiga bevosita xorijiy investitsiyalarning jalb qilinishini ta i la iga huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy va boshqa shart-sharoitlarni takomillashtirish, xorijiy investitsiyalarni keng jalb etish, a lag lar i eng ustuvor alishlar a hamda raqobatdosh mahsulotlar ishlab chiqarish bilan g liq alishlar a mujassam qilish respublikada t azila tga investitsiya siyosatining asosiy tamoyillaridir³.
Belgiyalik olim Xilbern Boysning fikriga ra “Katta iqtisodiy, mineralxomashyo va inson salohiyatiga ega lga . O z e ist xorijiy sarmoyadorlarni, avvalo, mamlakatdagi barqaror siyosiy vaziyat bilan ziga jalb etadi. Ushbu mamlakatda tatbiq etilayotgan barcha yangilanishlar respublikani yanada ijtimoiyiqtisodiy rivojlantirish va gullab-yashnatishga kafolat la i”⁴.
Statistik tahlillarni milliy valyutimiz misolida davom ettiradigan lsa , rasmiy a l tlarga ra, 2011 yilning yanvar-dekabr oylarida 18291,3 milliard s li kapital q il alar zlashtirilga . Investitsiyalarning umumiy hajmida markazlashgan investitsiyalar 17,5 foizni (3198, 7 milliard s ), investitsiyalarning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi esa 23,9 foizni (2-rasm) tashkil etgani ham mamlakatimizda investitsiya jarayonlarining jadal faollashib borayotganini rsata i.




2-rasm. Investitsiyaning o’sish sur’ati va invetitsiya hajmining YaIMdagi
ulushi⁵
O z e ist jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi hukm surayotgan bir sharoitda ham ulkan xorijiy investitsiyalar altirila tga mamlakatlar guruhidan joy olmoqda. Bunga, albatta, mamlakatimizda olib borilayotgan va uzoq strategik maqsadlarni zlaga investitsiya dasturlari hamda qulay investitsiya muhiti yaratilgani asosiy omil l q a. Davlat investitsiya dasturlari doirasida jalb qilingan xorijiy investitsiyalar hajmi 2011 yilda 2006 yilga qaraganda qariyb t rt barobarga pa ga . 2011 yilda t g ri a -t g ri investitsiyalar umumiy xorijiy investitsiyalarning qariyb 78,8 foizini tashkil etgan. Bu eng avvalo Prezidentimiz tomonidan mamlakatni modernizatsiya qilish va iqtisodiyotni diversifikatsiya etish jarayonining t g ri va aniq olib borilayotgani natijasidir.
Milliy iqtisodiyotga kiritilayotgan investitsiyalarning ahamiyati t g risi a gapirganda, albatta “investitsiya loyihasi” degan tushunchaning mazmuni, mohiyati t g risi a t xtali tish lozim.
“Investitsiya loyihasi” tushunchasining tobora keng q lla ilishi, avvalo, bu tushunchaning iqtisodiy mohiyatini anglab olish zaruriyatini keltirib chiqaradi. “Investitsiya loyihasi” tushunchasi ikki xil a a talqin etiladi:

• 
  muayyan maqsadlarga erishishni ( zla ga natijalarni hosil qilishni) ta i l hi qandaydir faoliyatlar ig i isi i amalga oshirishni nazarda tutuvchi ish, faoliyat, tadbir sifatida tushuniladi. Bunday hollarda “x ali tadbiri”, “ish (ishlar ig i isi)”, “loyiha” terminlari ushbu tushunchalarga mazmunan yaqin keladi.
  
• 
  qandaydir faoliyatlarni amalga oshirish uchun zarur lga huquqiyboshqaruv va moliyaviy-hisob hujjatlari tizimi yoki bunday faoliyatlar tizimini bayon etuvchi hujjatlar t pla i sifatida qaraladi.
  

Iqtisodiy adabiyotlarda, darslik va q q lla alar a “investitsiya loyihasi” ikkinchi mazmundagi tushuncha sifatida q lla ila i. “Loyiha” tushunchasi birinchi mazmun i ha tushuniladi.
“Investitsiya loyihasi” tushunchasi uning altirilga maqsadini amalga oshirish uchun texnologik, texnik va tashkiliy hujjatlashtirish, e tlar i barpo etish va ishga tushirish jarayonlarini, moddiy, moliyaviy, mehnat resurslarining harakatini, shuningdek tegishli boshqaruv qarorlari va tadbirlarni zi a mujassamlashtiruvchi tizim sifatida qaralishi mumkin. T liq shakllangan, yakuniga etgan investitsiya loyihasini tuzish va amalga oshirish umumiy holda quyidagi bosqichlarni z ichiga qamrab oladi: investitsiya g asi i shakllantirish; investitsion imkoniyatlarni tadqiq etish; investitsiya loyihasini texnik-iqtisodiy asoslash; shartnoma hujjatlarini tayyorlash; loyiha (ishchi) hujjatlarini tayyorlash; qurilish-montaj ishlari; e t i ishga tushirish va investitsiya loyihasi (iqtisodiy rsat i hlar) monitoringini olib borish.
Investitsiya loyihasi z maqsadi, alishi, amal qilish sohasi, muddati va chegarasiga ega lga alohida faoliyat turi hisoblanadi. U tashkiliy, huquqiy, ijtimoiy, ekologik, iqtisodiy jihatdan t liq va mukammal hisob-kitoblar yordamida asoslangan yuridik hujjat hisoblanadi.
Investitsiya loyihasining boshqa hujjat va “loyiha”lardan asosiy farqi shundaki, u haqiqiy hujjat sifatida qaror topishi uchun uning barcha tomonlari maxsus usullar yordamida keng va aniq hisob-kitoblar bilan baholanadi. Shu bilan birga uning amalga oshirilishi muayyan miqdordagi a lag lar i safarbar etishga asoslanadi.
Investitsiya loyihalarining turlicha klassifikatsiyalari mavjud li , belgilariga qarab investitsiya loyihalarining quyidagi ri ishlari i ajratish mumkin.