“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” (Economics and Innovative Technologies) ilmiy elektron jurnali

 
Tadqiqot metodologiyasi 
Tadqiqotning metodologik asosi tadbirkorlik sub
’
ektlari iqtisodiy xavfsizligini 
ta
’
minlashda funksional elementlar masalalariga ba
g‘
ishlangan. 
Tahlil jarayonida kuzatuv metodi orqali korxonaning iqtisodiy xavfsizligining 
funktsional elementlari aniqlangan, hamda korxonada iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlashning 
asosiy y
o‘
nalishlari aniqlangan. Abstrakt-mantiqiy fikrlash orqali tegishli xulosalar 
shakllantirilgan. 
Tahlil va natijalar 
Korxona xavfsizlik tizimi tomonidan hal qilinadigan asosiy vazifalar r
o‘
yxatiga 
quyidagilar kiradi: 
•
korxonaning ishonchliligi, ichki va tashqi tahdidlardan himoyalanish darajasini 
baholash; 
•
xavfsizlikka kompleks yondashuv asosida korxona resurslariga tajovuzlarni 
o‘
z 
vaqtida aniqlash, rahbariyat va xodimlarga tahdidlarni samarali bostirish; 

---

“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” (Economics and Innovative Technologies) ilmiy elektron jurnali 
http://iqtisodiyot.tsue.uz/journal
  
265
 
•
korxona manfaatlariga moliyaviy, moddiy va m
a’
naviy zarar yetkazilishiga, uning 
normal faoliyati va rivojlanishining buzilishiga olib keladigan sabablar va shart-sharoitlarni 
aniqlash; 
•
barqaror iqtisodiy faoliyat strategiyasi va taktikasi masalalari b
o‘
yicha optimal 
boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish uchun zarur m
a’
lumotlarni olish; 
Korxonaning barqarorligi hamda izchil rivojlanishi uning iqtisodiy xavfsizligining 
asosiy y
o‘
nalishlari yi
g‘
indisiga bo
g‘
liq, y
a’
ni iqtisodiy xavfsizlikni t
a’
minlovchi funktsional 
elementlardan, shu jumladan mehnat, moddiy, moliyaviy, intellektual va axborot resurslari 
(korporativ resurslar). 
Korxonaning iqtisodiy xavfsizligi uning korporativ resurslaridan eng samarali 
foydalanish bilan tavsiflanadi, bu esa korxonaga barqaror rivojlanish dinamikasiga ega 
b
o‘
lish, ichki va tashqi tahdidlar omillari kombinatsiyasining salbiy t
a’
siri sharoitida biznes 
maqsadlariga erishish imkonini beradi.
Korxonaning iqtisodiy xavfsizligining funktsional elementlaridan kelib chiqib, uni 
t
a’
minlashning asosiy y
o‘
nalishlari aniqlanadi (1-rasm). Ular: 
• x
odimlarni samarali boshqarish va himoya qilish; 
• korxonaning moddiy va moliyaviy
resurslarini muhofaza qilish; 
• intellektual mulkni himoya qilish;
• korxonaning axborot resurslarini himoya qilish.
Zamonaviy dunyoda korxona faoliyati noaniqlik sharoitida amalga oshiriladi, shuning 
uchun korxonaning asosiy vazifasi mumkin b
o‘
lgan xavfni adekvat baholash, uni 
oshiradigan omillarni aniqlash va uni boshqarish usullarini tanlashdir.
Iqtisodiy tavakkalchilikni boshqarish deganda cheklangan iqtisodiy resurslar 
sharoitida har xil turdagi risklarni kamaytirish uchun xarajatlarni optimal taqsimlash 
jarayoni tushuniladi, bu esa ushbu sharoitlarda korxonaning iqtisodiy xavfsizligining 
maksimal darajasiga erishishga imkon beradi. Shu sababli, korxona uchun risklarni 
boshqarishning maqsadi iqtisodiy xavfsizlik tizimini shakllantirish asosida 
o‘
rnatilgan 
tuzilma doirasida operatsion xavfsizlikka erishishdir. 
Korxonada iqtisodiy xavfsizlik tizimini shakllantirish beqaror muhitda hayotiylikni 
saqlashning zaruriy shartidir. Buning sababi shundaki, korxona vayron b
o‘
lganda nafaqat 
moddiy va moliyaviy resurslar, balki uzluksiz faoliyat jarayonini t
a’
minlaydigan moliyaviy, 
tashkiliy, ishlab chiqarish va axborot munosabatlarini 
o‘
z ichiga olgan infratuzilma ham 
y
o‘
qoladi, inson omili y
o‘
q qilinadi. Bularning barchasi tashqi muhitdagi noaniqlik 
sharoitida korxonaning iqtisodiy xavfsizligi tizimini yaratish muammosini dolzarblashtiradi. 
Shu bilan birga, faqat amaldagi qonunchilikka muvofiq tashkil etilgan va quyidagi chora-
tadbirlarni birlashtirgan integratsiyalashgan xavfsizlik tizimi samarali b
o‘
lishi mumkin: 
•
jismoniy - q
o‘
riqlanadigan mulk, moliya, m
a’
lumotlarga kirishda t
o‘
siqlar yaratish; 
•
m
a’
muriy - korxonaning tegishli ish rejimini joriy etish, xavfsizlik xizmatini yaratish; 
•
iqtisodiy - moddiy ra
g‘
batlantirish choralari, himoya tadbirlarini moliyalashtirish; 
•
texnik - texnik vositalar va xavfsizlik tizimlaridan foydalanish; 
•
dasturiy t
a’
minot - zamonaviy axborot texnologiyalari, m
a’
lumotlar bazalari, ularga 
ruxsatsiz kirishdan himoya qilish tizimlari va boshqalardan foydalanish; 
•
axloqiy - axloqiy t
a’
sir choralari, tarbiyaviy ishlar, xulq-atvor qoidalarini ishlab 
chiqish, korporativ ruh muhitini yaratish va boshqalar. 

---