Iqtisodiyotning hozirgi sharoitida xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar ishlab

---

164 
Iqtisodiyotning hozirgi sharoitida xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar ishlab
chiqargan 
mahsulotini sotib berish sharti bilan qarzga bermasdan, oldindan 
to‘lov
asosida sotsa yoki 
sotgan mahsulotlari uchun 
to‘lovlarni
o‘z
vaqtida undirib olsa, davlat budjeti oldidagi 
majburiyatlarini ham, ishchi va 
xizmatchilarga ish haqlari, rag‘batlantiruvchi pullarini ham o‘z 
vaqtida ijro etish imkoniyatini beradi, bu esa barqaror iqtisodiyot tizimini shakllantiradi. 
 
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
 
1. Kovalyov V.V. Moliyaviy tahlil: usullari va tartiblari. -M.: "Moliya va statistika", 2011. 
535-536 b. 
2. Sher I. Buxgalteriya hisobi va balansi: Per. u bilan. S.I.Zederbaum. -M.: "Iqtisodiy hayot", 
2015 yil. 
3. Galagan A.M. Kommunal xizmatlarni hisobga olish. 
–
M. "Butun Rossiya" nashriyoti, 
2013. 39 p. 
4. Malaka oshirish kursi uchun tarqatma material: “Xalqaro moliyaviy hisobot standartlari 
(IFRS). O'zbekiston auditorlar palatasi. Toshkent-2015. 335-garov. 
5. O‘zbekiston Respublikasi Buxgalteriya hisobi Khisobi Milliy Standartlari Tuplami.–
Toshkent: “NORMA”, 2011.–
360-bet. 
6. Рашидов, Д. (2022). Ijtimoiy ehtiyojmand toifaga mansub shaxslarni trans
port 
korxonalarida ishga joylashtirish uchun ish o‘rinlarini zaxiralash.
 Scienceweb academic papers 
collection. 
7. Averchev I.V. UFRS. 1000 ta amaliy misol-M.: Reed Group, 2011.- 992 b. 
 
XALQARO VALYUTA BOZORI RIVOJLANISHINING JAHON MOLIYAVIY 
ARXITEKTURASIGA TAʼSIRI
 
 
Fayozov Muxammad Rasul Ulug'bek o'g'li - 
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti 
MGF-01 guruhi magistratura talabasi 
 
Xalqaro valyuta bozori jahon moliyaviy arxitekturasini shakllantirishda hal qiluvchi rol 
o'ynaydi. Globallashuv chuqurlashib borar ekan, iqtisodiyotlarning o'zaro bog'liqligi sezilarli 
darajada oshdi. Xalqaro valyuta bozorining rivojlanishi va evolyutsiyasi jahon moliya 
tizimining turli jihatlariga katta 
ta’sir ko‘rsatdi. Ushbu insho xalqaro valyuta bozori 
rivojlanishining jahon moliyaviy arxitekturasiga ta'sirini o'rganishga qaratilgan. 
Xalqaro valyuta bozori moliyaviy tizimlarning chegaralar osha integratsiyalashuviga 
yordam berdi. Texnologiyalar va kommunikatsiyalarning rivojlanishi bilan moliyaviy 
operatsiyalar tezroq, samaraliroq va qulayroq bo'ldi. Ushbu integratsiya iqtisodiyotlar 
o'rtasida o'zaro bog'liqlikni kuchaytirib, transchegaraviy investitsiyalar, savdo va kapital 
oqimini ta'minladi. Jahon moliyaviy arxitekturasini qayta shakllantirgan ushbu moliyaviy 
integratsiyani ta'minlashda xalqaro valyuta bozorining rivojlanishi hal qiluvchi rol 
o'ynadi[1,2]. 
Xalqaro valyuta bozorining rivojlanishi markaziy banklar va siyosatchilar o'rtasida 
ko'proq muvofiqlashtirishni taqozo etdi. AQSH dollari, yevro, iyena, funt sterling kabi asosiy 
valyutalarning kurslari jahon iqtisodiyotiga sezilarli taʼsir koʻrsatadi. Valyuta kurslarining 
o'zgarishi savdo balanslariga, inflyatsiyaga va mamlakatlarning raqobatbardoshligiga ta'sir 
qilishi mumkin. Markaziy banklar ko'pincha valyuta kurslarining o'zgaruvchanligini 
boshqarish uchun valyuta intervensiyalarini amalga oshiradilar[3,4,5]. Xalqaro valyuta bozori 
markaziy banklarga o‘z harakatlarini muvofiqlashtirish va jahon 
moliya tizimida barqarorlikni 
saqlash uchun platforma yaratadi. 

---

165 
Xalqaro valyuta bozori zahira valyutalarini belgilash orqali ham jahon moliyaviy 
arxitekturasiga ta'sir ko'rsatdi. Tarixan AQSH dollari asosiy zahira valyutasi sifatida ustun 
mavqega ega boʻlg
an. Biroq, xalqaro valyuta bozorining rivojlanishi boshqa valyutalar uchun 
dollarning ustunligiga qarshi chiqish yo'llarini ochdi. Xitoy kabi rivojlanayotgan iqtisodlarning 
yuksalishi xalqaro savdo va moliyada Xitoy yuanidan foydalanishning ortishiga olib keldi. 
Zaxira valyutalarining bunday diversifikatsiyasi yagona valyutaga bog'liqlikni kamaytirish 
orqali jahon moliyaviy arxitekturasining barqarorligiga ta'sir qilishi mumkin[6]. 
2023-yil fevral oyida San-Diegodagi Kaliforniya universiteti tadqiqotchilari guruhi 
yuqori aniqlik bilan valyuta kurslarini bashorat qila ol
adigan mashinani o‘rganish modelini 
ishlab chiqdi. Model neyron tarmoqlarga asoslangan va bir qator iqtisodiy omillarni, 
jumladan, foiz stavkalari, inflyatsiya va siyosiy voqealarni hisobga olishi mumkin. 
2022-yil oktabr oyida Buyuk Britaniyadagi Uorvik universiteti tadqiqotchilari mashinani 
o‘rganish algoritmlari yordamida valyuta bozori manipulyatsiyasini aniqlashning yangi 
usulini ishlab chiqdilar. Tadqiqotchilar katta hajmdagi savdo ma'lumotlarini tahlil qilishdi va 
bozor manipulyatsiyasini ko'rsatishi mumkin bo'lgan g'ayritabiiy xatti-harakatlar modellarini 
aniqladilar. 
2022-yil avgust oyida Singapur Milliy universiteti tadqiqotchilari guruhi past risk bilan 
foyda keltirishi mumkin bo‘lgan yuqori chastotali foreks savdosi uchun yangi algoritmni 
ishlab chiqdi. Algoritm texnik va fundamental tahlillarning kombinatsiyasiga asoslanadi va 
o'zgaruvchan bozor sharoitlariga moslashish uchun mashinani o'rganishdan foydalanadi. 
2022 yil iyun oyida Tokio universiteti va Yaponiya banki tadqiqotchilari guruhi 
markaziy bank raqamli valyutalarining (CBDC) foreks bozoriga ta'siri haqida maqola chop 
etishdi. Tadqiqotchilar CBDC an'anaviy valyutalarga bo'lgan talabni kamaytirish va raqamli 
valyutalardan foydalanishni ko'paytirish orqali foreks bozoriga sezilarli ta'sir ko'rsatishi 
mumkinligini ta'kidladilar. 
2022-yil mart oyida Massachusets texnologiya instituti (MIT) tadqiqotchilari mashinani 
o‘rganish algoritmlari yordamida foreks bozori likvidligini o‘lchashning yangi usulini ishlab 
chiqdilar. Tadqiqotchilar likvidlik naqshlarini aniqlash uchun katta hajmdagi savdo 
ma'lumotlarini tahlil qildilar va bozorda kelajakdagi likvidlik sharoitlarini bashorat qila 
oladigan modelni ishlab chiqdilar. 
Xalqaro valyuta bozori o'zgaruvchanlikka moyil bo'lib, valyuta kursining sezilarli 
o'zgarishi keng qamrovli oqibatlarga olib kelishi mumkin. Valyuta kursining o'zgaruvchanligi 
nafaqat valyuta qiymatlariga, balki moliyaviy bozorlarga, aktivlar narxiga va investorlarning 
ishonchiga ham ta'sir qilishi mumkin. Xalqaro valyuta bozorining integratsiyalashuvi 
zarbalarning chegaralar orqali uzatilishini kuchaytirdi, moliyaviy inqirozlar ta'sirini 
kuchaytirdi. Jahon moliyaviy arxitekturasi o'sib borayotgan o'zgaruvchanlikka moslashishi va 
xalqaro valyuta bozoridan kelib chiqadigan risklarni boshqarish mexanizmlarini ishlab 
chiqishi kerak.Xalqaro valyuta bozorining rivojlanishi moliyaviy innovatsiyalarni, jumladan, 
yangi moliyaviy vositalar va derivativlarni yaratishga turtki berdi. Valyuta fyucherslari, 
optsionlari va svoplari xedjlash, chayqovchilik va risklarni boshqarish imkoniyatlarini beradi. 
Ushbu moliyaviy vositalar moliya olamida inqilob yaratib, biznes va sarmoyadorlarga xalqaro 
valyuta bozorining murakkabliklarida harakat qilish imkonini berdi. Biroq, moliyaviy 
innovatsiyalar tartibga solish va nazorat qilish nuqtai nazaridan ham qiyinchiliklar tug'diradi, 
chunki murakkab lotin mahsulotlar tizimli xavflarni oshirishi mumkin. 
Xulosa: Xalqaro valyuta bozorining rivojlanishi jahon moliyaviy arxitekturasiga sezilarli 
ta'sir ko'rsatdi. Moliyaviy integratsiyaning kuchayishi, global pul-kredit siyosatini 
muvofiqlashtirish, zaxira valyutalarini belgilash, moliya bozorining o'zgaruvchanligi va 
moliyaviy innovatsiyalar valyuta bozori evolyutsiyasi ta'sir ko'rsatadigan asosiy 
sohalardandir. Xalqaro valyuta bozori rivojlanishda davom etar ekan, siyosatchilar, markaziy 
banklar va bozor ishtirokchilari global moliya tizimining barqarorligi va barqarorligini 
ta'minlash uchun moslashishlari va birgalikda harakat qilishlari kerak. 

---

166