İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

3.8.2  Operativ  yaddaş.  Operativ  yaddaş  modullardan  təşkil  edilmişdir.  Yaddaş 
modulları  dedikdə,  üzərində  yaddaş  BİS-ləri
92
  quraşdırılmış  lövhələr  nəzərdə  tutulur. 
Operativ  yaddaşın  əsas  xarakteristikası  yazıb-oxuma  sürətidir.  Müasir  modulların  sürəti 
800 MHs-ə, həcmi 512 Mbayta çatır. 
Operativ yaddaş, əslində, daxili ünvanlaşdırılmış yaddaşdır. Operativ yaddaş bəzən 
birbaşa müraciət yaddaşı (RAM-Random Access Memory) da adlanır. Kompüterlərin həm 
də sabit yaddaşı olur. Yalnız informasiya oxumaq üçün olduğundan, buna  ROM (Read-
Only Memory) deyilir.  
Müasir  fərdi  kompüterlərdə  ünvanlaşdırılmış  yaddaşın  həcmi  ilə  faktiki  qurulmuş 
operativ  yaddaşın  həcmi  praktiki  olaraq  həmişə  fərqli  olur.  Belə  ki,  məsələn,  ünvanlaş-
dırılmış  yaddaşın  həcmi  64Qbayt  olsa  da,  qurulmuş  operativ  yaddaşın  həcmi  64Mbayt 
təşkil edir. 
Aralıq nəticələr də operativ  yaddaşda  saxlanır.  Kompüterin  məhsuldarlığı həm  də, 
operativ  yaddaşın  sürətindən  asılıdır.  Odur  ki,  kompüterin  inkişafının  əsas  istiqamətlə-
rindən biri də operativ yaddaşın işləmə sürətinin artırılmasından ibarətdir. Elektromaqnit 
mahiyyətli olduğundan, kompüter sönən kimi operativ yaddaşdakı informasiya pozulur. 
Buna görə də kompüter söndürülməzdən əvvəl operativ yaddaşdakı informasiya maqnit 
mahiyyətli vinçesterə köçürülür.  
                                                 
92
 
Böyük inteqral sxemlər
 

---

 
47 
Sabit  yaddaş  (ROM)  kompüteri  hazır  vəziyyətə  gətirmək  üçündür.  Burada  işə 
başlama proqramları, o cümlədən, əməliyyat sistemini (ƏS) yükləyən proqramlar, giriş-
çıxış baza sistemi (BİOS- Base İnput Output System) və diaqnostika proqramları saxlanır. 
Sabit yaddaşın məzmunu dəyişməzdir
93
.  
Fərdi  kompüterdə  operativ  yaddaş  ana  plataya  əlahiddə  qurğu  kimi  qoşulur. 
Operativ yaddaş triggerlər sırasından ibarətdir. Trigger yalnız 2 vəziyyətdə (0 və  1) ola 
bilən  elektron  qurğudur.  Sabit  yaddaşda  isə  1  və  0-lar  inteqral  sxemlər  şəklində  hazır-
lanmışdır.  Buna  görə  də  cərəyan  kəsiləndə  operativ  yaddaşın  məzmunu  pozulur,  sabit 
yaddaşınkı  pozulmur.  Yaddaşla  prosessor  arasındakı  informasiya  mübadiləsinin  sürəti 
yaddaşın  sürətini  müəyyən  edir.  Prosessor  hesablama  nəticələrini  registrə,  oradan  da 
operativ  yaddaşa  ötürür.  Operativ  yaddaşdakı  informasiya  da  əvvəlcə  registrə,  sonra 
prosessora ötürülür.  
Xarici yaddaş praktiki olaraq hüdudsuz həcmə malik nisbətən ucuz yaddaşdır. Ope-
rativ  yaddaşın  sürətini  artırmaq  üçün  keş-yaddaşdan  istifadə  edilir.  Keş-yaddaş 
prosessorla operativ yaddaş arasında yerləşir.