İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

 
7.4.2. İnternet xidmətləri 

---

 
176 
İnternet  xidmətləri  cürbəcürdür.  Əsas  xidmətlər  aşağıdakılardır:  elektron  poçt, 
telekonfrans,  informasiya  yayımı  siyahıları,  fayllara  məsafədən  müraciət,  uzaq  terminal 
rejimində iş, Ümumdünya hörümçək toru. 
İnternet  xidmətləri:  interaktiv,  birbaşa  və  təxirə  salınmış  oxu  kimi  3  növə  bölünür. 
Təxirə salınmış oxu xidmətində sorğu ilə cavab eyni vaxtda baş vermir. Elektron poşt bu 
xidmət  növünə  aiddir.    Birbaşa  müraciət  xidmətində  sorğuya  həmin  anda  cavab  verilir. 
Lakin  cavab  alanın  əlbəəl  reaksiya  verməsi  tələb  olunmur.  Faylların  ötürülməsi  bu  növ 
xidmətə aiddir. Alınmış informasiyaya əlbəəl reaksiya verilməsi tələb olunan xidmət növü 
interaktiv sayılır və Ümumdünya hörümçək toru belə xidmətdir.  
Elektron  poşt  (e-mail)  İnternetin  daha  populyar  xidmətidir.  Bu  zaman  bir 
kompüterdən ötürülən mətni ünvan öz kompüterində alır, lakin onu özünə münasib vaxtda 
oxuyur. 
Müxtəlif  prinsiplərlə  qurulmuş,  müxtəlif  protokollarla  işləyən  şəbəkələrdə  elektron 
məktub ötürmək üçün SMPT (Simple Mail Transfer Protocol) protokolundan, qəbul etmək 
üçün  isə  POP  protokolundan  istifadə  edilir.  Windows  ƏS  mühitində  elektron  poçt  üçün 
Outbook  Express,  Microsoft  Outbook,  Netscape  Communikator  və  digər  proqramlardan 
istifadə etmək olar. 
Şəbəkə  yenilikləri  Usenet  və  ya  telekonfrans  da  İnternetin  geniş  yayılmış  xidmət-
lərindəndir.  Bu  halda  xəbər  alan  şəbəkə  düyünü  həmin  xəbəri  siyahıda  olan  bütün 
düyünlərə translyasiya edir. Beləliklə, bir xəbər çoxqat təkrarlanaraq qısa müddətdə bütün 
dünyaya (Usenet konfrans iştirakçılarına) yayılır.  
İnformasiya  yayımı  siyahıları  elektron  poçtla  işləyən  sadə  İnternet  xidmətidir.  Bu 
halda bir məktub siyahıda qeydiyyata düşmüş bütün abonentlərə ötürülür. Bu yayımı hansı 
təşkilat  icra  edirsə,  o  da  yayıma  nəzarət  edir.  Halbuki  belə  nəzarət  Usenet  xidməıtində 
yoxdur.  
FTP  xidməti  xüsusi  serverlərdə  saxlanan  fayllara  (həmçinin,  arxiv  fayllarına) 
müraciəti təmin edir.  
Ümumdünya  hörümçək  toru  (World  Wide  Web  –  WWW)  İnternetin  ən  populyar 
xidmətidir. Bu xidmət hipermətn anlayışına əsaslanır. Mətn informasiyasının ardıcıl, xətti 
formada  deyil,  bir-biri  ilə  iqtibaslar  şəklində  bağlı  olan  mətnlər  çoxluğu  kimi  təşkil 
edilməsinə hipermətn deyilir.  Bir mətn daxilindəki iqtibas digər mətnə keçidə imkan verir. 
İqtibas  edilən  mətn  başqa  kompüterdə,  başqa  ölkədə,  başqa  kontinentdə  ola  bilər. 

---

 
177 
Hipermətn  ideyası  əsasında  mulyimediya  texnologiyasına  əsaslanan    hipermediya 
yaradılmışdır.  Hipermətn  sənədi  HTML  (Hyper  Text  Markup  Language)  dilində  tərtib 
edilir.  HTML  formatını  ötürmək  üçün  HTTP  (Hyper  Text  Transfer  Protocol) 
protokolundan istifadə edilir. WWW  sənədindəki iqtibaslar elə təşkil edilmişdir ki, hər bir 
informasiya resursu İnternetdə birmənalı ünvanlaşdırılır. İnternetdə informasiya resursuna 
iqtibaslar URL-ünvanlar (Uniform Resource Locator) adlanır. 
WWW  xidmətinin  köməyi  ilə    istifadəçi  öz  informasiya  fəzasını  vahid  bütöv  kimi 
qəbul  edir.  İqtibaslar  WWW  müştərisi  olan  brauzer  adlanan  proqramlar  vasitəsilə  dərk 
edilir.  
Telnet xidməti məsafədəki kompüterlərə terminal müraciətini təmin edir.  
Proxy-server  (əlaqələndirici  server)  tez-tez  müraciət  edilən  informasiyanın  üzünü 
özündə saxlayır və təkrar müraciətlərdə uzaq qoşmalara ehtiyac qalmır.