Ish hujjatlarining xususiyatlari. Ish yuritish tili va uslubi

---

Ish hujjatlarining xususiyatlari. Ish yuritish tili va uslubi 
Hozirgi o‘zbek tilining davlat-ma’muriy, huquqiy muassasalarida, rasmiy 
diplomatik munosabatlarida namoyon bo‘ladigan ko‘rinishidir. Qonun matnlari, 
farmonlar, farmoyishlar, buyruqlar, xullas, barcha rasmiy ish qog‘ozlari ana shu 
uslubda shakllanadi. Bu uslubning og‘zaki va yozma ko‘rinishlari, binobarin,
ushbu ko‘rinishlarning o‘z me’yorlari mavjud. 
Jumladan, aniqlik.Ushbu uslubda shakllangan matnda noaniqlikka, izohtalab 
o‘rinlarga yo‘l qo‘yilmasligi lozim. Fikr va mazmun sodda, aniq va tushunarli tilda 
bayon qilinishi kerak: O‘zbekiston Respublikasida davlat hokimiyati xalq 
manfaatlarini ko‘zlab va O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi hamda uning 
asosida qabul qilingan qonunlar vakolat beradigan idoralar tomonidangina amalga 
oshiriladi. (O‘zR Konstitusiyasi, 7 - modda).
Qolip.Fikr – mulohaza, bayon asosan bir qolipda ifodalanadi. Solishtiramiz: 
O‘zbek milliy madaniyati rivojiga ulkan hissa qo‘shgan marhum adabiyot va san’at 
namoyandalarini mukofotlash to‘g‘risida.
Betakror iste’dodi va o‘lmas ijodiy merosi bilan o‘zbek milliy 
madaniyatining rivojiga beqiyos hissa qo‘shgan, butun hayotini el-yurt taraqqiyoti, 
xalqimiz ma’naviyatining yuksalishiga baxsh etgan vatandoshlarimizning 
xotirasini yod etib, ularni Vatan oldidagi unutilmas xizmatlarini inobatga olib, 
quyidagi marhum adib va san’atkorlar «Buyuk xizmatlari uchun» ordeni bilan 
mukofotlansin. (O‘zR Prezidentining 2001- yil 22- avgust Farmoni). 
O‘zbekiston Respublikasi Mustaqilligi e’lon qilinganligining o‘n yilligi 
munosabati bilan amnistiya to‘g‘risida. 
O‘zbekiston Respublikasi Mustaqilligi e’lon qilinganligining o‘n yilligi 
munosabati bilan insonparvarlik tamoyiliga amal qilib, O‘zbekiston Respublikasi 
Konstitusiyasi 93-moddasining 20-bandiga asosan qaror qilaman (O‘zR 
Prezidentining 2001- yil 22- avgust Farmoni). 
Shu tarzda ariza, qaror, bildirishnoma, ma’lumotnoma, shartnoma, 
tabriknoma singari turli xarakterdagi rasmiy hujjatlarning har birining o‘ziga xos 
bayon etish qolipi bo‘ladi. Ayni paytda, ularning har birining alohida so‘z va 

---

turg‘un birikmalari ham mavjud bo‘ladi. Masalan, huquqiy hujjatlar matniga ko‘z 
yugurtirsak, ularda boshqa vazifaviy uslublarda deyarli uchramaydigan atamalarga 
duch kelamiz: ma’muriy javobgarlik, fuqarolik holati, fuqarolik javobgarligi, 
aybdor, gumondor, jabrlanuvchi, sudlanuvchi, guvoh, jamoat kafilligi, surishtiruv, 
jabrlanuvchi bilan yarashuv va boshqalar. 
Ish qog‘ozlari va hujjatlarning xilma-xilligiga qarab ularga oid atamalarning 
me’yorlashuvi va chegaralanuvi ham kuzatiladi. Qiyos uchun diplomatik 
munosabatlar doirasidagi so‘z va iboralarga ko‘z yugurtiraylik : ahdlashuvchi oliy 
tomonlar, elchi, elchixona, muxtor elchi, muxtor vakil, ishonchli vakil, nota, 
ratifikasiya, shartnoma, bayonot, qo‘shma bayonot, deklarasiya, tashrif, qarorgoh 
kabilar. 
Ushbu uslub uchun jargonlar, oddiy so‘zlashuvga xos so‘zlar, emosional-
ekspressiv bo‘yoqqa ega bo‘lgan so‘zlarning ishlatilishi me’yor sanalmaydi va shu 
jihati bilan boshqa uslublardan keskin farq qiladi. 
Rasmiy uslubning grammatik me’yori ham alohida xususiyatlarga ega. 
Masalan, ot so‘z turkumiga oid so‘zlar ko‘p ishlatiladi. Noaniqliklarga yo‘l 
qo‘yilmaslik maqsadida ular olmoshlar bilan almashtirilmaydi: O‘zbekiston 
Respublikasi o‘z taraqqiyot yo‘lini, o‘z nomini aniqlaydi, o‘z davlat ramzlarini: 
gerbi, bayrog‘i, madhiyasini ta’sis etadi, o‘z davlat tilini belgilaydi. O‘zbekiston 
Respublikasi davlat mustaqilligining ramzlari muqaddasdir (1991- yil 31- avgustda 
qabul qilingan «O‘zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari 
to‘g‘risida» gi Qonunning 16 - moddasidan). 
Bu uslubda fe’lning harakat nomi shakli faol qo‘llaniladi, gapning kesimi 
ko‘pincha hozirgi zamonning majhul nisbatida ifodalanadi, hujjatning xarakteriga 
qarab shart mayli shakliga tez-tez murojaat etiladi. Masalan, «O‘zbekiston 
Respublikasi Konstitusiyasining «O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 
mutlaq vakolatlari» haqidagi 78 – moddasida o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish, 
qabul qilish, belgilash, tasdiqlash, tartibga solish, o‘zgartirish, joriy qilish, 
komissiyasini tuzish, saylov kunini tayinlash, saylash, ozod etish, ratifikasiya 
qilish, ta’sis etish, amalga oshirish singari fe’lli birikmalar ishlatilgan. Ushbu 

---

hujjatda amalga oshiriladi, asos bo‘ladi, tashkil etadi, belgilanadi, asoslanadi, 
hisoblanadi, himoya qilinadi, amalga oshiradi, tan olinadi, ish ko‘radi, ado etadi, 
kafolatlanadi, taqiqlanadi, tavsiya etiladi singari fe’llarning faol ishlatilishi ham 
yuqoridagi fikrning tasdig‘idir. Yana :O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. 
Karimovning ma’ruzasidagi konseptual qoidalar va xulosalar ma’qullansin hamda 
ular Oliy Majlisning kelgusi faoliyatida inobatga olinsin. Ma’ruzaning dasturiy 
xulosalari prokuratura, boshqa huquqni muhofaza qilish organlari, sudlar faoliyati 
uchun asos qilib olinsin.O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga … 
mustaqillik va demokratiya qo‘lga kiritgan yutuqlarni himoya qilish, ijtimoiy 
adolat, fuqarolar tinchligi hamda totuvligini ta’minlash ishlarini kuchaytirish
tavsiya etilsin. (O‘zR Prezidenti I. A. Karimovning ikkinchi chaqiriq Oliy 
majlisining oltinchi sessiyasidagi ma’ruzasi yuzasidan O‘zR Oliy majlisining 
2001- yil 29 -avgust qaroridan). 
Shu o‘rinda rasmiy uslubda yozilgan matnlar uchun barcha morfologik 
vositalar va kategoriyalarning qo‘llanilishi bir xil darajada emasligini ta’kidlash 
ham maqsadga muvofiq. Masalan, sonlar va olmoshlar bu uslubda boshqa so‘z 
turkumlariga qaraganda ikkinchi darajali omil hisoblanadi. 
Rasmiy uslubning sintaktik alomatlari ham matnda darhol ko‘zga tashlanadi. 
Unda darak gaplar, uning ayniqsa qo‘shma gap shakli ko‘p ishlatiladi. Yoyiq va 
murakkab so‘z birikmalari mahsuldor hisoblanadi, murakkab tipdagi nomlar keng 
qo‘llaniladi. Gap tuzilishida o‘zbek tilidagi odatdagi me’yorga amal qilinadi va 
yuqorida sanalgan jihatlari bilan ilmiy uslubga o‘xshab ketadi. 

---