Ishlab chiqarishda boshqaruv” fakulteti “iqtisodiyot” kafedrasi

II BOB. KAPITAL OLIB CHIQISH IMKONIYATLARI VA MUAMOLARI
2.1. Global iqtisodiyotda rivojlangan davlatlar kapital resuslaridan foydalanish imkoniyatlari
2008 yildagi asosiy makrosurpriz hodisa bu inflyatsiyaning tezlashishi boʻldi. Bu butun dunyoni hayratga soladigan hodisalarni jamlanmalarini yuzaga keltirib chiqardi. Ulardan biri yangi "agflyatsiya" atamasi hisoblanadi. Bu atama mahsulotlar narxining koʻtarilishi bilan bevosita bog‘liq. Agflyatsiyaning oʻsishi ikki yil oldin boshlangan va iqtisodchi Goldman Sachs tomonidan taqdim etilgan oziq-ovqat narxlari indeksi 2006-yilda 28 foizdan 41 foizga oʻsdi. Yevropa hududida I chorak uchun iste'mol narxlari yillik 3,5% ga oʻsdi va Yevropa markaziy bankining butun koʻrsatkichidan deyarli ikki baravar oshdi.
Talab va taklifning global nomutanosibligi oʻzgarishining sababi Xitoy va Hindistonda goʻsht va sut iste'molining koʻpayishi boʻlib, aynan shu omil ushbu mahsulotlar, shuningdek qoramol oziqalari narxining oshishiga olib keldi. Bioyoqilg‘i ishlab chiqarish tobora ommalashib borayotgani ham salbiy ta'sir koʻrsatdi. Unga dunyoning eng qashshoq mamlakatlari aholisini oziq-ovqat bilan ta'minlash uchun zarur boʻlgan minglab tonna don ekinlari sarflanadi. Agflyatsiyaning rivojlanayotgan mamlakatlarga ta'siri rivojlangan mamlakatlarga qaraganda koʻproq. Lotin Amerikasi mamlakatlarida narxlar XXI asr boshlarida 6,2% ga oshdi, shundan 3% oziq - ovqat narxlarini ta'minladi. Osiyo mamlakatlarida oziq-ovqatda inflyatsiya suratlari 2,2%dan 4,7%ga oʻsganini koʻrishimiz mumkin. Xitoyda oziq-ovqat narxlari oʻsishining umumiy iste'mol narxlari indeksiga qoʻshgan hissasi 89%ni, yevropa hududi mamlakatlarida esa 35% ni tashkil qiladi.
Rivojlanayotgan iqtisodiyotlarning tez oʻsishi neft, oziq-ovqat, metall narxlarining oshishiga olib keladi. Ushbu tovarlar narxining koʻtarilishi rivojlangan mamlakatlarda sotib olish qobiliyatini pasaytiradi. Talabning pasayishi turg‘unlik qoʻrquvini keltirib chiqaradi, natijada Federal zaxira tizimi va boshqa Markaziy banklar foiz stavkalarini pasaytirishga majbur boʻldilar. Narxlarni dollarga bog‘lash rivojlanayotgan mamlakatlarga oʻz valyutalarini mustahkamlashga imkon bermadi, bu esa xom ashyo narxining yangi doirasini keltirib chiqaradi. Qishloq xoʻjaligi mahsulotlari va oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqaruvchi eng yirik 29 ( 2023-yil holatiga koʻra a’zo mamlakatlar soni 38ta)¹ mamlakatni oʻz ichiga olgan iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (OECD) jahon oziq-ovqat bozori rivojlanishining uzoq muddatli tendentsiyalarini tahlil qiluvchi nashrni e'lon qildi. Mutaxassislarning ta'kidlashicha, jahon qishloq xoʻjaligi qisqa va uzoq muddatli istiqbolda, hatto kelgusi 20 yil ichida dunyo aholisining yillik 80 million kishiga koʻpayishi kutilayotgan boʻlsa ham, oziq-ovqatga boʻlgan talabni qondirishga qodir. Bunday sharoitda qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini ishlab chiqarishning oʻsishi, asosan, buning uchun qulay sharoitlar mavjud boʻlgan mamlakatlarda uning rivojlanishi bilan bog‘liq boʻldi. Oziq-ovqat mahsulotlariga boʻlgan talabning oshishi va uning jahon narxlarining taxminiy oʻsishi bir qator mamlakatlarda yerlarni muomaladan chiqarish dasturlariga muvofiq jalb qilinmagan yer zaxiralaridan foydalanishga yordam beradi. OECD kelgusi 20 yil ichida jahon oziq-ovqat bozorlarini rivojlantirishning quyidagi asosiy tendentsiyalarini ta'kidlaydi:

• 
  eng rivojlangan va boy mamlakatlarda oziq-ovqatga boʻlgan talab taxminan bir xil darajada saqlanib qoladi, oʻzgarishlar asosan iste'mol tarkibi va oziq-ovqat sifatiga ta'sir qiladi;
  
• 
  qayta ishlangan va tayyor mahsulotlar savdosi qayta ishlanmagan tovarlarga qaraganda tezroq rivojlanadi;
  
• 
  AQSh, Avstraliya va yangi Zelandiya Yevropa Ittifoqi davlatlarini siqib chiqarib, jahon eksportida birinchi oʻrinni egallaydi;
  
• 
  Sharqiy Osiyo va Sharqiy Yevropadagi bir qator rivojlanayotgan mamlakatlar qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini aniq import qiluvchilarga aylanadi, shuning uchun yirik qishloq xoʻjaligi mahsulotlari va oziq-ovqat ishlab chiqaruvchi mamlakatlar yangi bozorlarga ega boʻladi;
  
• 
  protektsionistik chora-tadbirlarning yumshatilishi natijasida OECD mamlakatlari importni 1992 yildagi 7% dan 2020 yilda 20% gacha oshiradi, bu esa ushbu mamlakatlarni qishloq xoʻjaligini tarkibiy qayta qurishga majbur qilishi mumkin.