Islom Karimov

Fuqarolik jamiyati institutlari tashkiliy-huquqiy asoslarining rivojlanishi va istiqbollari


Hozirgi davrda 0‘zbekistonda, jamiyat hayotini demokratik yangilash jarayonida fuqarolik jamiyati institutlarining faoliyati, ularning ijtimoiy munosabatlardagi ishtiroki, roli va ahamiyati tobora ortib bormoqda. «Bugungi kunda nodavlat notijorat tashkilotlari demokratik qadriyatlar, odamlarning huquq va erkinliklari, qonuniy manfaatlarini himoya qilish, ularning ijtimoiy, sotsial-iqtisodiy faolligi va huquqiy madaniyatini oshirishning muhim omiliga aylanmoqda»212.

Hozirgi daviga kelib davlat boshqaruvining ayrim funksiyalari bosqichma-bosqich ravishda NNT va o‘zini o‘zi boshqarish organlariga o‘tkazib borilmoqda. Aholining turli qatlamlari nodavlat va jamoat tashkiloti orqali jamiyat boshqaruvida faol qatnashish imkoniyatlariga ega boidi.

Mustaqillikning so‘nggi yillarida «Jamoat fondlari to‘g‘- risida»gi, «Homiylik to‘g‘risida»gi qonunlar, 0‘zbekiston Res- publikasi Prezidentining «0‘zbekistonda fuqarolik jamiyati ins- titutlari rivojlanishiga ko‘maklashish chora-tadbirlari to‘g‘ri- sida»gi qarori va boshqa qator hujjatlar qabul qilindi. Ular fuqa- rolik jamiyati institutlarining huquqiy asoslari sifatida fuqarolik jamiyati institutlari ijtimoiy faolligini kuchaytirishda muhim ahamiyat kasb etmoqda.

2008-yil 3-iyulda 0‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senati Kengashining «Nodavlat notijorat tashkilotlarini, fuqarolik jamiyatining boshqa institutlarini qo‘llab- quvvatlashni kuchaytirish to‘g‘risida»gi qo‘shma qarori qabul qilindi. Unda nodavlat notijorat tashkilotlari, fuqarolik jamiyatining boshqa institutlarini moliyaviy jihatdan qo‘llab-quwatlash jamoat fondi, uning mablag'larini boshqarish bo‘yicha Parlament komissiyasini tashkil qilish yuzasidan qaror qabul qilindi.

Qo'shma qaror jamoat fondlari va nodavlat notijorat tashkilotlariga moliyaviy ko‘mak berish orqali ularning jamiyat hayotidagi faolligini yanada oshirish va shu orqali fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish qobiliyatini amalda kuchaytirishni nazarda tutadi. Ushbu Fond va Parlament komissiyasi «Jamoat fondlari to‘g'risida»gi, «Nodavlat notijorat tashkilotlari to‘g‘risida»gi, «Nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyatining kafolatlari to‘g‘risida»gi Qonunlaiga muvofiq, NNT va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlarini qo'llab-quvvatlash uchun 0‘zbekiston Respublikasi davlat budjetidan ajratilgan mablag‘lartaqsimlanishini tashkil etish, NNTlarni moddiy, moliyaviy qo‘llab-quwatlash dasturini shakllantirish hamda amalga oshirish maqsadida tuzildi.

Hozirda «Nodavlat notijorat tashkilotlarini, fuqarolik jamiyatining boshqa institutlarini qo'llab-quwatlashni kuchaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qo‘shma qarorga binoan, NNTlar faoliyatini moliyalashtirish manbalarini shakllantirishning demokratik tamoyillarga asoslangan tizimi yaratildi. Bugungi kungacha ushbu fond tomonidan respublikada nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyatini qo‘llab-quwatlash maqsadida 30 mlrd. so‘mdan ortiq rnablag1 ajratildi.

Har qanday NNT vajamoat birlashmasining jamiyat ijtimoiy hayotida samarali faoliyat ko‘rsatishini asosiy va muhim sharti — ularning moliyaviy-iqtisodiy jihatdan ta’minlanganligi hisoblanadi. Zero, moddiy-moliyaviy jihatdan baquwat boigan nodavlat notijorat tashkiloti aholi turli qatlamlari, ijtimoiy guruhlarining turli maqsad-manfaatlari, ehtiyojlarini toiaroq qondirib borish imkoniyatiga ega boiadi. NNT mablagiarining salmoqli qismini aholi o'rtasida ma'naviy-mafkuraviy ishlarni amalga oshirishga sarflanmogi lozim. Chunki aholini yuksak ma'naviyatga, siyosiy va huquqiy madaniyatga erishuvi orqaligina huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyati asoslari barpo qilinadi. Bu borada ham mamlakatimizda muhim ishlar amalga oshirib borilmoqda.

0‘zbekistonda fuqarolik jamiyati institutlari, nodavlat notijorat tashkilotlarini shakllantirish va rivojlantirish istiqbollari Prezident

50. 
    
    ^{A.Karimovning yuzdan ortiq ma’ruzalarida, nutqlarida va asarlarida nazariy jihatdan asoslab berildi, bu nazariy g‘oyalar bosqichma-bosqich ravshida hayotga tatbiq etilmoqda.}
    

Prezident I.A.Karimovning 0‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining 2010-yil 12-noyabrda bo'lib o'tgan qo‘shma majlisidagi «Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi»ga bag‘ishlangan ma'ruzasida 0‘zbekistonda fuqarolik jamiyati institutlarining shakllanishi va rivojlanishi hamda fuqarolik jamiyatini barpo etishda tutgan roli to‘g‘risida muhim nazariy va amaliy tavsiyalarni ilgari surdi.

Konsepsiyada hokimiyat tuzilmalari faoliyati ustidan ta'sirchan jamoatchilik nazoratini amalga oshirish maqsadida «0‘zbekiston Respublikasida jamoatchilik nazorati to‘g‘risida» Qonun qabul qilinishi lozimligi to‘g‘risidagi taklif ilgari surildi. Ushbu qonunni qabul qilishdan asosiy maqsad, davlat hokimiyati va boshqaruv organlari faoliyati ustidan fuqarolik jamiyati institutlarining nazoratini amalga oshirishdan iboratdir. Mazkur qonunning qabul qilinishi va amal qilishi o‘z navbatida, jamiyatimiz hayotida fuqarolik jamiyati tamoyillarining amal qilishini ta'minlaydi.

Konsepsiyada ilgari surilgan yana bir muhim qonunchilik takliflaridan biri — fuqarolik jamiyati institutlarining atrof-muhitni muhofaza qilishda faol ishtirok etishini ta'minlashga qaratilgan «Ekologik nazorat to‘g‘risida»gi Qonunning qabul qilinishi to‘g‘risidadir. Keng aholi ommasining turli nodavlat notijorat tashkilotlari, o‘zini o‘zi boshqarish organlari orqali ijtimoiy faoliyati, faolligi jamiyat hayotining barcha sohalarini qamrab olishi kerak. Shundagina mamlakatimizda fuqarolik jamiyatining tamoyillari amal qilib boradi.

Mazkur qonun, fuqarolarning atrof-muhit tozaligiga e'tibori, yashab turgan hududidagi ekologik muhitning qay ahvolda ekanligiga befarq emasligi, ekologik qonunchilik normalari va talablari ijrosini nazorat qilib borish, yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan amalga oshirilayotgan yoki amalga oshirilishi mumkin bo‘lgan ekologik zararli faoliyatlarga chek qo‘yish va ularning oldini olish, bunday faoliyat aniqlanganda ularga nisbatan ma'muriy-huquqiy javobgarlik choralarini qo‘llash kabi muhim tamoyillarni o‘z ichiga olgan ijtimoiy-huquqiy mexanizmni yaratishni va uni jamiyat hayotida amalga oshirishni ko‘zda tutadi213.

Bir so‘z bilan aytganda, Konsepsiyada mamlakatimizda fuqarolik jamiyati institutlarini shakllantirish va rivojlantirish sohasida ilgari surilgan qonunchilik takliflari muhim nazariy va amaliy ahamiyat kasb etadi.

Hoziigi davrda 0‘zbekistonda fuqarolik jamiyati institutlarini to‘iiq faoliyat yuritishlari uchun rivojlangan mamlakatlarga xos bo‘lgan barcha huquqiy asoslar yaratildi. Konsepsiyada ta’kidlab o tilganidek, «0‘tgan davr mobaynida mamlakatimizni demokratik yangilash jarayonida fuqarolik institutlarining roli va ahamiyatini kuchaytirishga, fuqarolarning eng muhim sotsial-iqtisodiy muammolarini hal etishga qaratilgan 200 dan ortiq qonun hujjatlari qabul qilingani ham bu soha rivojiga boigan katta e'tiborni ko‘rsatadi»214.

Prezident I.A.Karimovta’kidlaganidek: «Fuqarolik institutlari, nodavlat notijorat tashkilotlari hoziigi kunda demokratik qadriyatlar, inson huquq va erkinliklari hamda qonuniy manfaatlarini himoya qilishning muhim omiliga aylanmoqda, fuqarolarning o‘z salohiyatlarini ro‘yobga chiqarishi, ularning ijtimoiy, sotsial- iqtisodiy faolligi va huquqiy madaniyatini oshirish uchun sharoit yaratmoqda, jamiyatda manfaatlar muvozanatini ta’minlashga ko‘maklashmoqda»215.

Ko‘rinib turibdiki, hozir mamlakatda «Kuchli davlatdan — kuchli fuqarolik jamiyati sari» tamoyili asosida islohotlarni yanada chuqurlashtirish jarayoni asosan fuqarolik jamiyati institutlarini rivojlantirishga qaratilgan. Zero, inson huquq va erkinliklarini ta'minlash, fuqarolarning farovonligini oshirish, mamlakatni iqtisodiy yuklashiga erishish kabi maqsadlarga erishish fuqarolik jamiyati sharoitida ro‘y beradi. Shuning uchun ham mamlakat fuqarolik jamiyati sari intilmoqda.

^{Takrorlash uchun savollar:}

1. 
   
   ^{Fuqarolik jamiyati institutlari deganda nimani tushunasiz?}
   
2. 
   
   ^{Fuqarolik jamiyati institutlari qanday tuzilishga ega?}
   
3. 
   
   ^{0‘zbekistonda demokratik qadriyatlarni rivojlantirishda nodavlat notijorat tashkilotlari qanday rol o‘ynaydi?}
   
4. 
   
   ^{Fuqarolik jamiyati institutlarining davlat hokimiyati tuzilmalari faoliyati ustidan ta'sirchan jamoatchilik nazorati deganda nimani tushunasiz?}
   
5. 
   
   ^{Mamlakatda fuqarolik jamiyati institutlarini rivojlantirish istiqbollari qanday?}