Ismanov I. N., Davlyatova g. M., Buzrukxonov s. M

2
 
Iqtisodiy faoliyat turi 
2017yil 
2018 yil 
Jami sanoat ishlab chiqarishi 
100 
100 
Jumladan: 
 
 
tog’-kon va ochiq konlarni ishlash 
12.3 
12.3 
ishlab chiqaradigan sanoat 
79.1 
80.6 
elektr, gaz, bug’ bilan ta’minlash va havoni 
kondisiyalash 
7.8 
6.2 
Suv bilan ta’minlash, kanalizatsiya 
0.8 
0.9 
 
Har qanday korxonaning maqsadi uning faoliyati asosida avvaldan fikran 
o’ylangan, pirovard natijaga erishishdir. Ishlab chiqarish jamoasi hisoblangan 
korxonaning niyati uning rivojining ob’yektiv qonuniyatlarini va istiqbolini 
belgilash asosida amalga oshadi. Korxona o’z oldiga ongli ravishda maqsad qo’yib 
fikriy model yarata oladi va unda ob’yektiv sharoitlarni inobatga oladi. 
Korxonalar o’z maqsadlariga erishish uchun ma’lum vazifalarni bajaradilar. 
Masalan sanoat korxonalarining faoliyati hozirgi zamon shart-sharoitlari asosida 
quyidagi vazifalarni bajarishdan iborat: 

iste’molchilarning o’sib kelayotgan talablariga muvofiq yuqori sifatli 
mahsulotlar ishlab chiqarish va yetkazib berish; 

uzluksiz tarzda mehnat unumdorligini o’stirib borish; 

har bir korxona mahsulot ishlab chiqarish va uni realizatsiya qilish, 
korxonaning rejada belgilangan topshiriqlarini o’z vaqtida so’zsiz bajarish; 

asosiy ishlab chiqarish fondlaridan unumliroq foydalanish; 

aylanma mablag’laridan foydalanishni yaxshilash: 

xom ashyo — material resurslaridan tejamkorlik asosida foydalanish; 

muntazam ravishda mahsulot tannarxini pasaytirib, korxona rentabelligini 
oshirish; 

kadrlar madaniy-texnikaviy malakasi darajasini oshirish. 
2
O’zbekiston
Respublikasi hududlarining yillik statistik to’plami. T.:2019 

---

71 
Har bir korxona boshqa korxonalardan eng avvalo mulk shakliga muvofiq, 
so’ngra ishlab chiqariladigan mahsulotlarning xususiyatlari, ishlab chiqarish 
tavsifi, o’z miqyosi, joylashgan o’rni,ishlab chiqarish aloqalari va boshqa ayrim 
xususiyatlari bilan ajralib turadi. Lekin ularning ishini tashkil etish va 
rejalashtirishda namunali, bir xil yechimlarni ishlab chiqish imkoniyatlari nazariy 
va amaliy jihatdan asoslab berilgani sababli ularni guruhlarga ajratish mumkin. 
Mulkchilik shakliga ko’ra korxonalarning quyidagi turlari ajratiladi: 

jismoniy shaxslarning xususiy mulkiga asoslangan korxonalar; 

shirkat ( jamoa) mulkiga asoslangan jamoa, oila, mahalla korxonalari, 
ishlab chiqarish kooperativlari, xo’jalik jamiyatlari va shirkatlariga , jamoat 
tashkilotlari va diniy tashkilotlarga qarashli korxonalar; 

davlat mulkiga asoslangan korxonalar; 

aralash mulkka asoslangan va qo’shma korxonalar; 
Davlat korxonasi – bu davlat mulkiga asoslangan korxona. Davlat korxonasi 
huquqiy shaxs bo’lib egalik qilish, umumxalq mulkining unga tegishli bo’lgan 
qismidan foydalanish va boshqarish huquqiga ega. Bundan korxonalar bilan 
faoliyati davlat rejasi asosida olib boriladi. 
Qo’shma korxonalar boshqa mamlakatlar ishtirokida bunyod qilingan 
korxonalar. Ular o’zaro manfaatdorlik negizida hukumatlararo shartnomalar 
asosida tashkil qilinib, ilmiy ishlab chiqarish, ilmiy-texnika va boshqa vazifalarni 
yechishga qaratilgan. Qo’shma korxonalar sanoat, qishloq xo’jaligi, qurilish, 
transport, savdo, fan va boshqa sohalarda tarkib topishi mumkin. Bu korxonalar 
asosan chet el texnikasi va texnologiyasi asosida barpo etilib, mahalliy xom ashyo 
va ishchi kuchi hisobiga ishlaydi. Korxona o’z mustaqil balansiga ega va mustaqil 
faoliyat yuritadi. Bugungi kunda chet el sarmoyasi asosida ishlayotgan korxonalar 
soni 7560 tani tashkil etib, o’tgan yilga nisbatan o’sish 137%ni tashkil etdi. 
Bundan tashqari korxonalar quyidagi belgilar bo’yicha tavsiflanadi: