Исследование в XXI века август, 2022 г 194 biotexnalogiya muammolari va yutuqlari
Yüklə 0,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
часть 1 « Новости образования : исследование в XXI века » август , 2022 г 195 va transformatsiya) yo’llarini kashf qilinishi biotexnologiyaning yuqori sur’atlar bilan rivojlanishini ta’minlaydi. Zamonaviy biotexnologiya mikrooarganizmlarni sanoat miqyosida ko’paytirib, ular biomassasidan insonlar uchun zarur bo’lgan moddalar olish, fermentlar injeneriyasi genetik injeneriya va hujayra injeneriyasida qo’llash. Biotexnalogiya ( yunoncha techne — mahorat, sanʼat, logos — soʻz, taʼlimot) qishloq xoʻjaligi, sanoat va tibbiyotning turli sohalarida tirik organizm va biologik jarayonlardan foydalanadigan sanoat usullari majmui. Biologiya va texnika imkoniyatlarini birlashtiradigan ilmiy yoʻnalish. "Biotenalogiya" terminining vujudga kelishiga Stenford universiteti (AQSH; 1973) bir guruh olimlarining har xil xossaga ega irsiy injeneriyasi yo’nalishlarida rivojlanib bormoqda. M olekulalarini biriktirib rekombin XX asr davomida yaratilgan biotexnologiyalar asosida mikrooarganizmlar yotadi, desa to’g’riroq bo’ladi. Tez ko’payadigan , genetik jihatdan chuqur o’rganilgan mikroor-ganizmlardan foydalanib turli xil mahsulotlar : dori-darmonlar, oziq-ovqat mahsulotlari va boshqa biologik faol moddalarni ishlab chiqarish imkoniyatlari bor. Masalan, bakteriyalar genomiga odam oshqozon osti bezidan olingan insulin genini kiritish orqali biologik faol va toza bo’lgan insulin gormonini yoki o’sish gormoni genini kiritish bilan somatotropin gormonini bakteriyalarni sun’iy muhitda o’stirish orqali ko’plab miqdorda ishlab chiqarish mumkin. Hozirda ko’plab dunyo biotexnologik kompaniyalari shu usul orqali turli dori-darmonlarni ishlab chiqarmoqdalar. XX asr oxirlari XXI asr boshlariga kelib molekulyar biologiya fanining taraqqiyoti genetik va hujayra injeneriyasining tez sur’atda rivojlanishiga olib keldi. Bu davrdagi eng katta yutuqlar bir tomondan odam genomining to’la ketma-ketligini aniqlash tufayli qo’lga kiritilgan bo’lsa, ikkinchi tomondan , o’simliklarni urug’dan unib chiqib, gullashi va meva berishigacha bo’lgan barcha hayotiy jarayonlarni boshqaradigan 25 ming genlarning aniqlanishi tufayli erishildi. Endi yaratilayotgan texnologiyalar nafaqat mikroorganizmlar balki birmuncha murakkab bo’lgan hayvon va o’simliklar asosida amalgam oshirila bosh- landi. Xususan , turli xil qimmatbaho genlar o’simlik va hayvon hujayralariga kiritilib, bu genlarning mahsulotlari xalq xo’jaligida foydalanila boshlandi. Masalan, olimlar banan o’simligi genomiga ba’zi yuqumli kasalliklarga qarshi vaksina sintez qiladigan genlarni kiritish bilan mevasida tayyor vaksina ishlab chiqaradigan transgan banan olishga erish- dilar. Banan mevasini iste’mol qilish bilan odamlarda ayrim yuqumli kasalliklarga qarshi immunitet hosil bo’ladi. Bu texnologiyani juda katta iqtisodiy ahamiyatga ega ekanligini siz darhol sezgan bo’lsangiz kerak. Bundan tashqari, zaharli bo’lgan simobni o’zlashtiradigan bakteriyalardan ajratib olingan genlar hozirda o’simliklar genomiga kiritilib, tuproqdagi simobni o’zlashtiradigan transgen o’simliklar olingan. Bunday transgen o’simliklarni simob bilan ifloslangan joylarga ekilsa atrofdagi tuproqlar zaharli simobdan tozalaniladi. Genetik injeneriyada keyingi paytlarda qo’lga kiritilgan yutuqlardan yana biri insonlardagi turli irsiy kasalliklarni odam hujayralariga funksional genlarni kiritish orqali |