Issn 2223-1617 azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi

 
Açar sözlər: stres, quraqlıq, duz, xlorofil  
 
Konarev  və  digərləri  göstərmişlər  ki,  Urartu  (T.  urartu)  buğdasının  əcdadı  bərk  və  yumşaq 
buğdanın birinci genomunun (A) donoru olmuşdur [2, 3, 4]. Guman olunur ki, Urartu buğdası Beoti 
buğdasından  nüvə  materialından  başqa,  həm  də  sitoplazmaya  görə  fərqlənir.  1962-ci  ildə  Naxçıvan 
ərazisindən  toplanan  təkdənli  buğdalar  T.beoeticum  və  T.urartu  kimi  qeydə  alınmışlar.  Bu  növlərə 
Zəngilan bölgəsində də rast gəlinmişdir. T.urartu İran, Türkiyə, Livan, İraqda da aşkar edilmişdir . 
Tarixi  məlumatlara  görə,  T.dicoccoides  seksiyasının  23000  il  bundan  əvvəl  indiki  Livan, 
Suriya,  İzrail  ərazilərində  becərildiyi  məlum  olmuşdur.  Yabanı  pərinc  10-12  min  il  əvvəl  yaxın 
Şərqdə,  Misir,  Mesopotomiya,  Türkiyə  ərazilərində  mədəniləşmiş  ilkin  toxumlardan  biridir. 
İmmunkimyəvi  tədqiqatların  nəticələrinə  görə  bütövlükdə  T.dicoccoides  seksiyası  buğdalarının  A 
genomunun donoru T.uratu-dur. B genomuna gəldikdə isə immunkimyəvi analizlərin nəticələrinə görə 
onun  əcdadı  Aegilops  cinsindən  olan  Ae.longissimadır  [4].  Lakin  son  illərin  molekulyar  genetik  və 
sitogenetik  tədqiqatları  və  uzun  illər  buğdanın  filogenezi  və  təkamülünün  sitogenetik  tədqiqi  B 
genomunun donorunun ae. speltoides olduğunu söyləməyə əsas verir [1]. T.dicoccoides növünə Şərqi 
Aralıq dənizinin sahillərində rast gəlinir.  
Adi  pərinc  (T.dicoccum)  eramızdan  əvvəl  V-IV  əsrlərdə  qədim  Babilistanda,  Kiçik  Asiya, 
Suriya, Cənubi Ərəbistan, Misir və İranda becərilmişdir. Qədim zamanların ilk çörək bitkilərindən biri 
olmuşdur. Adi pərinc eramızdan əvvəl III-II minilliklərdə Azərbaycanın Xanlar rayonu ərazisində də 
becərilmişdir.