Иқтисодиётни давлат томонидан тартибга солиш усуллари фани бўйича

18.4. O'zbekistonda tashqi iqtisodiy faoliyat 
qatnashchilarining xatti-harakatlarini erkinlashtirish 
bosqichlari 
Tashqi 
iqtisodiy 
faoliyat 
qatnashchilari 
haqida 
fikr 
bildiril- 
ganda, 
asosan 
muayyan 
mamlakatning 
tovar 
eksport-import 
operatsiyalari, 
kapitallari, 
kreditlar, 
investitsiyalar 
harakati, 

---

ishchi 
kuchi 
migratsiyasi 
va 
ular 
bilan 
bog'liq 
bo'lgan 
munosabatlar nazarda tutiladi. 
Mustaqillikning 
dastlabki 
bosqichida 
eksportning 
asosiy 
qismini 
xomashyo 
tashkil 
etgan 
bo’lsa, 
iqtisodiyotni 
erkinlashtirish 
jarayonida 
tayyor 
mahsulotlarni 
eksport 
qilish 
jadallik bilan ko’payib bormoqda. 
O’zbekistonda 
davlatning 
tashqi 
iqtisodiy 
sohadagi 
sivo- 
satini 
shakllantirishda 
rejali 
iqtisodiyotdan 
meros 
bo’lib 
qolgan 
iqtisodiy 
aloqalarning 
xususiyatlari 
ham 
hisobga 
olingan. 
Unga 
ko‘ra, 
an’anaviy 
tovarlar 
savdosi 
bilan 
cheklanib 
qolish, 
xalqaro 
iqtisodiy 
munosabatlarning 
xizmatlar 
va 
axborotlar, 
moliya 
kapitali 
va 
ishchi 
kuchi 
bilan 
ayirboshlash 
kabi 
turlarini 
deyarli 
rivojlanmaganligini, 
importning 
eksportdan 
ustunligi, 
eksport 
va 
import 
strukturasining 
samarasizligi: 
chet 
elga 
asosan 
xomashyo 
chiqarilib, 
chetdan 
iste’mol 
tovarlari 
keltirilganligi kabi salbiy jihatlarini sanash mumkin. 
Bunday 
holat 
respublika 
iqtisodiyotidagi 
nomutanosiblikni 
yanada chuqurlashtiradi. 
Shuning 
uchun 
ham 
O’bekistonning 
jahon 
hamjamiyatiga 
qo’shilishi 
respublikaning 
mavjud 
imkoniyatlarini 
obyektiv 
baholash 
va 
ulardan 
milliy 
manfaatlar 
yo’lida 
imkoni 
boricha to’liq fovdalashni talab qiladi. 
Mustaqillik 
yillarida 
O’zbckistonda 
tashqi 
iqtisodiy 
faoliyat 
qatnashchilarining 
xatti-harakatlarini 
erkinlashtirish 
borasida 
izchil 
islohotlar 
olib 
borildi, 
unga 
ko’ra, 
islohotlarning 
tadrijiy 
rivojlanish 
bosqichida 
dastlab 
tashqi 
savdoni 
tartibga 
solishning 
institutsional 
va 
huquqiy 
bazasi 
yaratilib, 
tashqi 
savdoni 
tartibga 
solishda 
bilvosita 
ma’muriy 
usullardan 
keng 
foydalanilgan 
bo’lsa, 
keyingi 
bosqichlarda 
tashqi 
savdoni 
tartibga solishning xalqaro amaliyotga mos keladigan 4-vosita iqtisodiy usullari joriy etilib, 
ekportga 
yo’naltirilgan 
tashqi 
savdo siyosati olib borildi. Tashqi savdoni bosqichma –bosqich erkinlashtirilishi natijasida milliy 
valyutani joriy operatsiyalar bo’yicha konvertatsiyalashuviga erishildi.(18.4.1 jadval) 
O’zbekislon Respublikasi tashqi savdosini erkinlashtirish 
bosqichlari 
Birinchi 
bosqich
1991-1994-yy 
Import 
o‘rnini 
qoplash 
siyosatining 
yuritilishi 
Tashqi 
savdoni 
tartibga 
solishning 
institutsional 
va 
huquqiy 
bazasi 
yaratildi. 
Tashqi 
savdo 
siyosatida 
notarif usullar yetakchilik qildi. 
Ikkinchi 
bosqich
1995-1997-yy 
Tashqi 
savdoni 
tirtibga 
solishning 
xalqaro 
amaliyotiga 
mos 
keladigan 
dastaklari 
joriy 
qilindi 
Bu 
davr 
miqdoriy 
cheklovlarining 
qisqarishi 
hamda 
keng 
miqyosda 
eksport 
va 
import 
bojlarini 
faol 
qo’llash davri hisoblanadi. 
Uchinchi 
bosqich 
1997-1999-yy 
Bu 
davr 
tashqi 
savdoni 
erkinlashtirishini 
chuqur- 
lashtirish, 
tarif 
va 
notarif 
usullarini 
soddalashtirish, 
mamlakat 
eksport 
salohiyatini 
oshirishga 
qaratilgan 
savdo 
siyosatining 
yuritilishi, 
eksport 
bojlarining 
bekor 
qilinishi, 
eksportga 
yo’naltirilgan 
siyosatning 
olib borilishi bilan izohlanadi 

---

To‘rtinchi 
bosqich 
2000-2003-yy 
Tashqi 
savdoni 
va 
valyuta 
bozorini 
erkinlashtirishga 
qaratilgan 
yangi 
davr 
hisoblanadi. 
2002-yilning 
1-iyulidan 
boshlab 
import 
tarifining 
uch pog’anali stavkalari (0; 10; 30) joriy etildi. 
Beshinchi 
bosqich 
2003-yildan 
hozirga 
qadar 
O‘zbekiston 
tashqi 
savdosini 
erkinlashtirish 
bosqichi 
tashqi 
savdoni 
bosqichma-bosqich 
erkinlashtirish 
natijasida 
milliy 
va 
valyutaning 
joriy 
operatsiyalar 
bo’yicha 
konvertatsiyalashuviga 
erishldi. 
Bu, 
o’z 
navbatida, 
eksportga 
yo‘naltirilgan 
iqtisodiyotni 
rivojlantirish 
uchun 
kuchli 
rag’baylantirish bo’ldi 
Respublikamizda 
ham 
ekxport 
salohiyatini 
o’stirish 
maq- 
sadida 
milliy 
ishlab 
chiqaruvchilarga 
o’zi 
ishlab 
chiqargan 
tovar 
(ish,xizmat)larni 
eksport 
qilganida 
bir 
qator 
soliq 
imtiyozlari ko’zda tutilgan jumladan: 
• qo’shilgan qiymat solig’i bo’yicha:tovarlarni erkin konvertatsiya qilinadigan valyutadagi 
eksportiga 
nol 
darajali 
stavka 
bo'yicha 
soliq 
solinadi. 
ya'ni 
eksporl 
taoliyali 
lo’liqligicha 
qo'shilgan 
qiymal 
solig'idan 
ozod 
ctilgan. 

aksiz solig’i bo’yicha:tovarlarni erkin konvertatsiya qilinadigan valyutadagi 
eksportiga 
aksiz 
solig’i 
solinmaydi 
(O'zbckislon 
Respublikasi 
Vazirlar 
Mahkamasi 
tomonidan 
belgilanadigan 
ayrim 
tovarlardan tashqari). 
Daromad (fovda) solig’i bo’yicha:eksportchi korxonalar uchun rcalizatsiyaning umumiy 
hajmida 
o’zi 
ishlab 
chiqargan 
tovarlar 
eksportining 
erkin 
konvertatsiyalanadigan 
valyutaga 
eksport 
qilish 
ulushiga 
bog’liq 
holda 
daromadga 
soliq 
solishning 
regressiv 
shkalasi 
amal 
qiladi. 
Asosiy tushuncha va atamalar 
Tashqi 
iqtisodiy 
aloqalar, 
tashqi 
iqtisodiy 
siyosat, 
tashqi 
iqtisodiy 
faoliyatini 
tartibga 
solish, 
tashqi 
savdo 
siyosati, 
kapital 
migratsiyasi 
siyosati, 
ishchi 
kuchi 
migratsiyasi 
siyosati, 
valyuta 
siyosati, eksport, import, tartibga solishning ma’muriy va iqtisodiy usullari, bojxona tariflari 
eksport 
va 
import 
kvotasi, 
litscnziyalash va standartlashtirish. 
Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar 
1. Davlat 
tashqi 
iqtisodiy 
siyosatining 
mohiyati 
va 
zaruriyatini yoriting. 
2. Davlat 
tashqi 
iqtisodiy 
sivosati 
shakllanishini 
tavsiflab 
bering. 
3. Tashqi migratsiya siyosati mohiyatini izohlab bering. 
4. Tashqi 
valyuta 
siyosati 
va 
uning 
yo‘nalishlari 
mohiyatini 
yoriting. 
5. Tashqi 
iqtisodiy 
faoliyatni 
tartibga 
solish 
usullarini 
ayting. 
6. Tashqi 
iqtisodiy 
faoliyatni 
tartibga 
solishning 
iqtisodiy 
usullarining afzalliklari va kamchiliklari nimalardan iborat? 
7. Bojxona tarifining vazifalarini tushuntirib bering? 
8.Tashqi 
iqtisodiy 
faoliyatni 
tartibga 
solishning 
ma’muriy 
usullarining afzalliklari va kamchiliklari nimalardan iborat? 

---

9. Eksport 
qiluvchi 
korxonalarni 
subsidiyalashi 
va 
ularga 
belgilangan imtiyozlarning milliy iqiisodiyotga ta’siri qanday? 
10. O'zbekistonda 
tashqi 
savdoni 
erkinlashtirishning 
bosqichlari va ustuvor yo'nalishlari nimalardan iborat? 
 
 
 
 
 
 
 
 
5-mavzu. 
Jamiyatning ijtimoiy sohasi va uning davlat tomonidan tartibga solinishi 
 
5.1. Ma`ruza mashg`ulotida o`qitish texnologiyasi 
Vaqti – 6 soat 
Talabalar soni: 30- 60 nafar 
O`quv mashg`ulotining shakli 
Mualliflik ma`ruzasi 
Ma`ruza mashg`ulotining rejasi
1. Jamiyatning ijtimoiy sohasi, uning mazmuni va 
ijtimoiy rivojlanishdagi roli. 
2. Ijtimoiy sohani davlat tomonidan tartibga solishning 
zarurati. 
3. Ijtimoiy sohani davlat tomonidan tartibga solishning 
shakllari va usullari. 
4. Rivojlangan mamlakatlarda va o`tish iqtisodiyoti 
mamlakatlarda 
jahon 
moliyaviy-iqtisodiy 
inqirozi 
sharoitida ijtimoiy sohani isloh etishlishi. 
5. 
Jahon 
moliyaviy-iqtisodiy 
inqirozi 
sharoitida 
O`zbekistonda aholini ijtimoiy qullab-quvvatlash va 
turmush darajasini oshirishning ustuvor yo`nalishlari 
 
O`quv mashg`ulotining maqsadi:
aholi daromadlarining iqtisodiy mazmuni, turlari daromadlar 
tengsizligi to`g`risida chuqurroq bilim berish. 

---

 
 
Ma`ruzaning texnologik kartasi. 
 
Pedagogik vazifalar:
- jamiyatning ijtimoiy sohasi va 
uning mazmuni haqida ma`lumot 
berish; 
- Ijtimoiy sohani davlat tomonidan 
tartibga solishning zarurati 
- Ijtimoiy sohani davlat tomonidan 
tartibga solishning shakllari va 
usullari; 
- Rivojlangan mamlakatlarda va 
o`tish iqtisodiyoti mamlakatlarda 
jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi 
sharoitida ijtimoiy sohani isloh 
etishlishi; 
- 
davlatning 
ijtimoiy 
siyosati 
O`zbekistonda ijtimoiy siyosatning 
asosiy yo`nalishlarini yoritib berish.
 
O`quv faoliyatining natijalari: 
Talaba: 
jamiyatning ijtimoiy sohasining mazmuniga ta`rif beradi 
tarkibiy qismlarini ajratadi; 
ijtimoiy sohani davlat tomonidan tartibga solishning 
zaruratini yoritadi; 
ijtimoiy sohani davlat tomonidan tartibga solishning 
shakllari va usullari aholi turmush darajasini ifodalovchi 
ko`rsatkichlarni sanaydi; 
rivojlangan 
mamlakatlarda 
va 
o`tish 
iqtisodiyoti 
mamlakatlarda 
jahon 
moliyaviy-iqtisodiy 
inqirozi 
sharoitida ijtimoiy sohani isloh etishlishi sabablarini aytib 
beradi; 
Jahon 
moliyaviy-iqtisodiy 
inqirozi 
sharoitida 
O`zbekistonda aholini ijtimoiy qullab-quvvatlash va 
turmush darajasini oshirishning ustuvor yo`nalishlari 
aytib beradi. 
O`qitish uslubi 
Mualliflik ma`ruzasi 
O`qitish shakli 
Frontal, jamoa bo`lib ishlash. 
O`qitish vositalari 
Ma`ruza matni, flip chart, marker, skotch. 
O`qitish sharoitlari 
Namunadagi auditoriya 
Bosqichlar,
Vaqti 
Faoliyat mazmuni 
o`qituvchi
talaba
1-bosqich. 
Kirish 
(10 min.) 
1.1 
Mavzuning 
maqsadi, 
rejasi 
va 
kutilayotgan o`quv natijalarini ma`lum qiladi. 
1.2. Mavzu mualliflik ma`ruzasi shaklida 
o`tishini 
ta`kidlaydi 
va 
materiallarni
tarqatadi. 
1.3. Juftlikda ishlash va fikrlashni taklif 
etadi.
1.1. Eshitadilar, yozadilar. 
1.2. Eslaydilar va olgan 
materiallarni 
ko`rib 
chiqadi. 
2-bosqich. 
Asosiy 
(60 min.)
2.1. Jamiyatning ijtimoiy sohasi borasidagi 
bilimlarni faollashtirish uchun tezkor savol-
javob o`tkazadi.
2 ta talabaga doskada “Ijtimoiy soha” 
kategoriyasiga klaster tuzishni taklif etadi.
2.2. Tarqatma materiallar bilan tanishib 
chiqishni topshiradi va savollarni yozib 
borishni taklif etadi. 
2.3. Ijtimoiy soha va uning tarkibini 
tushuntiradi.
2.4. 
Ijtimoiy 
sohaning 
aholi 
turmush 
darajasiga ta`sirini izohlab beradi. 
2.5. Ijtimoiy sohani davlat tomonidan 
tartibga solish solish usullari va vositalarini 
yoritib beradi. 
2.6. Aholini ijtimoiy himoyalash maqsadida 
2.1. 
Eshitadilar 
va 
savolarga javob beradilar. 
Klaster tuzadilar. 
2.2. Tarqatma materiallar 
bilan 
tanishib 
yuzaga 
kelgan savollarni daftariga 
yozib oladi. Talabalar o`z 
fikrlarini 
bildiradi 
va 
savollar beradi. 
2.3. Daftarga yangi ta`rif 
va 
tushunchalarni, 
savoldan 
olgan javobni 
konspekt qiladi. 
2.4. Munozara savollariga 
o`z 
munosabatlarini 
bildiradi.

---

 
O`zbekistonda o`tkaziladigan ijtimoiy siyosat 
borasidagi va qo`llaridagi tarqatma material 
asosida munozara o`tkazishni taklif etadi. 
Talabalarni juftlarga ajratadi va munozara 
savollarini beradi. 
3-bosqich. 
Yakuniy
(10 min.) 
3.1. Mavzuga yakun yasaydi, javoblarni 
to`ldiradi, 
xulosalar 
chiqaradi, 
faol 
ishtirokchilarni rag`batlantiradi. 
3.2. Mustaqil tayyorgarlik uchun topshiriq 
beradi: masala yechish. 
3.1. 
Eshitadilar, 
yozib 
oladilar, aniqlashtiradilar. 
3.2. Topshiriqlarni oladilar. 

---