23
II. Kitabı necə oxumalı
mövcuddur:
1. Səthi mütaliə etmək. Mütaliə etmənin bu növü ayrı-ayrı söz və
cümlələrə əsasən oxunan materialın nə dərəcədə maraqlı olmasından
irəli gəlir. Bu üsulla kitabxanalarda fond materialları ilə tanış olub
zəruri kitabı seçirlər.
2. Məlumat məqsədilə mütaliə etmək. Belə mütaliə növündən qəzet
oxucuları, poçta materialına baxan müəssisə rəhbəri, öz elm sahəsinə
yaxşı bələd olan mütəxəssis istifadə edir.
3. Əyləncəli mütaliə etmə. Dərin məzmuna malik ideyalı
bədii
ədəbiyyatın mutaliə edilməsi. Oxucu əsərin qəhrəmanını özü ilə
eyniləşdirir və hadisədən həyəcan keçirir.
4. Xatirədə həkk olunan mütaliə etmə. Kitabın məzmununu, fəlsəfi
fikirləri mümkün dərəcədə düzgün qavrama cəhdi.
5. Seçərək mütaliə etmə. Oxucunu müəyyən məqsəd üçün
maraqlandıran mövzunun və yaxud kitabın mütaliə edilməsi bu növ
mütaliədə tənqidi və dərk etmə xüsusiyyətləri birləşir.
6. Analitik mütaliə etmə. Əldə karandaş və kağız olan və gələcək
düşüncələrə yönələn mütaliə etmə.
7. Tənqidi mütaliə etmə.
Oxucunun dünyagörüşünün
formalaşmasında mühüm rol oynayan idrakı qiymətləndirici və
müqayisəli mütaliə etmə.
8. Təcridi mütaliə etmə. Yüksək bədii və poetik əsərlərin forma və
məzmununun təhlil edilməsi ilə oxuma.
9. Yaradıcı mütaliə etmə. Mütaliə edilən materialın fəal və yaradıcı
surətdə mütaliə edilməsi.
10. Düzəliş verməklə mütaliə etmək. Hecalarla, hərflərlə korrektor
kimi mütaliə etmə.
Bunlardan əlavə az maraqlı və mübahisəli növlər də mövcuddur.
Oxunan materialın məqsədəuyğun və düzgün qavranılmasında
növlərin kompleksindən istifadə olunmalıdır.
Məqsəd refleksi yeni biliklərə axtarış, yeni məlumat qavrama in-
stinktiv cəhd olub bütün canlıları (insan və heyvanlar aləminə) aiddir.
Məqsəd refleksinin icrasında qarşıya çıxan
problemlərin birinin
üzərində dayanaq.
Əgər mütəxəssis və ya alim, öz ixtisas sahəsində hər il çap olunan
ədəbiyyatı gündə 8 saat hesabı ilə oxuyarsa (onun kitab axtarmaq və
əldə etmək vaxtını nəzərə almasaq), mütaliə üçün orta hesabla 1000 il
vaxt lazımdır.
Məlumdur ki, insan beyni məlumatı 50 bit/san, elektron hesablayıcı
maşın isə 10
5
–10
6
bit/san sürətilə qavrayır. Orta mürəkkəb elmi
problemləri qəbul edib qavramaq üçün 109 bit/san lazımdır. İnsanın
şüurlu həyat vaxtını 10
9
san qəbul etsək ideal halda o həyat boyu –
50×10
9
bit qavraya bilər (bit məlumat vahidi olub 1 san ərzində
impulsların sayını göstərir). Bu o deməkdir ki, insan həyatı boyu orta
mürəkkəb 50 problem həll etmək qabiliyyətinə malikdir.
Sözsüz bu
yaxşı rəqəmdir.