İzahli şƏRİƏt məSƏLƏLƏRİ Həzrət Ayətullahul-Üzma Seyyid Əli Hüseyni Sistaninin fətvalarına uyğun olaraq Bismillahir-rəhmanir-rəhim

7. ZİMMİ-KAFİRİN MÜSƏLMANDAN ALDIĞI ƏRAZİ
Məsələ 1803: Əgər zimmi kafir, müsəlmandan bir yeri satın alsa, məşhur nəzərə əsasən, onun xümsünü həmin yerdən və ya başqa malından verməlidir. Amma xumsun mə`lum mə`nasıyla bu yerdə vacib olması mübahisəlidir.

XUMSUN XƏRCLƏNMƏSİ
Məsələ 1804: Xums iki hissəyə bölünməlidir: onun yarısı seyyidlərin hissəsidir. O, fəqir, yetim və ya səfərdə möhtac qalmış seyyidlərə verilməlidir. Onun digər yarısı İmamın (ə) payıdır ki, onu bu zamanda gərək camiüş-şərait müctəhidə versinlər, ya da onun icazə verdiyi bir yerdə xərcləsinlər. Lazım ehtiyata görə o müctəhid, ümumi cəhətləri bilən ə`ləm müctəhid olmalıdır.
Məsələ 1805: Xüms verilən yetim seyyid, gərək fəqir olsun. Lakin səfərdə çətinliyə düşmüş seyyidə, vətənində fəqir olmasa da, xums vermək olar.
Məsələ 1806: Səfərdə çətinliyə düşmüş seyyidin səfəri, günah olan bir səfər olarsa, vacib ehtiyata əsasən, gərək ona xums verilməsin.
Məsələ 1807: Ədalətli olmayan seyyidə xums vermək olar. Amma on iki imama (ə) inanmayan seyyidə gərək xums verilməsin.
Məsələ 1808: Xumsu günah işdə sərf edən seyyidə xums vermək olmaz, hətta, xums vermək onun günah etməsinə kömək edərsə, ehtiyat vacibə görə gərək ona xums verməsinlər, hətta onu günaha sərf etməyəcəksə belə. Həmçinin ehtiyat vacib odur ki, şərab içən, namaz qılmayan və ya aşkar günah edən bir seyyidə xums verməsinlər.
Məsələ 1809: «Seyyidəm» deyən şəxsə, bu sözünə əsasən, xums verilə bilməz. Amma əgər iki adil şəxs onun seyyid olduğunu təsdiq edərsə və ya insan onun seyyid olmasına yəqin və ya əmin olarsa, ona xums verilə bilər.
Məsələ 1810: Öz şəhərində seyyid olması ilə məşhur olan şəxsə, əgər insanın onun seyyid olmasına xatircəmliyi, ya yəqinliyi olmasa da, xums vermək olar.
Məsələ 1811: Xanımı seyyidə olan bir şəxs, vacib-ehtiyata əsasən, öz xumsunu onun özünün xərcləməsi üçün ona verə bilməz. Amma əgər başqalarının xərcini ödəmək o qadına vacib olsa, belə ki, o da onların xərcini ödəyə bilməsə, onlara xərcləməsi üçün, əri ona xums verə bilər. Həmçinin vacibdən qeyri-nəfəqələrə sərf etməkdən ötəri ona xums verilə bilər.
Məsələ 1812: Əgər bir kişi seyyidin və ya insanın öz arvadı olmayan bir qadın seyyidin xərclərini tə`min etmək insana vacib olsa, vacib ehtiyata əsasən onun yeməyini, paltarını və digər vacib xərclərini xumsdan verə bilməz. Amma vacib olmayan məsrəflərinə xərcləməsi üçün ona bir miqdar xums verməsinin maneçiliyi yoxdur.
Məsələ 1813: Xərci başqasının üzərinə vacib olan bir fəqir seyyidə, əgər o şəxs xərcini vermə gücünə sahib olmasa və ya vermə gücünə sahib olduğu halda verməsə, ona xums vermək olar.
Məsələ 1814: Vacib ehtiyat odur ki, bir ilin xərcindən artıq bir fəqirə xums verilməsin.
Məsələ 1815: Əgər insan, yaşadığı şəhərdə müstəhəqq bir seyyid tapmasa gərək başqa şəhərə aparsın. Hətta əgər öz məntəqəsində müstəhəqq olsa da, başqa şəhərə apara bilər, bu şərtlə ki, xumsu verməkdə səhlənkarlığa yol verməsin. Hər halda, əgər tələf olsa, hərçənd onu qoruyub saxlamaqda səhlənkarlıq etməsə belə, zamindir və onu aparmaq xərcini xumsdan götürə bilməz.
Məsələ 1816: Əgər şəriət hakiminin və ya onun vəkilinin tərəfindən vəkil olaraq xumsu alsa, onun öhdəsindən götürülür. Əgər ikisindən birinin əmri ilə xumsu alıb bir şəhərdən başqa şəhərə aparsa və səhlənkarlıq olmadan tələf olsa, zamin deyil.
Məsələ 1817: Malı həqiqi (real) qiymətindən artıq hesab edib xums olaraq vermək caiz deyildir. 1756-cı məsələdə də qeyd olunduğu kimi, şəriət hakiminin icazəsi olmadan puldan başqa, digər bir malı xums olaraq vermək mütləqən məhəlli-işkaldır.
Məsələ 1818: Müstəhəqqdən tələbkar olan, (ona borc vermiş olan şəxs) öz tələbini xums əvəzi hesab etmək istəsə, vacib ehtiyata əsasən, ya gərək şəriət hakimindən icazə alsın, yaxud da xumsu müstəhəqqinə verməli və sonra müstəhəqq olan şəxs onu öz borcunun əvəzinə ona geri qaytarmalıdır. Müstəhəqq olan şəxsdən vəkaləti olaraq xumsu onun tərəfindən götürüb, borcun əvəzinə geri də ala bilər.
Məsələ 1819: Mal sahibi, xumsu müstəhəqqinə verib ona, xumsu özünə qaytarmasını şərt qoya bilməz.

ZƏKATIN HÖKMLƏRİ
Məsələ 1820: Aşağıda sayılan bu bir neçə şeyin zəkatı vacibdir:
1) Buğda
2) Arpa
3) Xurma
4) Kişmiş
5) Qızıl
6) Gümüş
7) Dəvə
8) İnək
9) Qoyun
10) Lazım ehtiyata əsasən ticarət malı (sərmayə)
Bu on şeydən birinə (qarşıda izah ediləcək şərtlərlə) sahib olan şəxs, gərək müəyyən bir miqdarını deyilən məsrəflərin birinə versin.

ZƏKATIN VACİB OLMASININ ŞƏRTLƏRİ
Məsələ 1821: Zəkat əvvəldə deyilən on şeydə, ancaq malın sonradan deyiləcək nisab (ölçü) miqdarına yetişdiyi, insanın şəxsi malı olduğu və sahibinin azad olduğu təqdirdə vacib olar.
Məsələ 1822: Şəxs on bir ay inək, qoyun, dəvə, qızıl və gümüşə sahib olarsa, baxmayaraq ki, 12-ci ayın əvvəlində ona zəkat vacib olur, amma gərək həmin il tamam olduqdan sonra, növbəti ilin əvvəlini, 12-ci ayın tamamından sonra hesab etsin.
Məsələ 1823: Zəkatın qızıl, gümüş və ticarət malında vacib olması onun sahibinin bütün il boyu ağıllı və həddi-büluğa yetmiş olması ilə şərtlənir. Amma buğda, arpa, xurma, kişmiş, dəvə, inək və qoyunda onların sahibinin həddi-büluğa çatması və ağıllı olması şərt deyildir.
Məsələ 1824: Buğda və arpaya zəkat o vaxt vacib olur ki, onlara buğda və arpa deyilsin. Kişmişin zəkatı isə, onun üzüm olduğu zaman vacib olur. Xurmanın zəkatı da, ərəb ona «təmr» dediyi vaxt vacib olur. Amma onun nisabını nəzərə almaq (və zəkatını vermək) zamanı quruduğu vaxtdır; buğda və arpanın zəkatının vacib olması xırmanda samandan ayrıldığı vaxtdır; xurma və kişmişdə isə onları dərmə zamanıdır. Əgər bu vaxtda üzürlü səbəb olmadan, eləcə də müstəhəqq ola-ola zəkatı verməyi tə`xirə salsa və tələf olsa, malik ona zamindir.
Məsələ 1825: Əvvəlki məsələdə deyilən buğda, arpa, kişmiş və xurmaya zəkatın vacib olmasında, onların sahibinin onlardan istifadə (təsərrüf) edə bilməsi şərt deyildir. Deməli, əgər mal sahibinin, yaxud onun vəkilinin əlində olmasa da, məsələn; bir şəxs onları qəsb etmiş olsa, hər vaxt əlinə çatsa, zəkatı vacib olar.
Məsələ 1826: İnək, qoyun, dəvə, qızıl və gümüşün sahibi, ilin bir hissəsində sərxoş və ya bihuş olarsa, zəkat ondan saqit olmaz. Həmçinin əgər buğda, arpa, xurma və kişmiş zəkatının vacib olduğu zaman sərxoş və ya bihuş olarsa da, hökm eynidir.
Məsələ 1827: Buğda, arpa, xurma və kişmişdən başqa şeylərə zəkatın vacib olmasında, sahibinin şər`ən və təkvinən onda təsərrüf etməyə müqtədir (yə`ni qüdrətli) olması şərtdir. Deməli, əgər bir şəxs onu e`tina olunacaq bir zaman ərzində qəsb etmiş olsa və sahibi şər`ən onu təsərrüf etməkdən məhrum edilərsə, onun zəkatı yoxdur.
Məsələ 1828: Əgər qızıl, gümüş və ya bunlar kimi zəkat vacib olan bir şeyi borc alsa və bir il saxlayarsa, gərək onun zəkatını versin. Borc verən şəxsə isə bir şey vacib deyildir. Amma əgər borc verən şəxs onun zəkatını versə, borc alanın üzərindən götürülür.

BUĞDA, ARPA, XURMA VƏ KİŞMİŞİN ZƏKATI
Məsələ 1829: Buğda, arpa, xurma və kişmişin zəkatı nisab həddinə çatdıqları vaxt vacib olur. Onların nisabı üç yüz sa`dır. Yə`ni bə`zilərinin dediyinə görə, təqribən 847 kiloqramdır.
Məsələ 1830: Zəkatı vacib olmuş buğda, arpa, xurma və üzümün zəkatını verməzdən əvvəl, ondan bir miqdarını özü və ailəsi yeyərsə və ya zəkat niyyəti olmadan fəqirə verərsə, sərf etdiyi miqdarın da zəkatını verməlidir.
Məsələ 1831: Əgər buğda, arpa, xurma və kişmişin zəkatı vacib olduqdan sonra onun sahibi ölərsə, onun malından zəkat miqdarı verilməlidir. Amma əgər zəkat vacib olmazdan əvvəl ölərsə, varislərdən hansı birinin hissəsi nisab miqdarında olarsa, o öz payının miqdarını verməlidir.
Məsələ 1832: Şəriət hakiminin tərəfindən zəkatı toplamağa məs`ul edilən şəxs, buğda və arpanın samandan ayrıldığı xırman zamanı, xurma və üzümün də quruduğu vaxt zəkatı tələb edilə bilər. Bu təqdirdə əgər bunların sahibi zəkat verməsə və zəkatı vacib olan şey tələf olub aradan gedərsə, onun əvəzini verməyə borcludur.
Məsələ 1833: Əgər xurma və üzüm ağacına və ya buğda və ya arpa əkininə sahib olduqdan sonra, onların zəkatı vacib olarsa, onun zəkatını verməlidir.
Məsələ 1834: Əgər buğda, arpa, xurma və üzümün zəkatı vacib olduqdan sonra, əkini və ya ağacı satarsa, gərək satıcı onların zəkatını versin. O, zəkatı verərsə, alıcıya bir şey vacib olmaz.
Məsələ 1835: Əgər insan buğda, arpa, xurma və ya kişmiş alıb satanın onların zəkatını verdiyini bilsə və ya verib-vermədiyində şəkk edərsə, ona bir şey vacib deyildir. Amma əgər onların zəkatını vermədiyini bilərsə, gərək özü onların zəkatını versin. Amma əgər satıcı onu aldadarsa, zəkatı verdikdən sonra, zəkatın miqdarını ondan tələb edə bilər.
Məsələ 1836: Əgər buğda, arpa, xurma və kişmişin ağırlığı yaş ikən nisab miqdarına yetişərsə və quruduqdan sonra bu miqdardan az olarsa, onun zəkatı vacib olmaz.
Məsələ 1837: Buğda, arpa və xurma qurumazdan əvvəl sərf edilərsə, onların qurusunun ölçüsü nisab miqdarında olarsa, gərək onları zəkatı verilsin.
Məsələ 1838: Xurma üç qismdir:
1. Qurudulan xurma; onunla bağlı zəkat hökmü əvvəldə deyilib.
2. Yaş ikən istifadə edilə bilən xurma.
3. Yetişməzdən əvvəl yeyilən xurma;
İkinci qism xurmanın qurusu nisab miqdarına yetişəcək miqdarda olarsa, onun zəkatını vermək ehtiyat müstəhəbbdir. Zahir odur ki, üçüncü qismin zəkatı vacib deyil.
Məsələ 1839: Zəkatı verilmiş buğda, arpa, xurma və kişmiş insanın yanında bir neçə il qalarsa, zəkatı yoxdur.
Məsələ 1840: Əgər buğda, arpa, xurma və kişmiş yağış, yaxud çay suyu ilə suvarılarsa və ya Misirdəki tarlalar (əkin sahələri) kimi, yerin rütubətindən istifadə edərsə, onun zəkatı 1/10-dir. Amma əgər vedrə və bu kimi şeylərlə suvarılarsa, onun zəkatı 1/20-dir.
Məsələ 1841: Əgər buğda, arpa, xurma və üzüm həm yağış suyu ilə, həm də vedrə və bu kimi şeylərlə suvarılarsa, bu təqdirdə, ürfün nəzərində «vedrə və bu kimi şeylərlə suvarıldığı» sayılarsa, onun zəkatı 1/20-dir. Əgər «çay və yağışla suvarıldı» deyərlərsə, onun zəkatı 1/10-dir. Əgər «hər ikisilə də suvarılırdı» – deyərlərsə, onun zəkatı 3/40-dür.
Məsələ 1842: Əgər camaatın sözündən onların nə söylədiyində şəkk edərsə və suvarma işini, xalqın hər ikisilə də suvarılmışdır və ya məsələn; yağışla suvarılmışdır – dediyi şəkildə olduğunu bilməzsə, 3/40 – verməsi kifayətdir.
Məsələ 1843: Əgər camaatın onun hər ikisilə suvarılıb, yoxsa vedrə və bu kimi şeylərlə suvarılıb, dediyi xüsusda şəkk edərsə, 1/20-ni zəkat olaraq verərsə, kifayətdir. Həmçinin əgər camaat nəzərində «yağış suyu ilə sulanmışdır» deyildiyinə ehtimal verilirsə, hökm eynidir.
Məsələ 1844: Əgər buğda, arpa, xurma və kişmiş yağış və çay suyu ilə suvarılarsa, vedrə və bu kimi şeylərlə suvarılmaya ehtiyacı olmadığı halda onlarla da suvarılarsa, amma vedrə və bu kimi şeylərlə edilən suvarma onun məhsulunun çoxalmasına kömək etməzsə, onun zəkatı 1/10-dir. Əgər adı çəkilən məhsullar vedrə və bu kimi şeylərlə suvarılarsa, yağış və çay suyuna ehtiyacı olmadığı halda onlarla da suvarılarsa, amma onlarla edilən suvarmanın onun məhsulunun çoxalmasına bir köməyi olmasa, zəkatı 1/20-dir.
Məsələ 1845: Vedrə və bu kimi şeylərlə suvarılan tarlanın yanında başqa bir əkin olarsa və onun rütubətindən istifadə edib ayrıca suvarmaya ehtiyac qalmasa, vedrə ilə suvarılan əkinin zəkatı 1/20-dir, onun yanında olub rütubətindən istifadə edən əkin yerinin zəkatı isə, ehtiyata əsasən 1/10-dir.
Məsələ 1846: Buğda, arpa, xurma və üzüm üçün sərf etdiyi xərcləri məhsuldan çıxıb, sonra nisab mülahizə edə bilməz. Bununla belə, əgər onlardan biri xərclənən məsrəflər mülahizə edilməzdən əvvəl nisaba yetişərsə, gərək onun zəkatını versin.
Məsələ 1847: İnsan, əvvəl tarlaya əkdiyi toxumu (istər özündən olsun, istər satın almış olsun) məhsuldan götürüb sonra nisabı mülahizə edə bilməz, əksinə nisabı məhsulun məcmusuna nisbətən mülahizə etməlidir.
Məsələ 1848: Dövlətin malın əslindən aldığı şeyə zəkat vacib olmaz. Məsələn; əgər əkinin məhsulu 2000 kq olsa və dövlət onun 100 kq-nı vergi olaraq alarsa, yalnız 1900 kq-nın zəkatı vacib olar.
Məsələ 1849: İnsan, vacib ehtiyata əsasən, zəkatın vacib olmasından əvvəl etdiyi xərcləri məhsuldan götürüb, fəqət yerdə qalanının zəkatını verə bilməz.
Məsələ 1850: Zəkat vacib olandan sonra etdiyi xərclərdən zəkat miqdarı üçün xərclədiyini onu xərcləməkdə şəriət hakimi və ya onun nümayəndəsindən icazə almış olsa da, ehtiyata əsasən məhsuldan götürə bilməz.
Məsələ 1851: Buğda və arpanın xırman həddinə yetişməsini, üzüm və xurmanın quruma vaxtına yetişməsini gözləyib sonra zəkat verməsi vacib deyildir. Zəkat vacib olan vaxt zəkat miqdarının qiymətini mə`lum edib, qiymətini zəkat olaraq, vermək caizdir.
Məsələ 1852: Zəkat vacib olandan sonra, əkini dərmədən və ya xurma və üzümü toplamadan müstəhəqq olan şəxsə, yaxud şəriət hakiminə ya da onların nümayəndəsinə müşaən (müştərək) təslim edə bilər. Təslim edərsə, ondan sonra edilən xərclərdə ortaqdırlar.
Məsələ 1853: Mal sahibi əkinin və ya xurma və üzümün özünü şəriət hakiminə və ya zəkata müstəhəqq olan şəxsə, ya da onların təmsilçisinə (vəkilinə) təslim etdikdə, onları başqa mallar ilə birlikdə pulsuz və müşaən öz tarlasında saxlaması lazım deyildir. Onların yığılma və ya quruma vaxtına qədər tarlasında qalması üçün muzd istəyə bilər.
Məsələ 1854: Əgər bir insanın iqlimləri dəyişkən olub, əkin və meyvələri eyni zamanda yetişməyən bir neçə şəhərdə buğda, arpa, xurma, üzüm kimi məhsulları olsa və onların hamısı bir ilin məhsulu sayılırsa, əvvəl yetişənin miqdarı nisab miqdarına çatarsa, onun zəkatını yetişdiyi an verməlidir. Qalanlarını isə yetişdiyi vaxt verməlidir. Amma əgər əvvəl yetişənin ölçüsü nisaba çatmazsa, məhsulun sonrakı qismləri yetişənə qədər səbr edər. Əgər hamısı birlikdə nisab miqdarına yetişərsə, onun zəkatı vacib olar, nisab miqdarına yetişməzsə, vacib olmaz.
Məsələ 1855: Xurma və üzüm ağacları ildə iki dəfə meyvə verərsə, üst-üstə nisab miqdarına yetişərsə, ehtiyata əsasən zəkat vacib olar.
Məsələ 1856: Quruduğu vaxt nisab miqdarına yetişəcək qədər təzə xurma və ya üzümü olarsa, əgər onun təzəsindən quruduğu vaxt ona vacib olan zəkat miqdarı zəkat qəsdilə verilərsə, eybi yoxdur.
Məsələ 1857: Üzərinə quru xurma və ya üzümün zəkatı vacib olan şəxs, onların zəkatını təzə xurma və ya təzə üzümdən verə bilməz. Hətta onun qiymətini müəyyən edib, təzə olan ayrı bir üzüm və ya quru xurmanı zəkatın qiyməti olaraq verərsə də, məhəlli-işkaldır. Həmçinin üzərinə təzə xurma və ya təzə üzüm zəkatı vacib olsa, onun zəkatını quru xurmadan və ya kişmişdən verə bilməz. Hətta zəkatın qiyməti olaraq başqa bir xurma və üzümü verərsə, hərçənd təzə olsa da, məhəlli-işkaldır.
Məsələ 1858: Borclu olan şəxs, üzərinə zəkat vacib olan mal olduğu halda ölərsə, əvvəlcə zəkata vacib olan maldan onun zəkatı bütünlüklə verilməli, sonra da onun borcu ödənilməlidir. Amma əgər zəkat onun zimməsində vacib olmuşsa, sair borcları kimidir.
Məsələ 1859: Borclu olan bir şəxsin buğda, arpa, xurma və ya üzümü də olsa və o, ölsə və bunların zəkatı vacib olmazdan əvvəl, varisləri onun borcunu başqa mallarından ödəyərlərsə, hansının hissəsi nisab miqdarına yetişərsə, gərək onun zəkatını versin. Amma əgər, bunların zəkatı vacib olmazdan əvvəl onun borcunu ödəməzlərsə, belə ki, ölən şəxsin malı yalnız borcuna çatarsa, bunların zəkatını vermək vacib deyildir. Əgər ölən şəxsin malı borcundan çox olarsa və əgər onun borcunu ödəmək istədikləri halda tələbkara buğda, arpa, xurma və üzümdən də bir miqdar verməli olsalar, tələbkara verilən miqdarın zəkatı yoxdur. Yerdə qalanında isə varislərin hansının hissəsi nisab miqdarına yetişərsə, gərək zəkatını versin.
Məsələ 1860: Əgər zəkatı vacib olmuş buğda, arpa, xurma və kişmişin yaxşısı və pisi vardırsa, vacib ehtiyat odur ki, yaxşının zəkatını pisdən verməsinlər.

QIZILIN NİSABI
Məsələ 1861: Qızılın iki nisabı var: Birinci nisabı 20 şər`i misqaldır ki, hər misqal 18 noxuddur. Qızıl 20 şər`i misqala – normal 15 misqala yetişərsə, deyilən başqa şərtlərə də sahib olarsa, insan onun 1/40-ini ki, 9 noxud edər, zəkat olaraq verməlidir. Əgər bu miqdara yetişməzsə, onun zəkatı vacib deyildir.
Qızılın ikinci nisabı, dörd şər`i misqal – normal 5 misqaldır. Yə`ni əgər üç normal misqal, 15 normal misqala əlavə olarsa, bütün 18 misqalın hamısının zəkatı gərək 1/40 qərarı ilə verilsin. Əgər üç misqaldan az artırsa, fəqət on beş misqalın zəkatı verilir, o artığın zəkatı yoxdur. Həmçinin hər nə qədər artarsa, hökm eynidir, yə`ni 3 misqal əlavə olunursa, onların hamısının zəkatı verilir. Əgər az əlavə edilirsə, əlavə edilən miqdarın zəkatı yoxdur.

GÜMÜŞÜN NİSABI
Məsələ 1862: Gümüşün iki nisabı vardır: Onun birinci nisabı 105 normal misqaldır. Əgər gümüşün miqdarı 105 misqala yetişsə və deyilən başqa şərtlərə də malik olarsa, insan, onun 1/40-ini ki, iki misqal 15 noxud edər – zəkat olaraq verməlidir. Əgər bu miqdara yetişməzsə, onun zəkatı vacib olmaz.
Onun ikinci nisabı 21 misqaldır, yə`ni əgər 105 misqalın üzərinə 21 misqal artarsa, gərək deyildiyi kimi tamamilə 126 misqalın zəkatı verilsin və 21 misqaldan az artarsa, fəqət 105 misqalın zəkatını verməlidir, artığı üçün zəkat yoxdur. Həmçinin, nə qədər artarsa, hökm eynidir; yə`ni, əgər 21 misqal artarsa, hamısının zəkatını verməlidir. Əgər az əlavə edilərsə, 21 misqaldan az olan qismin zəkatı yoxdur. Əgər nisab həddinə çatıb-çatmamasında şəkk edərsə, ehtiyat vacibə görə axtarış etməlidir.
Məsələ 1863: Nisab miqdarına yetişən qızıl və gümüşü olan bir şəxs, onun zəkatını vermiş olsa da, birinci nisabdan azalmayanadək, gərək hər il onun zəkatını versin.
Məsələ 1864: Qızıl və gümüşün zəkatı, ancaq onlara sikkə vurulduğu və onlarla alverin rəvac olduğu təqdirdə, vacib olur. Əgər onların sikkəsi pozulmuş olsa da, amma onunla alver rəvacdadırsa zəkatı verilməlidir. Amma əgər rəvacdan düşmüş olsa, sikkəsi qalmış olsa belə, zəkatı yoxdur.
Məsələ 1865: Qadınların bəzək olaraq işlətdikləri sikkəli qızıl və ya gümüş alverdə də işlədilirsə, yə`ni yenə də qızıl və gümüş pul olduğu qəbul edilirsə, ehtiyata əsasən onun zəkatı vacib olur. Amma əgər daha onunla alver edilmirsə, zəkatı vacib olmaz.
Məsələ 1866: Qızıl və gümüşü olan bir şəxsin, əgər onların heç biri ilk nisab miqdarında olmasa, məsələn; 104 misqal gümüşü və 14 misqal qızılı olarsa, zəkat ona vacib deyil.
Məsələ 1867: Əvvəldə deyildiyi kimi, qızıl və gümüşün zəkatının vacib olması üçün, onların nisab miqdarına yetişdikdən sonra, sahibinin əlində 11 ay qalmalıdır. Əgər on bir ay ərzində qızıl və gümüş ilk nisab miqdarından aşağı düşərsə, zəkat vacib olmaz.
Məsələ 1868: Əgər on bir ay ərzində əlində olan qızıl və ya gümüşü, digər bir şeylə dəyişdirərsə ya da onları əridərsə, ona zəkat vacib olmaz. Amma əgər, zəkat verməkdən qaçmaq üçün onları başqa bir qızıl ya gümüşlə dəyişdirərsə, yə`ni qızılı, qızıl və ya gümüşlə, gümüşü, gümüş və ya qızılla dəyişdirərsə, vacib ehtiyat odur ki, onun zəkatını versin.
Məsələ 1869: Əgər on ikinci ayda qızıl və gümüş pulu əridərsə, gərək onların zəkatını versin. Ərimə vasitəsilə onların qiymət və ya çəkisi azalarsa, gərək əritməzdən əvvəl vacib olan zəkatı versin.
Məsələ 1870: Normal ölçüdən daha çox digər filiz qarışığı olan gümüş və qızıl pulu olsa, ona qızıl pul və ya gümüş pul deyilirsə, nisab miqdarına yetişənədək, onun saf (xalis) miqdarı nisab həddinə yetişməsə də, zəkatı vacib olur. Amma əgər, ona qızıl və gümüş pul deyilmirsə, onun saf (xalis) miqdarı nisab həddinə yetişsə belə, zəkatı vacib deyil.
Məsələ 1871: Əlində olduğu qızıl və gümüş pulun normal miqdarda digər filiz qarışığı olursa, əgər onun zəkatını normal miqdardan daha çox başqa filizi olan pul ilə ya qızıl və gümüş puldan qeyri puldan versə eybi yoxdur, amma o pul ona zəkat vacib olan miqdarın qiymətində olmalıdır.

DƏVƏ, İNƏK VƏ QOYUNUN ZƏKATI
Məsələ 1872: Dəvə, inək və qoyunun zəkatının, deyilən şərtlərdən başqa, bir başqa şərti də vardır. O da, bütün il boyu çöl otundan otlamasıdır; buna görə də əgər ilin tamamını və ya bir qismini toplanmış otdan yeyərsə, ya da sahibinin və ya başqasının mülkü olan əkindən otlarsa, zəkatı yoxdur. Amma əgər ilin bütün günlərində bir gün və ya iki gün sahibinin mülkü olan otdan yeyərsə, ürfün nəzərində «il boyu çöldə otlayıb» deyilsə, ona zəkat vacib olar. Dəvə, inək və qoyunun zəkatının vacib olmasında, onların il boyunca işləməyən bir heyvan olması şərt deyildir. Hətta əgər bu heyvanlardan suvarmada, şumlamada və bu kimi işlərdə işlədərlərsə də, ürfün nəzərində «işsizdirlər» deyilsə, onların zəkatını verməlidir. Hətta əgər «işsizdir» deyilməsə də, gərək vacib ehtiyata əsasən gərək onların zəkatı verilsin.
Məsələ 1873: Əgər insan özünün dəvə, inək və qoyunların otlaması üçün bir şəxsin əkmədiyi bir otlağı satın alarsa və ya icarəyə götürərsə, onların zəkatının vacib olması mübahisəlidir. Amma əhvət zəkatı verməkdir. Lakin əgər orada otarmaq üçün xərac verirsə, gərək zəkat versin.

DƏVƏNİN NİSABI
Məsələ 1874: Dəvənin on iki nisabı vardır:
1. 5 dəvə: zəkatı bir qoyundur. Dəvənin sayı bu miqdara yetişməzsə, zəkatı yoxdur.
2. 10 dəvə: zəkatı iki qoyundur.
3. 15 dəvə: zəkatı 3 qoyundur.
4. 20 dəvə: zəkatı 4 qoyundur.
5. 25 dəvə: zəkatı 5 qoyundur.
6. 26 dəvə: zəkatı 2-ci ilinə daxil olmuş 1 dəvədir.
7. 36 dəvə: zəkatı 3-cü ilinə daxil olmuş 1 dəvədir.
8. 46 dəvə: zəkatı 4-cü ilinə daxil olmuş 1 dəvədir.
9. 61 dəvə: zəkatı 5-ci ilinə daxil olmuş 1 dəvədir.
10. 76 dəvə: zəkatı 3-cü ilinə daxil olmuş 2 dəvədir.
11. 91 dəvə: zəkatı 4-cü ilinə daxil olmuş 2 dəvədir.
12. 121 və daha çox dəvə.
Bunların zəkatını ya 40 - 40 hesab edilib, hər 40 dənə üçün 3-cü ilinə daxil olmuş bir dəvə verməlidir ya da 50 - 50 hesab edilib, hər 50 dənə üçün 4-cü ilinə daxil olmuş 1 dəvə versin ya da 40 və 50 hesab etsin. Bə`zi yerlərdə 200 dəvəyə sahib olan hal kimi, 40-40, yaxud 50-50 hesab etməkdə ixtiyar sahibidir. Lakin hər iki halda gərək hesabı elə etsin ki, yerdə bir şey qalmasın, əgər qalsa da, 9-dan artıq olmasın. Məsələn; əgər 140 dəvəsi varsa, 100 dəvəsi üçün 4-cü ilinə daxil olmuş 2 dəvə, 40 dəvə üçün də 3-cü ilinə daxil olmuş bir dəvə versin. Zəkat olaraq verilən dəvə dişi olmalıdır. Amma əgər altıncı nisabda iki yaşlı dişi dəvə tapmasa, üç yaşlı erkək dəvə kifayətdir. Əgər bu da olmasa, hər birini (satın) almaqda ixtiyar sahibidir.
Məsələ 1875: İki nisab arasında zəkat vacib deyildir. Deməli, əgər dəvələrinin sayı 5 ədəd olan birinci ölçüdən keçsə, 10 ədəd olan 2-ci ölçüyə çatmasa, yalnız 5-nin zəkatını verməlidir. Həmçinin, sonrakı ölçülər də belədir.

İNƏYİN NİSABI
Məsələ 1876: İnəyin iki nisabı var:
1. Otuz inək üçün: İnəyin sayı otuza çatarsa, başqa şərtlərə də malik olarsa, insan, ikinci ilinə daxil olmuş bir ədəd dana zəkat verməlidir. Vacib ehtiyat odur ki, gərək dana erkək olsun.
2. 40 inək üçün: Zəkatı üçüncü ilə daxil olmuş dişi danadır. 30 ilə 40 arasında olan inəyin zəkatı vacib deyil. Məsələn: 39 ədəd inəyi olan bir şəxs, yalnız bunların 30-nun zəkatını verməlidir. Həmçinin əgər 40-dan çox inəyi olarsa, 60-a yetişməyənədək, yalnız 40-nın zəkatını verməlidir. 60-a yetişdikdən sonra, birinci nisabın iki bərabəri olduğuna görə 2-ci ilə girmiş iki dananı zəkat verməlidir. Hər nə qədər çoxalırsa, ya 30-30 hesab etməli, ya da 40-40 hesab etməli və ya 30-40 olaraq hesab etməli və göstərilmiş qaydaya əsasən, zəkatı verməlidir. Amma gərək elə hesab etsin ki, bir şey artıq qalmasın, ya əgər bir şey artıq qalsa da 9-dan artıq olmasın. Məsələn; 70 inəyi olan bir şəxs, onları 30 və 40 hesabı ilə hesablamalıdır. Çünki, əgər 30 hesabıyla hesablarsa, on ədədin zəkatı verilməmiş olaraq qalar. Bə`zi hallarda, 120 inəyi olduğu hal kimi, necə hesablamaqda ixtiyar sahibidir.