Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

3-savol bayoni
Gapirish texnikasi insonga xos xususiyat bo’lib, bir necha omillarning ta’siri ostida shakllanadi. Irsiyat omilining ta’sirida gapirish a’zolari rivojlanib, tovush chiqarish, uni turlicha ifodalash imkoni paydo bo’ladi. Ijtimoiy muhit ma’lum bir tilda so’zlashishni o’rgatadi. Ta’lim va tarbiya orqali mazmunli, ta’sirchan, ifodali, maqsadli gapirish tarkib topadi.
Gapirish inson dunyoga kelganidan keyin, ma’lum muddat davomida hosil bo’ladi va shakllanib boradi.
Mashq qilish va o’z ustida ishlash orqali nutqni eng yuqori darajaga kutarish mumkin. Bunga misol sifatida qadimgi yunon olimi va davlat arbobi Demosfen va rus shoiri V. Mayakovskiylarning mashqlarini keltirish mumkin.
Chiroyli va ta’sirchan gapirishni istaganlar uchun eng zamonaviy usullar va jihozlar mavjudki, o’zini ortiqcha qiynamasdan notiqlik mahoratini egallab olishga imkon yaratadi.
Gapirish texnikasining zarur xususiyatlaridan biri nafasni rostlashdir.
Nafas inson uchun hayotiy ehtiyoj bo’lishi bilan birga, gapirishning energiya manbai vazifasini ham o’taydi. Shuning uchun nafas olish texnikasiga rioya qilish ahamiyatlidar.
Nafas olishning to’rt turi bo’lib:
a) yuqori nafas, b) ko’krak nafasi, v) diafragmalar nafasi va g) qobirg’a-diafragmalar nafasiga bo’linadi.
Gapirish uchun tez va chuqur nafas olinib, sekinlik bilan tovushga qo’shib chiqariladi. Aktyorlar, radio va televidenie diktorlari soatlab nafas olish, chiqarishni mashq qiladilar. Ularning gapirayotganlarida nafas olish va chiqarishlari sezilmaydi. Shu holatni professor A.Kattabekov va dotsent Q.Samadovlarning (Alloh joylarini jannatdan qilgan bo’lsin) nutqlarida ko’rish mumkin edi.Dotsent H. Mirhaydarovning nutqi ham bunga yoqqol misol bo’ladi.
Gapirish bilan bog’liq bo’lgan kasb egalari, ayniqsa, o’qituvchilar o’z tovushlarini ehtiyot qilishi, parvarishlashi talab qilinadi. Aks holda tovush apparati tez shikastlanishi mumkin.
O’qituvchining tovushi aniq, toza, jarangdor bo’lishi, ma’lum tezlikka amal qilishi zarur. Juda tez yoki o’ta sekin gapirish tinglovchidagi qiziqishni so’ndirishi, toliqtirishi, zeriktirib qo’yishga olib keladi.
Pedagog nutqining boshqa xususiyatlari «Nutq mahorati» mavzusida to’laroq o’rganilishini hisobga olgan holda ayrim tomnlariga tuxtalinmadi.