Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

Pedagogik talab jamiyatda qabul qilingan xulq-atvor, ijtimoiy qoidalar, an’ana va urf-odatlarning muayyan me’yorlarini bajarish uchun o’quvchiga qo’yiladigan talablar majmui tushuniladi. Talab ijtimoiy xulq-atvor me’yorlarining yig’indisi, real masala yoki biror-bir hatti-harakatlarning bajarilishi to’g’risidagi aniq ko’rsatma sifatida ifodalanishi mumkin. Ushbu talablar bajarilish shartiga ko’ra bevosita yoki bilvosita bo’ladi. Bevosita ko’rsatma yoki yo’riqnomalar axloq me’yorlariga so’zsiz bo’ysunish ko’rinishiga ega bo’lishi lozim. Bilvosita talablar esa, iltimos, maslahat, imo-ishora ko’rinishida taqdim etilib, bajarilishi, o’quvchilarning o’zlariga havola etiladi. Barkamol, har jihatdan kamolotga erishgan jamoada ko’pincha bilvosita talablardan foydalaniladi.
Jamoada o’zaro munosabatni tarbiyalash metodi jamoa a’zolarining birgalikdagi faoliyati va xulq-atvorlariga qo’yiladigan talablarning aks etishidir. Jamoa bo’lib va ayrim kishilar tomonidan jamoaning fikr-mulohazalarini ifoda etish uni amalga oshirish vositalariga o’qituvchi rahbarlik qiladi. Tarbiyalanuvchilarning faoliyatini, xulq-atvoridagi ijobiy hislatlarni baholash asosida ularni rag’batlantiradi, jamoada sog’lom fikrni, o’zaro yaxshi muhitni tarkib toptiradi, do’stona munosabatlarni shakllantiradi.
O’rgatish – bu tarbiyalanuvchilar uchun belgilangan axloqiy me’yorlarni ularning xulq-atvoriga singdirish, ko’nikmalar hosil qilish kundalik faoliyatga aylantirish va doimiy bajarilishini tashkil etishdir. O’qituvchi ushbu barqaror odatlarning shakllanishiga o’quvchilarga yordam beradi. Belgilangan axloqiy va ma’naviy me’yorlarni kuzatish, shuningdek mavjud qoidalarning (shaxsiy gigiena, muomala va boshqalar) bajarilishi shaxs rivojlanishining ilk bosqichlarida yaxshi samara beradi. Tarbiyaviy vositalar tarbiyalanuvchilarga nimani, qanday va nima uchun bajarish kerakligini tushuntirish o’qituvchidan talab etiladi. Bir vaqtning o’zida o’qitish, hatti-harakatlar bajarilishining tekshirilishini ham ko’zda tutadi.
Mashq qilish fe’l-atvorga xos odatlarni, aniq sohada faoliyatning maqbul algoritmini shakllantirish maqsadida harakat usullarining ma’lum bir tartibda qaytarilishidan iborat. Mashq qilish metodining vositalariga oilada, ta’lim muassasasida va boshqa jamoat joylarida belgilangan tartibga rioya qilish, to’g’ri tashkil etilgan o’quv faoliyati, bir maqsadga yo’naltirilgan ijtimoiy topshiriqnomalar kiradi.
Bu keng ma’noda o’qituvchi-tarbiyachi rahbarligida ijtimoiy me’yorlarga muvofiq hatti-harakatlar uchun shart-sharoitlar yaratuvchi, o’quvchilar hayoti va faoliyatining to’g’ri tashkil etilishidir. Mashq qilish o’rgatishga tayanadi, shuning uchun o’qituvchi asosiy vazifani bajaradi. Rejalashtirish, ijro etish, baholashda jamoada faol bo’lish o’quvchining iqtidorini rivojlantiradi va axloqiy sifatlarini shakllantiradi. Biroq o’rgatish va mashq qilishda o’quvchilar faoliyatining ijobiy tomonlariga tayanish lozim va o’z navbatida ularni shakllantirgandagina samara berishini hisobga olish zarur.