Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

Protsedura va funktsiyaning umumiy tuzilishi

Protsedura va funktsiyaga murojaat qilish

Barcha dasturlash tillarida bo‘lgani kabi, Paskal dasturlash tilida ham poddastur yoki protsedura tushunchasi ishlatiladi.

Protsedura — bu dasturni alohida qismi bo‘lib, unga nom kuyiladi. va uning nomiga murajat qilinadi.
Protseduralar yaratish jarayonida kup marotaba takrorlanadigan holatlarni alohida tartibda yoziladi va kerak bo‘lganda unga murojaat qilinadi.
Paskal tilining asosiy dastursi kabi protsedura ham uning barcha bajarilish ketma-ketligini takrorlaydi.
Qism dasturni yozilishi jarayonida asosan uchta belgisiga e’tibor berish kerak bo‘ladi:
— dastur interfeysi, aniqrog‘i uni chaqirish uchun kerak bo‘lgan ma’lumotalar;
— sohani ifodalanishi;
— operatorlarning ishlatilishi.
Qism dasturlarni va funktsiyalarni ishlatilishi jarayonida ularni ifodalashning qator sintaksis diagrammalari mavjud bo‘lib, bu diagrammalarni umumiy ko‘rinishi yoki ifodalash shakllari quyida keltiriladi:

Qism dastur ko‘rinishi:

Funktsiyaning yozilishi

Funktsiya boshlanishi

Qism dastur boshi

Qism dastur va funktsiyaning umumiy ko‘rinishi bir-biriga juda uxshash, chunki har ikkalasi ham nomi, formal kattaliklar ruyxati, beriladi. Funktsiyada natijani turi kushiladi.
E’tibor berayotgan bo‘lsak, har ikkala funktsiyada ham formal kattalik tushunchasi ishlatiladi.
Formal kattalik deganda, sarlavxada ishlatilayotgan yolg‘on o‘zgaruvchilar tushuniladi. Bu yolg‘on o‘zgaruvchilar asosiy dasturni o‘z ichiga qakikiy qiymatini oldai.
Qism dastur sarlavxasi
Procedure swap (Var X, Y -Real);
Prosedure stop;
Function max (a,b:byte):bute;
ko‘rinishida bo‘ladi.
Qism dasturni va funktsiyani tayanch bloklar ko‘rinishida bo‘ladi.

Blokdagi qism dastur sohalarining nomi va ma’lumotlar orqali shu dastur tarkibidagina aniqbo‘ladi deb hisoblanadi.
E’tibor beradigan bo‘lsak blok tarkibida qism dastur yoki funktsiya bo‘lishi mumkin. Bu ichma-ich tartibda tuzilgan deb ataladi. Paskal dasturda qism dastur va funktsiyalarni bloki tarkibini quyida gicha tartibda ifodalash mumkin.

Bunda -

A — tashqi blok;

B va E — Qism dasturlar blogi;
C, D — Qism dasturga joylashtirilgan dasturlar
blogidir.
Paskal dasturda bloklarning bunday tartibda tashkil qilinishi kattik talab ostida bo‘lishini, ularni bajarilishini majbur qiladi.

Bu talablar:

— ba’zi bloklarda ifodalangan sohalarning nomi (ichiga joylashtirilganlarining ham) aniq bo‘lishi kerak;
— ularga qo‘yilgan nomlar murojaat qilish joyidagi nom bilan ustma-ust tushishi kerak;
— ba’zi bir bloklardagi, ularning nomi ustma-ust tushishi mumkin
emas
tartibda berish mumkin.
Bloklarning bunday tartibda tashkil qilinishi va ifodalanishi barcha imkoniyat darajasida bir xil bo‘lgan tillar uchun urinlidir.
Qism dasturlarning tarkibidagi formal kattaliklar

Kattaliklar

Kattaliklar turi

Qism dastur va funktsiya sarlavxasiga misollar keltiramiz.

Function MAX (A -VECTOR; N -byte) -Real;

Procedure Sum (A,B -Matrix; Var C -Matrix);
Procedure more (Var sourse, Dast; N -Word);

Bundan tashkari kattaliklarni qiymatlar buyicha berilishiga misol keltiramiz.

Procedure sum (X, Y -Real);

begin
X:=X*X;
Y:=Y*Y;
writeln (‘kvadratlar yig‘indisik’, X+Y);
end.

Bu Qism dasturlarga murojaat

VAR
begin

A:=1,7;
B:=3,8;
Sum (A,B);
. . .
ko‘rinishida amalga oshiriladi.
Qism dasturni chaqirish jarayonida A va V larning qiymatlari mos ravishda X va U lar urniga kuyiladi.
Bundan tashkari misol tarikasida ikkita sonni kvadratlari yig‘indisini va ayirmasini hisoblash dastursini Qism dastur ko‘rinishida tashkil etish talab qilinsin.
Uning ko‘rinishi:

Prosedure Draf 1 (X,Y:Real;Sum,Sub:Real);

begin
Sum:=X*X+Y*Y;
Sub:=X*X*-Y*Y;
end

Bu holatda yaratilgan љism dasturga murajat:

VAR
A,B -Real;

Sum AB, Sum AB -Real;
begin
A:=1,7;
B:=8,09;
Draf 2 (A,B, Sum AB, Sub AB);
. . .

kabi amalga oshiriladi. Unda Suv va Sub љiymatlar bo‘yicha hisoblanadi va murojaat љilingan o‘ringa natijani beradi.

Yana bir misol keltiramiz. Ko‘p hollarda љiymatlarni o‘zaro almashtirilishiga to‘g‘ri keladi, unday holat uchun:

Prosedure sw (Var X,Y -Real);

VAR
T -Real;
begin
T:=X;
X:=Y;
Y:=T;
end.

ko‘rinishida љism dastur tuziladi.

Tuzilgan љism dasturga SW(A,B) ko‘rinishida murojaat љilinadi va uni kattaliklarga o‘zgaruvchilar berish љism progrmammasi deyiladi.
Ko‘rib chiљilgan va tuzilgan љism dasturlarga murojaat, ularning nomlariga bo‘lyapti. Demak, љism dastur tuzilganda ularning identifiqator ko‘rinishida yaratilgan nomiga murojaat љilinib, formal kattaliklariga.