J. Q. Palımbetova nmpi, Pedagogika teoriyası hám tariyxı qánigeligi 2- kurs magistrantı Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń 1993-jıl 5- fevraldaǵı «Ózbekstan Respublikası Joqarı oqıw orınları ushın studentlerdi test usılında qabıllaw

ZAMANAGÓY OQITIW PROCESSINDE BILIMLERDI TEST QADAǴALAWI TIYKARINDA BAHALAWDIŃ NÁTIYJELILIGI
J. Q. Palımbetova
NMPI, Pedagogika teoriyası hám tariyxı qánigeligi 2- kurs magistrantı
Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń 1993-jıl 5- fevraldaǵı «Ózbekstan Respublikası Joqarı oqıw orınları ushın studentlerdi test usılında qabıllaw haqqında»ǵı sheshimi Ózbekstanda ǴMDA mámleketleri ishinde birinshi bolıp test tanıwdan paydalanıwǵa keń jol ashıp berdi. Jáhán pedagogikası hám psixologiyasında bekkem orın alǵan test usılı mámleketimiz tálim sistemasında jedellik penen nátiyjeni ámelde qollanıp atır. Respublikamızda Mámleketlik Test orayınıń iskerlik kórsetip atırǵanlıǵı test tanıwdıń mámleketlik áhmiyetine iye bolǵan másele dárejesine kóterilgenli pikirimizdiıń ayqın dáliyli bolıp tabıladı.
Pedagogikalıq testler AQSh, Niderlandiya, Angliya, Turkiya, Qubla Koreya, Yaponiya hám basqa kóplegen mámleketlerde keń rawajlanǵan. Bul dizimge tiykarınan turmıs dárejesi joqarı bolǵan mámleketler kirgenligi kútilmegen jaǵday emes. Bunda tómendegi shınjırlı baylanısıw ámeldegi testlerdi qóllaw tálim sapasına unamlı tásir kórsetedi. Tálim sapası bolsa basqarıw sapası menen baylanıslı. Aqılǵa say basqarıw bolsa adamlardıń turmıs dárejesin asırıw ushın imkaniyat jaratadı.
Test tanıw keń túrde aytılıwı zárúr bolǵan bólek taraw ekenligi hám usınıń menen birge, test tapsırmaları pedagogikalıq texnologiya boyınsha joybarlanǵan diagnozlanıwshı oqıw procesin ámelge asırıwdıń zárúrli quralı ekenligin de itibarǵa alıp, bul bólimde test tanıw tariyxı, test usılınıń abzallıqları, test formaları hám olardı dúziwge tiyisli didaktikalıq talaplar haqqında ıqsham maǵlıwmat beriledi.
Test (ingl.- sınaq) birinshi ret 1864-jılda Ullı Britaniya alımı J. Fisher tárepinen studentlerdiń bilim dárejesin tekseriw ushın qollanılǵan. Test sınaqlarınıń teoriyalıq tiykarların keyinirek ingliz psixologı F. Gamelton islep shıqtı. Test sınaqları daslep psixologiya páni sheńberinde rawajlandi. XX ásir basında bolsa test sınaqların islep shıǵıwda psixologiyalıq hám pedagogikalıq baǵdarlar bir-birinen ǵárezsiz ajrala basladı. Pedagogikalıq test sınaqları birinshi ret amerikalıq psixolog E. Torndayk tárepinen jaratılǵan. Psixologiya hám pedagogikada test sınaqlarınıń rawajlanıwı menen matematikalıq usıllar da qollanila basladı. Bunday usıllar óz gezeginde testlerdi islep shıǵıwǵa unamlı tásir kórsetdi. XIX ásir aqırı XX ásir baslarında test sınaqlarına studentlerdiń oqıw qábiletlerin bahalaw quralı retinde qaraw talabı kúsheydi. Áyne usı dáwirden baslap test sınaqları eki tiykarǵı baǵdarda: intellektual (intellektuallıq) rawajlanıw dárejesin anıqlaw testlerin jaratıw hám qóllaw hám de studentlerdiń oqıw qábiletlerin hám bilimlerin bahalawǵa mólsherlengen pedagogikalıq testlerdi jaratıw hám qóllanıw tarawları rawajlana basladı. Test dúziwshiler hár túrli adamlarda reakciya waqıtı birdey emesligin anıqladı. Bul bolsa adamlardıń intellektual qábiletlerin úyreniw zárúrligi hám túrli dárejedegi testler jaratıw usılında ámeliy jumıslar alıp barıw kerek ekenligi haqqında juwmaq shıǵarıwǵa alıp keledi.
Studentlerdiń bilimlerin bahalawdıń túrli usılların analiz etip, testlerdi toparlarǵa ajıratıwǵa úyrenip kórilgen. Ch. Grin óziniń «Test novogo tipa» (Jańa túrdegi test) atlı monografiyasında aldın jaratılǵan hám isletip kórilgen testlerdiń abzallıqları hám kemshiliklerin analiz etip tómendegi usınıslardı berdi:
• test sınaqları ushın mólsherlengen material kólemin anıq belgilew jáne onıń quramındaǵı eń zárúrli bólimlerin ajıratıp alıw;
• usı material ushın test sınaqlarınıń eń maqul túsetuǵın formasın tájiriybe jolı menen anıqlaw ;
• talabalardıń test sınaqları waqtında juwap beriwinıń ortasha tezligi haqqındaǵı ámeliy maǵlıwmatlardı itibarǵa alǵan halda, test sınaqlarınıń dawam etiw waqtın belgilew;
• test sınaqlarındaǵı pikirlerdi bayan etiw tiliniń tuwrılıǵın hám logikaǵa muwapıqlıǵın tekseriw;
• tapsırmalardıń quramalılıǵı artıp barıw tártibinde jaylastırıw, durıs hám nadurıs juwaplardıń mudamı bir náwbette almasıp turıwına jol qoymaw.
Ch. Rassel test sınaqlarınıń nátiyjelerin úyreniwdi dawam ettirip, test sınaqlarınıń maqseti haqqındaǵı sorawǵa juwap beriwge eristi. Rasselning pikirine qaraǵanda, test sınaqlarınıń maqseti studentlerdiń bilimlerin bahalaw yamasa olardıń intellektual rawajlanıw dárejesin anıqlaw menen sheklenbeydi hám testlerdi tómendegi jaǵdaylarda: qaysı materialdan baslap úyreniw zárúr ekenligin támiyinlewde; studentlerdi toparlarǵa bólistiriwde; oqıtıw processinde júz beretuǵın qıyınshılıqlardı aldınan anıqlawda; sonıń menen birge, mámleket aymaqlarınıń oqıw orınlarında belgili bir jastaǵı studentlerdiń jetiskenliklerin salıstırıwda qóllanıwı múmkin.
Pedagogikalıq testlerdiń zamanagóy teoriyası pedagogika, psixologiya, logika, ólshemler teoriyası, matematikalıq statistika, matematika, informaciya teoriyası, kibernetika hám bir qatar pánlerdiń tutas shegaralarında rawajlanıp atır. Sonıń menen birge, testler ilimiy tiykarlanǵan, eń isenimli pedagogikalıq ólshemler quralı retinde tán alınǵan.
Pedagogikalıq testler insaniyat oylawınıń erisken tabıslarınan biri bolıp, tálim procesiniń natiyjeliligin asıradı. Sol sebepli de keleshek áwlad psixologiyalıq, pedagogikalıq hám kásiplik testler norma bolıp qalǵan dáwirde jasap, iskerlik kórsetedi.
Pedagogikalıq testler bilimlerge baha beriwdiń perspektivalı usılı bolıp esaplanadı.
Ulıwma juwmaqlap aytqanımızda, test usılı anaǵurlım texnologiyalıq esaplanadı. Ol bilimlerdi ózlestiriw sapasın baqlawda professor -oqıtıwshılardıń miynet ónimliligin asıradı hám oqıw baǵdarlamasın tereń hám hár tárepleme ózlestiriliwin támiyinleydi.
Paydalanılǵan ádebiyatlar:

1. 
   Ishmuhamedov R. J. Innovatsion texnologiyalar yordamida ta’lim samaradorligini oshirish yo‘llari..-T.: TDPU, 2004.
   
2. 
   Yo‘ldosheva D. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi asosida ta’lim maqsadini belgilashning didaktik asoslari. –T.: Fan, 2006.
   
3. 
   Mavlonova R., To‘raeva O., Holiqberdiev K. Pedagogika. –T.: O‘qituvchi, 2001.
   
4. 
   Internet materialları