J tradit Complem Med 2018;1(2): 70-5

J Tradit Complem Med 2018;1(2):70-5

70

Ayurvedik Tıpta Rasayanalar ve

Bilimsel Çalışmalar

Ö

ÖZZEETT  Ayurveda, “yaşam bilimi” anlamına gelmektedir. Ayurveda olarak da adlandırılan ayurvedik

tıp, holistik (bütünsel) bir tıp sistemi olup, birkaç bin yıl önce Hindistan’da doğmuştur. Ayurvedik

tedaviler binlerce yıldır başarı ile sürdürülmektedir. Günümüzde ayurvedik tıp, Hindistan başta

olmak üzere birçok ülkede yaygın olarak hâlâ uygulanmaktadır. Sağlık yaklaşımının doğal ve bü-

tünsel olması ve aynı zamanda yan etki potansiyelinin düşük olması nedeni ile, dünyada ayur-

vedik  tıbba  olan  ilgi  gittikçe  artmaktadır.  Ayurvedik  tıptaki  tedavi,  “vaidya”  adı  verilen

ayurvedik doktor tarafından yapılmaktadır. Vaidya olmak için, uzun soluklu bir eğitim süre-

cinden geçmek gerekmektedir. Ayurvedik tıbba göre, doğal bitkisel kaynaklar vücut doşalarını

(temel biyolojik enerjileri) dengede tutabildikleri için çok önemlidirler. Bundan dolayı bu sağ-

lık sistemi, tedavide herbal (bitkisel) kaynakları yaygın olarak kullanmaktadır. Ayurvedik te-

davide “rasayana” adı verilen herbal kombinasyonlar sıkça kullanılmaktadır. Rasayanalarda bitki

veya bitki özlerinin belirli oranlarda kullanılması esastır. Bazı rasayanalar, bazı mineralleri ve

“ghee (sade tereyağı)” gibi bazı mandıra ürünlerini de içerebilmektedirler. Rasayana kullanımı-

nın amacı; immün sistemi kuvvetlendirmek, toksisiteyi azaltmak, tedavi edici etkiyi artırmak ve

yaşlanma sürecini yavaşlatmaktır. Rasayanaların farmakolojik etkileri birçok bilimsel çalışmada

kanıtlanmıştır. Rasayanaların dünyadaki en büyük üreticisi Hindistan’dır. Rasayanaların hazırlan-

ması kodekslere uygun olarak ve resmi denetim altında yapılmaktadır. Son zamanlarda, rasayana-

ların terapötik etkilerini araştırmak için birçok bilimsel çalışma yapılmış ve bunların ayurvedik

tedavideki başarısı teyit edilmiştir.

AAnnaahh  ttaarr  KKee  llii  m

mee  lleerr:: Brahma rasayana; tıp, ayurvedik

AABBSS  TTRRAACCTT  Ayurveda means “the science of life”. Ayurvedic medicine, also called ayurveda, is a ho-

listic system of medicine that originated in India several thousand years ago. The ayurvedic treat-

ments have successfully been maintained for thousands of years. Today, ayurvedic medicine is

widely practiced in many countries, especially in India. In recent times the interest to ayurvedic

medicine has increased due to its natural, holistic health approaches and low side effects. In

ayurvedic medicine, the patient is treated by ayurvedic doctor called “vaidya”. To become a vaidya,

a long-term educational process is required. According to ayurvedic medicine, the naturel plant re-

sources are very important since they can balance the body’s doshas (basic biological energy). There-

fore, this health system widely uses herbal resources in its own treatments. Herbal combinations

called “rasayanas” are frequently used in ayurvedic treatments. The use of plants or plant extracts

at certain ratios are essential in rasayanas. Some rasayanas may also include some minerals and dairy

products such as ghee (plain butter). The purpose of using rasayana is to improve immun system,

reduce toxicity, increase therapeutic efficacy and slowing down the aging process. The pharmaco-

logical effects of rasayanas have been proven in many scientific studies. India is the world’s largest

producer of rasayanas. The preparations of rasayanas are made in accordance with codex and under

supervision. Nowadays, a number of scientific studies have been conducted to evaluate the thera-

peutic effects of the rasayanas, and the most of the experimental results have confirmed the success

of them in ayurvedic treatments.

KKeeyyw

woorrddss::  Brahma rasayana; medicine, ayurvedic

Naciye YAKTUBAY DÖNDAŞ

a

a

Tıbbi Farmakoloji AD,

Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi,

Adana

Re ce i ved:  01.09.2017 

Ac cep ted: 25.12.2017

Available online:  28.09.2018

Ya zış ma Ad re si/Cor res pon den ce:

Naciye YAKTUBAY DÖNDAŞ

Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi,

Tıbbi Farmakoloji AD, Adana,

TÜRKİYE/TURKEY

[e-mail]

Cop yright © 2018 by Tür ki ye Kli nik le ri

DERLEME   

DOI: 10.5336/jtracom.2017-57846

Naciye YAKTUBAY DÖNDAŞ

J Tradit Complem Med 2018;1(2):70-5

71

Y

aşam bilimi’ anlamına gelmekte olan “ayur-

veda”nın, binlerce yıl öncesinden Hindis-

tan’da  doğduğuna  inanılmaktadır.

1-3

Bu

bilim, “ayurvedik tıp” olarak da anılmaktadır. Bü-

tünsel  bir  sağlık  sistemi  olup,  başta  Hindistan

olmak üzere; Sri Lanka, Nepal, Tibet gibi ülkelerde

binlerce yıldır uygulanmaktadır. Ayurvedik tedavi

‘vaidyalar’ denilen ayurvedik doktorlar tarafından

yapılmaktadır. Vaidya olabilmek için uzun bir eği-

tim sürecinden geçmek gerekmektedir. Bu eğitim;

temel tıp derslerinin yanı sıra beslenme, bitkisel te-

davi, detoks, zihinsel ve ruhsal konulardaki pratik

ve teorik eğitimleri ve bilimsel çalışma prensiple-

rini içermektedir.

4,5

Ayurvedik tedaviler binlerce yıldır uygulan-

masına karşılık, bu alanda kanıta dayalı bilimsel

araştırmalar yaklaşık 100 yıldır yapılmaktadır.

1,3,6

Günümüzde, modern tıbbın uygulandığı gelişmiş

ülkelerde de ayurvedik tıbba olan ilginin gün geç-

tikçe arttığı ve ayurvedik tedavi yöntemlerinin bu

ülkelerde yaygınlaşmaya başladığı görülmektedir.

7

Ayurvedik tedavi yöntemlerinin doğal olması, te-

davideki bütünsel sağlık yaklaşımı, yan etki potan-

siyelinin düşük olması ve kullanılan doğal bitkisel

drogların terapötik etkilerinin bilimsel araştırma-

larla da teyit edilmesi bu ilgi artışının nedenleri

arasında sayılmaktadır.

1,3,6

Ayurveda’ya göre; mükemmel bir sağlık için

fiziksel, zihinsel ve ruhsal açıdan dengede olunması

gerekmektedir. Bundan dolayı ayurvedik tıp sadece

hastalıklara değil, insanın kendisine de odaklan-

maktadır.

1,3,6

Ayrıca,  metabolik  olarak  dengede

olma durumunun da sağlıklı yaşam kriterleri ara-

sında olduğunu vurgulamaktadır.

1

Bu denge duru-

munu sağlamak için gerekli olan bilgiler yaşamın

her boyutunu (fiziksel, zihinsel ve ruhsal) kapsa-

yacak şekilde ve hastanın yapısına göre detaylan-

dırılarak  verilmektedir.

1-3

Ayurvedik  tıp,  doğal-

bütünsel tedavi yaklaşımıyla sadece hasta olan or-

ganın değil, bütün vücudun sağlıklı olmasını amaç-

lamaktadır.

1

Bu amaçla, doğal tedavi yöntemlerini

uygulamaktadır.

2,3

Ayurvedik tıpta doğal tıbbi bitkiler, ayurvedik

tedavinin önemli unsurları olarak kabul edilmekte

ve Antik Dönem’de uygulanan tedavi yöntemleri

değiştirilmeden  uygulanmaya  çalışılmaktadır.

2

Ayurveda’ya göre, insanların her türlü fonksiyon-

larında ‘doşalar’ denilen temel biyolojik enerji sis-

temleri rol oynamaktadır.

1

Bitkiler vücudun doşa

dengesini etkileyebildikleri ve bireye özgü doşa

dengesinin sağlanmasında yardımcı olabildikleri

için, hastalıklarda (vücut dengesinin bozulmuş ol-

duğu durumlarda) tedavi edici (denge düzenleyici)

olarak kullanılmaktadırlar.

1,6

Tedavi amaçlı bitki-

sel kaynaklar doğal şekilleri ile kullanılmaktadır-

lar. Ayurvedik tıpta, bitkilerden etken madde izole

edilmeden, oldukları gibi kullanılmalarının daha

tedavi edici ve yan etkilerinin daha az olduğuna

inanılmaktadır.

1,6

Ayurvedik bazı droglar (genellikle tıbbi bit-

kilerden hazırlanan ve tedavi amacıyla kullanılan

doğal ham maddeler; doğal ilaçlar), “rasayanalar’

olarak  adlandırılan  belirli  oranlardaki  bitkisel

kombinasyonlar şeklinde tedavide kullanılmakta-

dırlar. Hindistan’da  üretilen  rasayanaların;  ko-

dekse  göre  hazırlandıkları  ve  uygunluklarının

Hindistan Sağlık Bakanlığı tarafından denetlen-

diği  bilinmektedir.

1

Hindistan’da,  geleneksel

ayurvedik tedavinin devlet kurumlarınca destek-

lendiği, ortalama 1,5 milyondan fazla sağlık per-

sonelinin  sağlık  hizmetinde  geleneksel  tıbbi

sistemi uyguladığı ve kırsal nüfusun %70’inin ge-

leneksel ayurvedik tıp sistemi ile tedavi edildiği

rapor edilmiştir.

1

AYURVEDİK TIPTA RASAYANA KAYNAKLARI

“Hastalıkları tedavi etmek amacıyla hazırlanan, be-

lirli oranlardaki bitkisel kombinasyonlar” şeklinde

tanımlanan rasayanaların kaynakları doğal tıbbi

bitkilerdir.

1

Hindistan,  tıbbi  bitkilerin  doğal  olarak  ve

yaygın bir şekilde yetiştiği bir ülke olup, doğal

tıbbi bitkilerin dünyada en çok yetiştiği ülkelerin

başında yer almaktadır.

1

Ortalama 20.000 kadar

tıbbi bitkinin bu ülkede kayıtlı olduğu, bunlardan

sadece 7.500 kadar bitkinin tedavi amacıyla kul-

lanıldığı, 50.000 kadar ayurvedik drog bulunduğu

ve 25.000 kadar bitkisel bazlı etkili formülasyo-

nun geleneksel ve halk tıbbında kullanıldığı rapor

edilmiştir.

1

Ayrıca, 7.800’den fazla bitkisel ham

madde, doğal sağlık ürünlerinin imalatında kulla-

nılmaktadır. Buna ilave olarak, geleneksel bitki-

temelli  formülasyonlar  için  yılda  2.000  tondan

fazla tıbbi bitki hammaddesinin kullanıldığı ve

1.500’den fazla bitkinin, diyet takviyesi veya etnik

geleneksel ilaç olarak satıldığı rapor edilmiştir.

8,9

Bu bitkilerin farklı tedavi sistemlerinde kullanılış

oranlarına bakıldığında; ayurveda 2.000, Siddha

1.300, Unani 1.000, Homeopati 800, Tibetan 500,

modern 200 ve folk (halk) 4.500 olduğu bildiril-

miştir.

1

Ayurvedaya göre, doğal tıbbi bitkilerin tedavi

edici özellikleri şu şekilde açıklanmaktadır; bitkiler

vücudun doşalar adı verilen temel biyolojik enerji-

lerini etkileyebildikleri ve bireylerdeki kişiye özgü

olan doşa dengesinin sağlanmasında yardımcı ola-

bildikleri için, hastalıklarda (vücut dengesinin bo-

zulmuş  olduğu  durumlarda)  tedavi  edici  (denge

düzenleyici) olarak kullanılmaktadırlar.

1,4

Ayurve-

dik  tıpta  yaygın  olarak  kullanılmakta  olan  bazı

tıbbi bitkilerin adları ve farmakolojik etkileri hak-

kında bilgiler Tablo 1’de görülmektedir. Tablo 1’de

yer alan birçok tıbbi bitki örneğinde görüldüğü

gibi, bir bitkinin birçok farmakolojik etkisi olabil-

diğinden, aynı bitki birden fazla hastalığın tedavi-

sinde  kullanılabilmektedir  (Tablo  1).  Örneğin;

Curcuma longa

adıyla bilinen zerdeçalın; antiinfla-

matuar, antiviral, antifungal, antiaterojenik, anti-

kanserojen  ve  detoks  oluşturucu  etkileri

olduğundan diyabet, allerjik reaksiyonlar, artrit ve

Alzheimer gibi birçok hastalıkta tedaviye yardımcı

olarak kullanılabilme potansiyeli bulunmaktadır

(Tablo 1).

1

AYURVEDİK RASAYANALAR

Ayurvedada  drogların  dengeli  bir  kombinasyon

şeklinde kullanılma proçesine “samyoga”, oluşan

ürüne “rasayana”  adı  verilmektedir.  Rasayana,

Sanskritçe bir kelime olup; “öz (rasa)”ün yolu, bir

şeyin özü, esası anlamına gelmektedir.

6

Ayurvedik

tedavide rasayanalar çok yaygın olarak kullanıl-

maktadırlar. Samyogada amaç; vücuttaki organ sis-

temlerinde faydalı etkiler oluştururken, toksisiteyi

azaltmak ve tedavi edici etkiyi artırmaktır.

14

Rasa-

yana kullanımının genel amacı ise vücudun immün

sistemini kuvvetlendirmek, detoks sağlamak (vü-

cudu toksinlerden arındırmak), tedavi edici etkiyi

artırmak, yaşlanma sürecini yavaşlatmak ve ömrü

uzatmaktır.

15

Rasayanalar  kuvvetli  antioksidan

özelliğe sahiptirler. Bunlar farklı bitki kombinas-

yonlarından  oluşabildikleri  gibi  formülasyonla-

rında meyve, mineral veya ghee (sade yağ; arıtılmış

tereyağı) gibi mandıra ürünlerini de bulundurabil-

mektedirler.

1,6

Rasayanalar macun, toz, hap, çay

veya tentür (bitkilerin alkol ile muamele edilmesi

ile elde edilen sıvı drog) şeklinde olabilmektedir-

ler.

6

Ayurvedik tıbbın çeşitli dalları arasından Ra-

sayana Tantra’da, rasayananın birkaç yüz listesi

mevcuttur.

14

Rasayanalar  hazırlanırken,  bitki

veya bitki özlerinin belirli oranlarda rasayana bi-

leşiminde bulunması esastır. Bu oran, terapötik

etkiyi en fazla artıracak ve yan etkiyi en fazla

azaltacak şekilde ayarlanmalıdır.

1

Kullanım tali-

matlarına bakıldığında, belirli dozdaki bazı rasa-

yanalar su ile alınır iken bazılarının süt, bal veya

zencefil gibi yardımcı maddelerle birlikte alın-

ması  önerilmektedir.  Buradaki  amaç,  ilgili 

rasayananın  etkisini  artırmak  veya  yan  etki-

sini azaltmaktır. Rasayanalar tıbbi ayurvedik te-

davide belirli dozlarda ve belirli aralıklarla kul-

lanılmaktadırlar.

6

İlgili  rasayananın  nasıl

kullanılacağı ve yemeklerle olan etkileşimi ile il-

gili bilgi ve talimatlar vaidya tarafından hastaya

verilmektedir.

Bazı Rasayanalar özel bir ad ile anılırken, bazı

Rasayanaların, tedavide kullanıldığı endikasyona

göre  anıldığı  görülmektedir.

1,16

Ayurvedik  tıpta

yaygın olarak kullanılan bazı Rasayanaların bile-

şimleri, kombinasyon oranları ve nasıl kullanılması

gerektiği ile ilgili Rasayana örnekleri aşağıdaki gi-

bidir:

Örnek 1; anemi (kansızlık) tedavisinde gele-

neksel olarak kullanılan ayurvedik rasayana: Ra-

sayana  bileşimi  ve  kombinasyon  oranları:

Asparagus racemosus (kuşkonmaz) kökleri %20,

Withania somnifera (Hint ginsengi) kökleri %20,

Phyllanthus emblica (Hint Bektaşi üzümü; amla)

meyveleri %15, Phyllanthus amarus yaprakları

%10, Tephrosia purpurea yaprakları %10, Plum-

bago  zeylanica  kökleri  %5,  Glycyrrhiza  glabra

(meyan)  kökleri  %15  ve  Piper  longum  (uzun

Naciye YAKTUBAY DÖNDAŞ

J Tradit Complem Med 2018;1(2):70-5

72

Naciye YAKTUBAY DÖNDAŞ

J Tradit Complem Med 2018;1(2):70-5

73

Bitkinin Latince adı

Bitkinin yaygın adı

Bitkinin farmakolojik etkileri

Curcuma longa 

Turmeric, hardi (zerdeçal)

Milattan önce 1900’lü yıllardan bu yana Ayurvedik tıpta zerdeçal kullanılmakta olup; cilt, pulmoner, gas-

trointestional sistem hastalıkları, ağrılar, soğuk algınlığı, yaralar, burkulmalar ve karaciğer hastalıkları

gibi çok geniş alanı kapsayan birçok hastalıkta etkilidir. Zerdeçalda birçok aktif madde bulunmakla bir-

likte, zerdeçalın terapötik etkilerinde “curcumin” adlı polifenol yapısındaki aktif madde daha çok öne çık-

maktadır. Zerdeçal, içerdiği çok sayıdaki antioksidan maddelerden dolayı çok kuvvetli bir antioksidandır.

Ayrıca, zerdeçalın antiinflamatuar, antiviral, antifungal, antiaterojenik ve antikanserojenik ve detoksifiye

edici etkileri bulunmaktadır. Bu etkilerden dolayı diyabet, allerjik reaksiyonlar, artrit ve Alzheimer gibi bir-

çok kronik hastalıkta potansiyel tedavi edici etkisi bulunmaktadır.

10

Gymnema sylvestre

Gurmarar 

Gurmarar bitkisinin, Sanskritçe’deki anlamı ‘şekeri yok eden’dir. Glikolitik etkili olup ayurvedada şeker me-

tabolizmasını düzenlemek amacıyla kullanılmaktadır. İnsülin üretimini artırır, pankreas hücrelerini rejenere

eder ve şeker tadının alınmasını engellediğinden şeker metabolizmasını düzenler ve şekere olan iştahı az-

altır.

1

Withania somnifera

Ashwagandha (Hint ginsengi)

Ayurvedik tıpta Ashwagandha, geleneksel Çin tıbbındaki ginsenge benzer. Bundan dolayı ‘Hint ginsengi’

olarak adlandırılır. Ayurvedik tıpta binlerce yıldır birçok hastalıkta başarı ile kullanılmaktadır. En iyi sağlık

toniklerinden biri olup, vücudu canlandırmak ve hâlsizliği tedavi etmek için kullanılır.

1

Terminalia chebula

Haritaki (kara halile)

Kara halile, etkili ve güvenli bir pürgatif, ekspektoran ve toniktir. Ayurvedik formülasyon olan 3 meyve kom-

binasyonu şeklindeki Triphala’nın önemli bir bileşenidir. Triphala, önemli bir ayurvedik ilaç olup, arındırma

ve detoksifikasyon yoluyla sağlığı destekler. Buna ilave olarak, zengin C vitamini içeriğinden dolayı

kuvvetli bir antimutajenik aktiviteye sahiptir.

1

Garcinia cambogia

Garcinia (Hint hurması)

Hint hurması bitkisinin meyvelerinde bulunan (-) hidroksi sitrik asit, lipit ve yağ asidi sentezini inhibe eder.

Yağ ve karbonhidrat metabolizmasında anahtar konumundaki ATP-sitrat liyaz enzimini inhibe ederek

asetil koenzim A (asetil KoA) üretimini azaltır. Sonuçta LDL ve trigliserid oluşumunu azaltır. Ayrıca, gliko-

jen sentezini teşvik etmek suretiyle iştahı azaltır. Bu yolda, beyin doygunluk sinyalleri alarak kısa sürede

tokluk hissi geliştirir. Garcinia, önemli miktarda C vitamini içerdiğinden, kalp toniği olarak da kullanılır.

1

Glycyrrhiza glabra

Yashtimadhu, licorice (meyan) Gastrointestinal sağlık amacıyla kullanılır. Hafif laksatiftir, muköz membranları rahatlatır ve kas spazmlarını

inhibe eder. İnterferon artırıcı, antioksidan ve antimutajenik etkili olup genetik materyal hasarını engeller.

1

Cinnamomum 

zeylanicum

Dalchini, cinnamon (tarçın)

Ayurvedik tıpta tarçın birçok amaçla kullanılır. İnsulin hassasiyetini artırmak suretiyle kan şekeri se-

viyesini düşürür. Kolesterol seviyesini de düşürücü etkisi vardır. Ayrıca, antimikrobiyal, antiinflamatuvar,

antispazmotik, diüretik, ekspektoran ve afrodiziyak etkilidir. Kuvvetli bir antioksidandır. Ağrı azaltıcıdır.

Kognitif fonksiyonları artırır. Manganez, demir ve kalsiyumca zengindir.

11

Asparagus racemosus

Shatavari (kuşkonmaz)

Kuşkonmaz, potent bir ayurvedik canlandırıcıdır. Birçok dişi hormonlarını ihtiva ettiği için histerektomili

hastalar için önerilir. Ayrıca, idrar yollarını koruyucu ve immün sistemi kuvvetlendirici olarak kullanılır. Kanı

temizleyici özelliği de bulunmaktadır.

1

Zingiber officinale

Sunthi, ginger (zencefil)

Zencefil, birçok ayurvedik formülasyonda adjuvan olarak düşünülür. Formülasyondaki maddelerin ab-

sorpsiyonlarını artırır ve gastrointestinal sistemde oluşturabilecekleri yan etkileri engeller. Zencefil,

ayurvedik tıpta çok yaygın olarak kullanılan bir baharat olup, sindirimi kuvvetlendirmek ve mide bulan-

tısını azaltmak için kullanılır. Bu özellikler sindirimi kontrol eden gastrointestinal kaslara yardımcı olur ve

rahatlatıp gevşemelerini sağlar.

12

Piper longum

Indian long pepper, pippali,

(darıfülfül, uzun biber)

Darıfülfül (uzun biber), hem sindirim hem de solunum sistemi için kuvvetli bir stimülandır ve akciğerleri

canlandırıcı etkisi bulunmaktadır. Metabolik ısı enerjisinin açığa çıkartılmasında önemli bir role sahiptir.

Bu etkisi, vücuttaki tiroid hormon seviyesinin artırmasından kaynaklanır. Pipalli ayrıca, gastrointestinal

sistemdeki diğer aktif bileşenlerin absorpsiyonlarını artırmak suretiyle biyoyararlanımlarını artırır.

1

Azadirachta indica

Miracle tree, neem tree 

(neem ağacı, 

yalancı tespih ağacı)

Neem ağacı, Ayurvedik tıpta binlerce yıldır yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu ağacın bütün kısımları te-

davi amacıyla kullanılır. Sindirim ve absorpsiyona yardımcı olur. Sağlığı kuvvetlendirici aktiviteye sahip

olup enerjiyi artırıcı etkisi vardır. Tonik olarak kullanılır. İyileşmeyi teşvik eder. İştah artırıcıdır. Antieme-

tik etkilidir. Birçok deri hastalığını tedavi eder. Antimikrobik etkilidir. Ülser, öksürük, ateş, enfeksiyon, üri-

ner sistem, dolaşım ve solunum sistemi rahatsızlıklarında ve diyabet hastalığında terapötik etkilidir.

Detoksifiye edici özelliklerinden dolayı vücut detoksunda kullanılır.

13

Commiphora mukul 

Guggul

Guggul, eklemler ve bağışıklık sistemi için çok önemli bir ayurvedik drog olup, beyaz kan hücre sayısını

artırmak suretiyle immün sistemi kuvvetlendirir. Vücudun yağ metabolizmasını düzenler ve HDL/LDL

oranının sağlıklı seviyelerde muhafaza edilmesini sağlar. Ayrıca, soğuk algınlığına karşı koruyucu etkisi

bulunmaktadır.

1

TABLO 1: 

Ayurvedik tıpta yaygın olarak kullanılan bazı tıbbi bitkilerin adları ve primer kullanılışları

(bitkilerin Türkçe isimleri (olanlar) parantez içinde belirtilmiştir).

ATP: Adenozin trifosfat, LDL: Düşük yoğunluklu lipoprotein, HDL: Yüksek yoğunluklu lipoprotein.

biber, darıfülfül) meyveleri %5 şeklinde olup, bu

rasayananın kullanılışı; günde 2 kere 4 g’lık toz

karışımı su ile birlikte hastaya verilmesi şeklin-

dedir.

1

Örnek 2; antitüssif (öksürük kesici) olarak ge-

leneksel ayurvedik tedavide kullanılan Rasayana.

1

Bileşim ve kombinasyon oranları: Phyllanthus em-

blica (Hint Bektaşi üzümü, amla) meyveleri %25,

Adhatoda vasica (Malabar fıstığı) yaprakları %20,

Ocimum sanctum (Hint fesleğeni) yaprakları %10,

Piper longum (uzun biber, darıfülfül) meyveleri

%10, Zingiber officinale (zencefil) kökleri %10,

Glycyrrhiza glabra (meyan) kökleri %15 ve Sola-

num xanthocarpum bitkisinin bütünü %10 şek-

linde olup bu rasayananın kullanılışı; günde 2 kere

(sabah ve akşam yatmadan önce) 3 g toz karışımı-

nın ılık bal ile karıştırılarak hastaya verilmesi şek-

lindedir.

Örnek 3; genel sağlık toniği olarak geleneksel

Ayurvedik tedavisinde kullanılan Rasayana:

1

Rasa-

yananın bileşim ve kombinasyon oranları. Witha-

nia  somnifera  (Hint  ginsengi)  kökleri  %20,

Asparagus racemosus (kuşkonmaz) kökleri %10,

Glycyrrhiza glabra (meyan) kökleri %10, Tribulus

terrestris (demir dikeni) meyveleri %10, Phyllant-

hus emblica (Hint Bektaşi üzümü, ala) meyveleri

%15, Terminalia arjuna kabuğu %15, Centella asia-

tica (aslan pençesi) yaprakları %10 şeklinde olup,

bu rasayananın kullanılışı; günde 2 kere (sabah ve

akşam) 4 g toz karışımı süt ile birlikte hastaya ve-

rilmesi şeklindedir.

Örnek 4; artrit (eklem iltihabı) tedavisinde ge-

leneksel olarak kullanılan ayurvedik rasayana:

1

Ra-

sayananın bileşim ve kombinasyon oranları; 

Piper

longum 

(uzun biber, darıfülfül) meyveleri %10, 

So-

lanum xanthocarpum 

bitkisinin tamamı %15, 

Wit-

hania somnifera 

kökleri %10,

Terminalia chebula

(kara halile) meyveleri %10,

Terminalia bellerica

(sarı halile, baheda) meyveleri %10,

Curcuma ze-

doaria 

(cedyar) kökleri %15, 

Phyllanthus emblica

(Hint Bektaşi üzümü) meyveleri %15 ve 

Ricinus

communis 

(Hint yağı bitkisi) kökleri %15 şeklinde

olup  bu  rasayananın  kullanılışı; günde  2  kere

(sabah ve akşam) 4 g toz karışımının aç karna (ye-

mekten 1 saat önce) zencefil suyu ile birlikte has-

taya verilmesi şeklindedir.

AYURVEDİK RASAYANALARDA

BİLİMSEL ÇALIŞMALAR

Ayurvedik tedaviler binlerce yıldır uygulanmakla

birlikte, bu tedavilerin kanıta dayalı olarak analizi

yaklaşık 100 yıldır yapılmaktadır.

1,3,6

Örneğin; Hin-

distan’da viral hepatit tedavisinde asırlardır kulla-

nılan 

Phyllanthus niruri

bitkisinin, hepatit etkeni

olan viral DNA’nın replikasyonunu engellediği son

zamanlarda gösterilmiştir.

17,18

Ayurvedik rasayana-

lar ile ilgili bilimsel çalışmalar son zamanlarda arta-

rak  devam  etmektedir.  Örneğin;  M-4  olarak

adlandırılan Maharishi-4 Rasayananın, karsinoma

ve aterosklerozun hem önlenmesi hem de tedavisi

için ayurvedik tıpta yaygın olarak kullanıldığı bi-

linmektedir.

19

M-4 rasayanadaki herbal kombinas-

yon: Terminalia chebula, Emblica officinalis, Piper

longum, Hydrocotyle asiatica, Cyperus rotandus,

Santalum album, Clitoria ternatea, Hibiscus rosa si-

nensis, Aquilaria agalocha, Glycyrrhiza glabra, Elet-

taria cardamomum, Cinnamonum zeylanicum ve

Curcuma  longa’dır.  Ayrıca,  ilgili  rasayanada

“ghee”de  mevcuttur.

6

M-4  Rasayana  ile  ilgili  iki

farklı çalışma, Einhorn ve ark. ile Drasga ve ark. ta-

rafından yapılmıştır.

20,21

İlgili çalışmalarda, M-4 ra-

sayananın testis kanserinde kombinasyon kemo-

terapisinde kullanıldığı ve istatistiksel olarak an-

lamlı bir şekilde kemoterapiye bağlı toksisiteyi az-

altır iken, tedavi edici etkiyi anlamlı bir şekilde

artırdığı rapor edilmiştir.

20,21

Patel ve ark.nın yap-

tıkları çalışma sonucunda da M-4 rasayananın di-

yete  %3  oranında  eklenmesi  ile  akciğer  kanser

metastazının istatistiksel olarak anlamlı bir şekilde

azaldığı gösterilmiştir.

6

Yine birbirinden farklı olan

iki ayrı çalışmada ayurvedik M-4 rasayananın anti-

oksidan ve serbest radikalleri yakalayıcı etkileri ve

ilgili rasayananın hayvan deneylerindeki antitümör

etkisinde  bu  mekanizmaların  rol  oynayabileceği

rapor edilmiştir.

6,22,23

M-4 rasayananın içeriğinde

bulunan “ghee”, %2,8 oranında konjüge linoleik asit

içermektedir. Bu konjüge asidin antikarsinojenik et-

kili olduğu bilinmektedir.

24

Bundan dolayı, M-4 ra-

sayananın antikarsinojenik etkisinde “ghee”nin de

katkı sağlayabileceği rapor edilmiştir.

6

Naciye YAKTUBAY DÖNDAŞ

J Tradit Complem Med 2018;1(2):70-5

74

Naciye YAKTUBAY DÖNDAŞ

J Tradit Complem Med 2018;1(2):70-5

75

SONUÇ

Modern tıpta tedavi amaçlı kullanılan kimyasal

ilaçların yan etki potansiyelinin yüksek olması,

bazı kronik hastalıkların radikal tedavisinin ya-

pılamaması, mikrobiyal rezistansta artış gibi ne-

denler tamamlayıcı ve alternatif tıbba olan ilgiyi

artırmaktadır. Ayurvedik tıp, binlerce yıldır ba-

şarıyla uygulanması, bütünsel sağlık yaklaşımı ve

tedavi tekniklerinin doğal ve yan etki potansiye-

linin düşük olması nedeni ile bu sağlık sistemine

olan  ilgi  gittikçe  artmaktadır.  Binlerce  yıldır

ayurvedik tıpta kullanılan, doğal tıbbi bitki kom-

binasyon şekilleri olan rasayanaların kullanımı

gün geçtikçe yaygınlaşmakta ve son zamanlarda

yapılan çalışmalar ile rasayanaların terapötik et-

kileri bilimsel araştırmalarla da desteklenmekte-

dir.

Ayurvedik tıpta kullanılan holistik (bütünsel)

tedavi yaklaşımı ve rasayanalar hakkında bilgi sa-

hibi olmak, modern tedavi yaklaşımında bütünsel

bakış açısını kuvvetlendirmeye destek sağlayabil-

mektedir.

T

Teeşşeekkkküürr

Çukurova Üniversitesi’ne araştırma desteğinden dolayı teşek-

kür ederim.

F

Fiinnaannssaall  KKaayynnaakk

Bu çalışma sırasında, yapılan araştırma konusu ile ilgili doğru-

dan bağlantısı bulunan herhangi bir ilaç firmasından, tıbbi alet,

gereç ve malzeme sağlayan ve/veya üreten bir firma veya her-

hangi bir ticari firmadan, çalışmanın değerlendirme sürecinde,

çalışma ile ilgili verilecek kararı olumsuz etkileyebilecek maddi

ve/veya manevi herhangi bir destek alınmamıştır.

Ç

Çııkkaarr  ÇÇaattıışşm

maassıı

Bu çalışma ile ilgili olarak yazarların ve/veya aile bireylerinin

çıkar çatışması potansiyeli olabilecek bilimsel ve tıbbi komite

üyeliği veya üyeleri ile ilişkisi, danışmanlık, bilirkişilik, her-

hangi bir firmada çalışma durumu, hissedarlık ve benzer du-

rumları yoktur.

Y

Yaazzaarr  KKaattkkııllaarrıı::  Bu çalışma tamamen yazarın kendi eseri olup

başka hiçbir yazar katkısı alınmamıştır.

1. Pandey  MM,  Rastogi  S,  Rawat  AK.  Indian 

traditional  ayurvedic  system  of  medicine 

and nutritional supplementation. Evid Based Com-

plement Alternat Med 2013;2013: 376327.

2. Subhose V, Srinivas P, Narayana A. Basic princi-

ples of pharmaceutical science in Ayurvĕda. Bull

Indian Inst Hist Med Hyderabad 2005;35(2):83-

92.

3. Meduri K, Mullin G. Ayurvedic diets for wellness

and  disease  intervention.  Nutr  Clin  Pract

2010;25(6):685-6.

4. Kurup PNV. Ayurveda-a potential global medical

system. In: Mishra LC, ed. Scientific Basis for

AyurvedicTherapies. 1st ed. Washington: CRC

Press; 2004. p.1-15.

5. Gujral ML, Sareen K, Tangri KK, Amma MK, Roy

AK. Antiarthritic and anti-inflammatory activity of

gum (Balsamodendrone mukul Hook). Indian J

Physiol Pharmacol 1960;4:267-73.

6. Patel VK, Wang J, Shen RN, Sharma HM, Brahmi

Z. Reduction of metastases of lewis lung carci-

noma by an ayurvedic food supplement in mice.

Nutr Res 1992;12(4-5):667-76.

7. Ballabh B, Chaurasia OP. Traditional medicinal

plants  of  cold  desert  Ladakh--used  in 

treatment of cold, cough and fever. J Ethnophar-

macol 2007;112(2):341-9.

8. Pandey MM, Rastogi S, Rawat AKS. Indian herbal

drug for general healthcare: an overview. Int J Al-

tern Med 2007;6(1):1-12.

9. Patwardhan  B,  Warude  D,  Pushpangadan  P,

Bhatt N. Ayurveda and traditional Chinese medi-

cine: a comparative overview. Evid Based Com-

plement Alternat Med 2005;2(4): 465-73.

10. Ross SM. Turmeric (Curcuma longa): effects of

Curcuma longa extracts compared with ibuprofen

for reduction of pain and functional improvement

in patiens with knee osteoarthritis. Holist Nurs

Pract 2016;30(3): 183-6.

11. Manosi D, Suvra M, Budhimanta M, Jayram H.

Ethnobotany, phytochemical and pharmacologi-

cal aspects of cinnamomum zeylanicum blume.

Int Res J Pharmacy 2013;4(4):58-63.

12. Dhanik J, Arya N, Nand V. A review on Zingiber

officinale.  J  Pharmacognosy  Phytochem

2017;6(3):174-84.

13. Pankaj S, Lokeshwar T, Mukesh B, Vishnu B. Review

on neem (Azadirachta indica): thousand problems

one solution. Int Res J Pharmacy 2011;2(12):97-102.

14. Thatte UM, Dahanukar SA. Ayurveda and con-

temporary scientific thought. Trends Pharmacol

Sci 1986;7:247-51.

15. Hadden  JW.  Immunomodulators  in  the  im-

munotherapy  of  cancer  and  other  diseases.

Trends in Pharmacol Sci 1982;3:191-4.

16. Narayana  A,  Subhose  V.  Standardization  of

Ayurvĕdic formulations: a scientific review. Bull In-

dian Inst Hist Med Hyderabad 2005;35(1):21-32.

17. Venkateswaran PS, Millman I, Blumberg BS. Ef-

fects of an extract from Phyllanthus nuriri on hep-

atitis B and woodcchnuck hepatitis B viruses: in

vitro and in vivo studies. Proc Natl Acad Sci U S

A 1987;84(1): 274-8.

18. Thyagrajan SP, Subramanian S, Thirunalasundri

T, Venkateswaran PS, Blumberg BS. Effect of

Phyllanthus amarus on chronic carriers of hepati-

tis B virus. Lancet 1988;2(8614): 764-6.

19. Sharma PV. On rasayana (promotion therapy). In:

Sharma PV, ed. Caraka Samhita (Vol. 2). 2

nd

ed.

Delhi:  Chaukhambha  Orientalia;  1983.  p.1-34,

102-16.

20. Einhorn LH, Donohue J. Cis-diaminodichloroplat-

inum, vinblastine, and bleomycin in combination

chemotherapy in disseminated testicular cancer.

Ann Intern Med 1977;87(3): 293-8.

21. Drasga RE, Einhorn LH, Williams SD, Patel DN,

Stevens EE. Fertility after chemotherapy for tes-

ticular cancer. J Clin Oncol 1983;1(3): 179-83.

22. Sharma HM, Dwivedi C, Satter BC, Gudehithlu

KP, Abou-lssa H, Malarkey W, et al. Antineoplas-

tic properties of Maharishi-4 against DMBA-in-

duced  mammary  tumors  in  rats.  Pharmacol

Biochem Behav 1990;35(4):767-73.

23. Niwa Y. Effect of Maharishi 4  and  Maharishi 5

on inflammatory mediators with special reference

to their free radical scavenging effect. Indian J Clin

Pratt 1991;1: 23-7.

24. Ha YL, Grimm NK, Pariza MW. Anticarcinogens

from fried ground beef: heat-altered derivatives of

linoleic acid. Carcinogenesis 1987;8(12):1881-

7.

KAYNAKLAR