Jahon adabiyotining so‘nmas yulduzlari nikolay Alekseyevich ostrovskiy bo‘ron bolalari
Yüklə 1,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
255
O‘N IKKINCHI BOB Kechki payt Sosnovka bilan Kichik Xolmyanka o‘rtasida muzokaralar boshlandi. Xatlarni partizan harakatiga aralashma- gan dehqonlar tashib turishdi. Sibulya olgan birinchi xatning mazmuni shunday edi: “Sosnovka qishlog‘i. Partizan bo‘linmasining komandiri Emelyan Sibulyaga. Sizning xatingizni menga bugun ertalab soat o‘n birda olib kelishdi. Siz tutib ketgan odamlar badaliga oltin bilan besh ming so‘m taklif qilaman. Pulni podshoning besh so‘mlik tillalari bilan to‘layman. Pul ayirboshlash mahalida naqd to‘lanadi. Ayirbosh - lash va pulni olish yo‘lini o‘zingizga havola qilaman. Ayirbosh - lash ertaga o‘tkazilishi mutlaqo zarur. Sizni va sheriklaringizni ogohlantiramanki, agar sizlar ushlab ketgan xotinlarning, otam - ning va cherkov xodimining bir tuki to‘kilgudek bo‘lsa, bittangiz ham qattiq jazodan qochib qutulmaysiz. Bundan tashqari, sha - harda biz qamoqqa olgan inqilobchilarning hammasi otiladi, holbuki biz ularni sizlarning hujumingizdan avval sud qilmoqchi bo‘lib turgan edik. Axborotingiz uchun shuni ham aytamanki, ba - sharti oilam a’zolarini pul badaliga qutqarib olganimiz taqdirda ham; ular o‘lim tahlikasida qolishmaydi. Qamoqxona jazosiga tortilishadi, xolos. To‘xtovsiz javob berishingizni kutaman. Mu - zokaralar bir yoqlik bo‘lguncha hech qanday harbiy harakatga kirishmaslik uchun va’da beraman. Polkovnik Mogelnitskiy, 1918-yil 21-dekabr”. Sachek bu xatni Sibulyaga o‘qib berdi. Ikkovlari Emelyan Zaxarovichning uyida o‘tirardilar. Sibulya o‘z yordamchisidan: — Xo‘sh, bunga nima deysan sen? — deb so‘radi. Sachek siyrak kipriklarini tez-tez pirpiratdi-da, iljayib ja- vob qildi: 256 — Agar oyoqni tirab turib olsak, o‘n ming ham beradi-da. Sibulya uni birinchi marta ko‘rayotgandek tikilib qaradi. — O‘n ming deysanmi? — Bersa kerak, deyman. — Unda shahardagilar nima bo‘ladi? — deb so‘radi Sibulya. — “Agar oyoqni tirab turib olsak, oltin bilan o‘n ming beradi”, — dedim-ku. Uning dunyosi, ha, xotirjam bo‘laver, sen bilan mendaqaning yuztasinikidan ko‘plik qiladi. Necha asrlar- dan beri biz sho‘rliklarni minib kelishdi, — dedi Sachek o‘z qo- chirmalarining Sibulya tomonidan shu qadar vazminlik bilan qabul etilayotganidan suyunib. — Shahardagilarga nima bo‘lar- di! O‘zi yozibdi-ku, juda bo‘lsa qamoqxonaga solishadi-da, bir- ikki kun o‘tar-o‘tmas, ko‘ribsizki, yana biron o‘zgarish yuz be- ribdi. Qamoqxonaga solish odamni otish degan so‘z emas. Ha- demay, kuch to‘plab ham olarmiz. Bereznya bizga qo‘shilish uchun menga odam yuboribdi. Ular ham panlarga qarshi. Faqat inqilobchilar bilan murosalari chiqishmaydi, xolos. Bu bilan bizning nima ishimiz bor? — Ha, ha... — deb Sibulya do‘ng‘illadi-yu, soqolini g‘i- jimlay boshladi. — Nazarimda, polkovnik qamoqxona to‘g‘ri- sida aljiyotgan bo‘lsa kerak. Men ularning fe’lini bilaman. Xolmyankaliklar unga ishonishgan edi, rahmat aytish o‘rniga hammasini dorga osdi. Sibulya tumshaydi, Sachek qilgan xatosini kech fahmladi. — Sen esa qanjiq ekansan, Sachek. Ilgari yigitlar gapirish- gan edi-ya, men, he, bekor gapdir, deb o‘ylovdim, endi bilsam, otangni ham sotishdan toymaydigan odam ekansan. — He, sizga nima bo‘ldi, Emelyan Zaxarovich, omadi gapni aytdim-qo‘ydim-da. Ixtiyor o‘zingizda, bilganingizni qiling. — Ha, ha. Qog‘oz ol, yoz: “Pulga sotmaymiz”. Yozding- 257 mi? “Rayevskiyni, uning xotinini, Kovallo va Metelskiylarni Xolmyankaga keltiring”. Yozdingmi? Xo‘p. “Shu bilan ochiq maydonda, bir-birimizni aldamasdan ayirboshlashamiz. Agar qilday qalloblikni sezib qolsam, odamlaringizni otaman. Biz xolmyankaliklar emasmiz”. Xuddi shunday deb yoz. Bo‘ldimi? O‘qib ber. Xo‘p. Ber, qo‘l qo‘yay. Kechqurun ovchilar uyiga “Bir so‘m yigirma tiyin” qaytib keldi; u Mogelnitskiyning ikkala xatini keltirdi. Ikkinchi xatda polkovnik Sibulyaga qisqagina javob qaytaribdi: “Oilam a’zolarini inqilobchilarga ayirboshlashga roziman. Mana shu tartibda ayirboshlaymiz: ayirboshlanadigan odamlar Xolmyanka bilan Sosnovka o‘rtasidagi dalaga keltiriladi, oraliq bir chaqirim bo‘ladi. Ayirboshlanadigan odamlar oldida siz tomondan ham, biz tomondan ham o‘n kishidan iborat bo‘linma turadi. Hammadan oldin mening xotinim — grafinya Lyudviga Mogelnitskaya ayirboshlanishi kerak. Sizlar qo‘yib yuborasizlar, u dala bilan biz yoqqa keladi. Biz ham sizlar talab qilgan odam- lardan birini bo‘shatamiz. Qolganlar ham shu taxlitda ayirbosh- lanadi”. Ptaxa: — Urra! — deb baqirdi-yu, irg‘ishlab o‘yinga tushib ketdi. Hamma suyunib ketdi. Hatto vazmin tabiatli Sarra ham qarsak urib, chehrasi ochilib ketgan Olesyani quchoqlab oldi. — Voy Olesyajon-ey, qanday yaxshi-ya, tezdan otangga yetishasan. — Voy Xudoim-ey, nahotki rost bo‘lsa? — dedi Olesya kulimsirab. Ptaxa o‘yindan to‘xtadi-da, yugurib Pshenichekning oldi- ga keldi: — Menga qara, Lenka, dunyoda odamning kayfini chog‘ qiladigan narsadan bormikin-a chol-kampirda? — dedi-yu, endi kulimsiragan Raymondga ko‘zini qisib qo‘ydi. 258 Leon darrov tushundi: — Ha-a, quturgan sigir sutimi? Bordir deyman. Axir, panlar ovga chiqqanlarida badanlarini shpiritus bilan qizitishib oladi. Menga qolsa-yu, bir zumda topib kelaman-a, lekin boshliq- lar nima derkin. Ehtimol, bu qoidamizga to‘g‘ri kelmas? — dedi Leon, eshikka yetmay yarim yo‘lda to‘xtab. Raymond: — Men bunday qilmaslik tarafdoriman... — dedi hamma- dan oldin qarshilik ko‘rsatayotganligi ham shu bilan o‘ziga bosh- liq rolini olayotgandek bo‘lganligi uchun xijolat bo‘lib. — Qo‘yinglar, yigitlar, buning nima keragi bor? — deb Sarra uni quvvatladi. Ptaxaning hafsalasi pir bo‘ldi:. — Kerak bo‘lmasa bo‘lmas. — Nega o‘git qilyapsan unga, Sarrajon? Burnini yengi bi- lan artayotganidan keyin, ma’lum-ku, tushungani shu. — Olesya sharaqlab kulib yubordi — O, qo‘ng‘iroq jarangladi-yu! — deb Shchabel kulim- siradi. Hatto xo‘mrayib yuradigan Pshigodskiyning ham yuzi yorishdi. — Yoshlarimiz xo‘b dilkash-da, bular bilan o‘lsang ham armon qilmaysan, — dedi u sekingina Shchabelga. Shchabel u tomonga egilib, shuningdek sekingina: — O‘rtoq Pshigodskiy, ikkovimiz Sibulyaning oldiga bo- rib kelsakmikin, nima deysiz? — deb so‘radi. — Yigitlarni qo‘- yib ketamiz, uch nafar partizan ham qoldiramiz, postda galma- galdan turishar. Xatni o‘qidingizmi? Mogelnitskiy ularga pul taklif qilibdi. Odam hodis, har narsa bo‘lishi mumkin. Boraylik, a? Pshigodskiy o‘ylanib turib, rozi bo‘ldi. Shchabel stol yonidan turayotib: 259 — Hoy, yigitlar, biz hozir Pshigodskiy ikkovimiz Sosnov- kaga boramiz, — dedi baland ovozda, — sizlar esa bu yerda qo‘riqchilik qilib qolasizlar. Raymond, kichkina bo‘linmamizga komandirlik vazifasini senga topshiramiz. Erta bilan kelib bular- ni — eshikka imo qildi — Sosnovkaga olib ketamiz. Allaqachon otlanib olgan Shchabel darvoza oldida Ray- mondga topshiriq berardi: — Ko‘zingni katta och. Derazalarni to‘sib qo‘yinglar. Qo- rovullarni o‘zing tekshirib tur. Ehtiyotdan, otlarni chanaga qo‘- shib qo‘y. Basharti qo‘riqchilar ularning bo‘linmasinimi yo raz- vedkasinimi sezib qolguday bo‘lsa, darrov grafinyalarni chanaga o‘tqiz-da, o‘zlaringiz otga minib, to‘g‘ri o‘rmon so‘qmog‘i bilan Sosnovkaga qarab qochinglar. Ishqilib, qanaqasiga yaxshi bo‘lsa, shunday qil-da. Shu chog‘ hovlining narigi chetida Pshigodskiy Fransiska bilan xayrlashmoqda edi. — Xo‘sh, agar ayirboshlansa, sen ham ular bilan birga ketasanmi? — deb so‘radi Pshigodskiy bo‘g‘iq bir ohangda. — Balki, ketarman. Yo‘qsa qayoqqa boraman? — Ularnikiga borma! Otangning oldiga, Sosnovkaga ket. — Ya’ni sening oldinggami? Yana kaltagingni yeyish uchun-a? Yo‘q, ahmoq emasman, borib. Sen bilan umr qilishni xohlamayman, bildingmi? Xohlamayman! — Fransiska! — Do‘q qilma! Men senga mushtingni yegani teggan emasman. Izg‘irin shamol ularning qizishgan yuzlariga kelib urildi. — Pshigodokiy! — deb chaqirdi Shchabel. — Urmayman, otangning oldiga boraver. O‘sha yerda gaplashamiz. Ammo ularnikiga ketma, o‘ldirib qo‘yaman-a... Uyning barcha derazalariga jips qilib parda tutilgan, Ray- mond bilan Ptaxa chorbog‘ni yana bir aylanib chiqishdi. Qor tin- 260 gan, kecha ravshan edi. Oy daraxt oralaridan ko‘rinib turar, qara- g‘aylar katta-katta soyalar berardi. O‘rmon jimjit. Quruq qor oyoq ostida sal-sal g‘ijirlaydi. U butun atrofni, kichkina uyni va binolarni o‘zining “issiq” paxta ko‘rpasi bilan o‘rab olgan. Otxonadagi otlarning bamaylixotir kavshanayotganlari eshitilib turar edi. Raymond postda qolgan uch partizanga: — Hushyor bo‘linglar, o‘rtoqlar, — dedi, — saharda o‘rin- laringizga tag‘in o‘zimiz kelamiz. Agar biron sharpa sezguday bo‘lsanglar, darrov xabar qilinglar... Endi joylaringizga boring- lar. U Andriy bilan yemakxonaga kirganda, hozirgina qoro- vullikdan bo‘shab kelgan Pshenichek kulgili narsalar aytib qiz- larning ichaklarini uzmoqda edi. Andriy o‘q xaltasi osig‘liq kamarini yecha turib: — Nima deb javrayapti u? — deb so‘radi. — Sen legioner deb o‘z soyangdan qochibsan, shuni ayt- yapti. Rostmi shu? — dedi qah-qah urib Olesya. Bu safar Ptaxa ochiq yuz bilan kulimsiradi-yu, ishon- masdan qo‘l siltab qo‘ya qoldi. — Ne ajab, uning kasbi o‘zi shunday — tegirmonchi... — Endi biz nima qilaylik, Raymond? — deb so‘radi Sarra. — Olesya ikkovingiz yotsangiz ham bo‘lar, menimcha. Biz bu kecha qo‘riqchilik qilib chiqishimiz kerak. U yoq-bu yoqdan gaplashib o‘tiramiz. — Mening uyqum kelmayapti, — deb Sarra unamadi. Olesya ham uning ketidan takrorladi: — Mening ham. — Unday bo‘lsa, biron ermak topish kerak. Butun kecha indamay o‘tiraverish jonga ham tegib ketadi, sal turib Andriy tag‘in mening g‘ashimga tega boshlaydi, innaykeyin toqatim toq 261 bo‘ladi-yu, o‘rtada janjal chiqadi, — deb Leon o‘zining “mushuk-sichqon” o‘yinini boshladi. Andriy uning g‘ashiga tegdi: — Vey, sen hadeb o‘zingni “xo‘roz” qilaverma. — Qilsam, nima bo‘pti, yomon bo‘lsam ham, ishqilib, men ukraincha gapiraman, xo‘sh, o‘zing chex tiliga tushuna- sanmi? Olesyaning jahli chiqdi: — Tag‘in boshlashdi. Jonga ham tegdi-da! — Eh, qani endi mandolina bo‘lsa! Bir polkaga chalib berardim, sizlar o‘yinga tushardinglar. Baribir, natija bitta. Axir, ertaga bayram qilamiz. Uh, Olesya, ikkovimizni Grigoriy Mixay- lovich ko‘rib, boshi osmonga yetardi-da! — deb suyundi Andriy. — Olesyani-ku, hay, seni ko‘rib nega suyunsin? — deb so‘radi Leon. Andriy Leonga bir necha soniya indamasdan qarab turdi, keyin: — Tuzuk, ishlaringiz chakki bo‘lmaydiganga o‘xshaydi! — dedi. Leon bu gapda qitmirlik borligini sezib, ehtiyot bo‘lib so‘radi: — Qanaqa ishlar? — Tegirmonchining ishlari. Otasi unini tegirmonda tortib beradi, sen esa tiling bilan qarashasan, qiz esa — Andriy “qiz” so‘zini chertib gapirdi — somsa pishirib beradi. Bir vaqt qarab- sanki, butun boshli fabrikaga ega bo‘lib o‘tiribsan-da. — Nega ularni yig‘ib olding, Raymond? Bittasini qoro- vullikka yubor, tinchiymiz-qolamiz, — deb taklif qildi Olesya. Leon e’tiroz etdi: — Yo‘q, biz navbatimizni o‘tkazdik. Xohlasang, miltiqni olib o‘zing turaver. Sarra stol yonida boshini qo‘llariga suyab o‘tirar edi. Raymond qilichi bilan mauzerini yechib qo‘ymasdanoq 262 kamin oldidagi chuqur kresloda dam olardi. — Uchinchi xonadagi javonda gitara bilan mandolina ko‘rgan edim, — dedi Sarra. Ptaxa quvonchni ichiga sig‘may irg‘ib turib ketdi: — Nega indamading boyatdan beri? — Musiqa ko‘nglimizga sig‘mas edi-da. Hozir ham xush- chaqchaqlik qilish uchun ertadir, menimcha, — deb javob berdi qiz. Raymond Sarraning nag‘mador mayin ovozini eshitib, uning chehrasini, qora va shahlo ko‘zlarini, qat’iy va picha o‘jar lablarini ko‘z oldiga keltirdi. G‘alati, lekin ayni zamonda tu- shunarli — Andriy uning aytganlariga so‘z qaytarmasdan unay- di. Raymond bu tinimsiz yigitning Sarraga qo‘pollik qilganini hech ko‘rgan emas. — Lenka, chiroqni ko‘tar, cholg‘ularni ko‘rib kelamiz, — dedi Ptaxa. Hamma xonalarning eshiklari yo‘lakdan edi. Leon chiroq bilan oldinda, Ptaxa orqada bordi. Andriy qaznoq oldida to‘xtadi: “Chol-kampir uxlashayotir”. Lyudviga, Stefaniya va Fransiska joylashgan xonadan sekin-sekin gapirishayotganlari eshitildi. — Kaliti bu yerda bekor turibdi, — dedi-yu, Andriy olib cho‘ntagiga soldi. — Baribir, bizning xonamiz orqali o‘tmasdan ilojlari yo‘q, qayoqqa ham qochib ketishardi, — dedi Leon va shunday bo‘lsa ham, qulfmi-yo‘qligini bilish uchun eshikni tortib ko‘rdi. Bir daqiqadan keyin ular uchta gitara bilan bitta mandolina ko‘tarib qaytib kelishdi. — Yigirma yilchadan beri hech kim qo‘lga olmagan ko‘ri- nadi: hammasining toridan bittasiga zo‘rg‘a eplash mumkin. Ho- zir o‘zim qotiraman, — dedi Andriy va g‘ayrat bilan ishga kirishdi. Raymond: 263 — Sarra, ularga kechki ovqat berganimiz yo‘q-a, hali? — dedi va qo‘li bilan eshikka imo qildi. — Yo‘q, anavi po‘rdoq olmadi, — deb javob berdi Olesya. — Nima qilsak ekan? — deb so‘radi Raymond. — Olmasa-olmas, sadqayi sar, men unga yalinib o‘tirar- midim? U menga shunday olayib qaradiki, — dedi Olesya. Andriy torni qulog‘ini chaqqongina burab turib: — G‘am yema, kerak bo‘lsa o‘zi so‘rab oladi, — deb tasalli berdi. Raymond go‘sht bilan non solingan patnis turgan stol oldiga keldi-da, Sarraga savol nazari bilan qaradi. U esa Ray- mondga e’tibor bermasdan kamindagi olovga o‘ychanlik bilan qarab o‘tirar edi. — Har narsa bo‘lsa ham berish kerak, — deb Raymond patnisni oldi. Sarra unga bilinar-bilinmas bir kinoya bilan qarab qo‘ydi. — Menga qara, Raymond, sening otangni ham go‘sht bi- lan boqishyaptimikin? U ham yemasligini aytib, noz qilayotgan- mikin? — deb so‘radi Sarra. — Shunday-u, lekin u shlyaxtlarning qo‘lida. Ularni biz bilan taqqoslab bo‘ladimi? Tag‘in yo‘q deyishsa, tashlab chiqa- man, bilganlarini qilishsin. U qo‘shni bo‘lmaga qarab yurdi. Eshikni Fransiska ochdi. Divanda yonboshlab yotgan Lyudviga turib o‘tirdi. Stefaniya aqalli qimirlab ham qo‘ymadi. — Sizlarga kechlik ovqat keltirdim, — dedi, keyin Lyud- vinaning oldida to‘xtab so‘radi: — Nega yemaymiz deysizlar? — Rahmat, qornimiz ochgani yo‘q, — dedi Lyudviga, lekin degan so‘zining to‘g‘riligiga o‘zi ham ishonmas edi. Aslida uning yegisi bo‘lsa ham, lekin: “Pastkashlardan hech narsa olmaymiz”, — deb turib olgan Stefaniyadan istihola qilardi. 264 Raymond go‘sht bilan non solingan patnisni stolga qo‘ydi. — Sizlarga xabar qilishim mumkin: ertaga sizlarni jandar- meriya tomonidan qo‘lga olingan o‘rtoqlarimizga ayirbosh- laymiz. O‘zini uxlayotganga solib yotgan Stefaniya bir zumda “uyg‘ondi”. — Bizni ayirboshlaysizlarmi? Rost aytyapsizmi? — Siz ishonish mumkin bo‘lgan odamlarni kamdan kam uchratasiz, shekilli, — deb quruqqina javob berdi Raymond. Endi Raymond quyon mo‘ynasidan qilingan shapkasini boshidan olganidan keyingina Stefaniya bilan Lyudviga uni tanidi. Stefaniya xavotirlanib so‘radi: — Menga qarang, anavi Pshigodskiy shu yerdami? Nega- dir ovozini eshitmayapman. — Yo‘q, ayirboshlash ishi bilan ketdi. — Xudoga shukur, — dedi Stefaniya yengil nafas olib, keyin darrov turqini o‘zgartirdi. U Raymondni yana bir karra boshdan oyoq kuzatib chiqdi, so‘ngra mumkin qadar muloyim bo‘lishga tirishib so‘radi: — Menga qarang, bu yaramas to‘daga qanday tushib qoldingiz? Lyudviga Stefaniyaning tag‘in jirtakilik bilan gapirib qo‘- yishidan qo‘rqib, go‘shtli patnisni tizzasiga olib qo‘ydi. — Xo‘p, ovqatlanamiz, — dedi u kulimsirab. Raymond eshikka qarab yurdi. Stefaniya uni tutib qoldi. — Shoshmang, so‘zingizning to‘g‘riligini nima bilan isbot qilasiz? Raymond cho‘ntagidan Mogelnskiyning xatini oldi. Raymond xatni uzatganda Lyudviga xatni olishga unamay: — Ishonaman sizga, — dedi. 265 Lekin Stefaniya ikkala xatni ham olib, ochko‘zlik bilan o‘qib chiqdi. Keyin: — Matka boska chentstoxovska! Voy Xudoyo Xudovan- do! Kecha tezroq o‘ta qolsaydi, — deb xatni Lyudvigaga berdi. — Bizni o‘rtoqlaringizga ayirboshlash masalasini graf- ning oldiga o‘zinglar shart qilib qo‘ydinglarmi? — deb so‘radi tag‘in Stefaniya. — Ha, u xatni o‘zim yozganman. — Uning birinchi taklifiga bergan javobingizni bilish mumkinmi? — Nega mumkin bo‘lmasin? “Pulga ayirboshlamaymiz”, — dedik, axir, biz o‘rtoqlarimizni qutqazishimiz kerak... Raymond eshikni qiya ochiq qoldirib chiqib ketdi. Ptaxa: — Bo‘ldi! Sozladim! — deb qichqirdi-yu, birinchi parda- ga qo‘l urdi. Bir daqiqadan keyin barmoqlar tor ko‘ksida yugurdi, mandolina sayray boshladi. Ptaxa musiqa chalish shartta to‘xtatib: — Olesya, ol, sevgan kuyimizga chalamiz, — dedi. Olesya gitarani qo‘liga olib, barmoqlarini yo‘g‘on toriga asta tegizdi, shunda daryo bo‘yidagi kichkina vodokachka va uchovlashib o‘tkazgan kechalari yodiga tushdi, “Nima qilyapti ekan, otajonim?! Oh, ertaga uchrashishimizni bilsaydi...” — Kutib turibman, Olesya. Uy ichi hazin kuyga to‘ldi. U goh uzoq dashtdagi qo‘r- g‘onlar orqasiga o‘tib ketganday, goh uzoqlardan shamol uchirib keltirganday tuyular edi. Lirik kuyga birdan to‘lqinli sho‘x sadolar qo‘shildi. Tantana marshi ostida bahor yerga enar, iliq oqshom payti qishloq chetida yosh ovozlar kuylardi: Oy tam, oy tam za Dunayem, 266 Tam za tixim Du-na-a-em. Ashula o‘rnini sho‘x, g‘amzador polka oldi. Andriy hamma narsani unutdi. U shu qadar ehtiros bilan chalardiki, o‘yin nafosati Stefaniyaga ham ta’sir etdi. — Voy, munchayam chiroyli chalar ekan... — dedi u. Lyudviga mohirona ijroga havaslandi. Musiqa mudrab yotgan dardlarni uyg‘otdi. — Raymond, kim uchun chalyapman, axir? — deb Andriy achchiqlandi. Leon irg‘ib turib, Sarraning oldiga keldi, — O‘ychan ayol! Qimmatli o‘rtoq!.. Ertangi shodiyona hisobidan bir o‘ynab bering. Sarra unamadi. Andriy tag‘in torlarni bosdi — vals yangradi. Leon mehri-bonlik bilan Sarrani qo‘lidan ushladi. — Raqsga tushish-ku, mumkindir? Nega qayg‘urasiz... Yo men bilan tushishni xohlamaysizmi? Olesyaning gitarasi go‘zal, yo‘g‘on ovoz bilan qo‘shildi. Sarra o‘rnidan turdi. Leon ehtiyot bilan uning belidan quchoqladi va kuchli qo‘llari bilan o‘z atrofida aylantirdi. Yosh va go‘zal juftlarning o‘ynashi — ko‘p yaxshi. Raymond ularning yengil, nafis harakatlarini kulimsirab kuzatib turdi. “Ja chaqqon tushdi-ya, chex shayton”, — deb Ptaxa hasad- landi. Fransiska o‘ynayotganlarni eshik oldida tomosha qilib turgan edi. Uning ko‘zlari Raymond bilan to‘qnashdi-yu, hu bir vaqtlar birinchi uchrashganlaridagi singari ikkovlari ham ixtiyor- siz jilmayishdi. Raymond bir daqiqagina taraddudlanib turdi-. “Axir, Sarra ham tushyapti-ku...” Qilich bilan mauzerini chapdast yechib stol- ga qo‘ydi-da, qizara-bo‘zara Fransiskaning oldiga keldi. Fransis- ka o‘ylab ham o‘tirmasdan qo‘lini uning yelkasiga tashladi, 267 davrada yangi juft pirpiray boshladi. — Lyudviga, ularni qara, o‘yinga tushishyapti. Fransiska ham tushyapti. — Ochiq eshikdan o‘ynayotganlar xonasi Stefa- niyaga kaftday ko‘rinib turar edi. — Chalayotgan u emas ekan, hali bu yerga kirgan bola emas, u Fransiska bilan o‘yinga tush- yapti. Olesya allaqachon gitarasini bir yonga qo‘yib, piymasini yechgan va yumshoq chuvakda o‘yinga tusha boshlagan edi. Umumiy xushvaqtlikni buzmaslik uchun yolg‘iz Andriygina chalardi. Nihoyat, uning joniga tegdi. — Nima bu, bitta o‘zim chalishim kerakmi? Bu insofdan emas, — dedi u. — Nima qilaylik, Andryusha, axir, biz chalishni bilma- sak?! — deb qichqirdi unga Leon. — Kel, tag‘in picha chal, Andryusha, tezroq tong otadi. Shu chog‘ Andriy o‘rnidan turdi-yu, hammani hayron qol- dirib qo‘shni bo‘lmaga qarab yurdi. — Kechirasizlar, men: “O‘qimishli odamlarning hammasi mana shu narsani chala biladi”, — deb eshitgan edim, — dedi Andriy, qo‘li bilan pianinoga ishora qilib. Keyin Lyudvigaga murojaat qildi: — Shuning uchun, iltimos qilaman, agar mumkin bo‘lsa, bizga bir polkani chalib bersangiz, yo‘qsa hammasi o‘yinga tushyapti-yu, bitta o‘zim chalishga majbur bo‘lib qolyapman. Uning soddadilligi, rostgo‘yligi va o‘ynashga bo‘lgan bolalarcha tilagi Lyudvigani asir etdi. Lyudviga jilmayib pianino oldiga bordi va esiga kelgan birinchi kuyni — Raxmaninovning “Italyancha polka”sini chala boshladi. Ptaxa o‘zi ham kutmagan holda Stefaniyaga o‘girildi: — Kechirasiz, xafagarchilik uchun emas, balki quvnoq kechamiz va ertagi tongimiz uchun... Men bilan o‘yinga tushi- shingizni iltimos etaman. 268 Targ‘il ko‘zli, qo‘ng‘iroq sochli yigit ko‘zlarni olar daraja- dagi oq sadaf tishlarini yarqiratib, uning oldida turardi. Stefaniya o‘ylab turgan fikr foydali bo‘lishini bilib, rozi bo‘ldi... Andriy Olesyaning jahli chiqqanini sezdi. Sarraning ham jahli chiqdi. Lekin bu uni o‘yindan to‘xtatolmadi... Ovchilar uyi rosa yarim kechada tinchidi. Hamma uxlab qoldi. Lyudviga uxlab tush ko‘rar, tushida unga albatta xuddi shunday bo‘lishi kerakday, bu odamlar bilan xuddi shu uyda, mana shunday g‘ayrioddiy vaziyatda uchrashishi kerakday tuyu- lardi. Qanday yaxshiki, u yanglishmabdi: u himoya qilgan, mehr qo‘ygan bu odamlar chindan ham ajoyib odamlar ekan. Bandilar ham, poyloqchilar ham qattiq uxlab qolishdi. Sarra bilan Olesya keng xarrakda quchoqlashib yotishdi. Andriy ularni po‘stinchasi bilan yaxshilab o‘rab qo‘ydi. Andriyning o‘zi qo‘lini boshiga qo‘yib polda, Leon stol ustida, Raymond ikkinchi xarrakda yotdi... Chorbog‘ atrofida aylanib yuraverish tashqaridagi parti- zanlarning ham jonlariga tegdi. Uchovi otxonaga yig‘ilib oldi. Otxona issiq edi. Ikkitasi chanaga joylashib, “Bir so‘m yigirma tiyin”ni qorovul qo‘yishdi. U chanqab, uyga kirdi-yu, yo‘lakda turgan bochkadagi suvdan to‘yguncha ichdi, keyin pechkada isinib olish uchun shu yerga o‘tirdi-da, darrov uyquga ketdi. Cha- nadagi partizanlar ham bunga ishonib, uxlab qolishdi. Kechasi Stefaniya o‘rnidan turdi-da, po‘stini bilan mo‘yna shapkasini kiyib, qo‘shni bo‘lmaga chiqdi. Odatda shunday ehti- yojlarda qizlardan bittasi birga olib chiqar edi, hozir esa hamma- lari uxlab yotishibdi. Stefaniya yo‘lak eshigini sekingina ochdi; u yerda qo‘llarini yozib yuborib, bir partizan shirin uxlab yotar, miltig‘i devorga suyab qo‘yilgan edi. Stefaniya bir necha daqiqa yo‘lakda turdi, keyin sekin eshikni ochdi. Tashqarida hech kim ko‘rinmadi. Stefaniya yuragi 269 duk-duk urgan holda tashqariga chiqdi, hovlida biroz turdi, keyin darvoza tomonga tez yurib ketdi. “Mabodo to‘xtatishsa, ehtiyoj bilan ketyapman deyman”, — deb o‘yladi yuragining dukullab urayotganini sezib. Lekin uni hech kim to‘xtatmadi. Mana bu so‘qmoq Gniliye Vodiga boradi. Eri ov sayriga chiqqan kezlarida Stefaniya u bilan bu yerga kvas ichishgani bir necha bor kelgan edi. U chorbog‘dan uzoqlashgan sari qadamini ham tezlatdi va nihoyat, yurishga xalaqit beruvchi etigi bilan paypaslanib, qoqina-qoqina yugurib ketdi. Ammo qutulganiga hali ham ishon- masdi. Uydan ikki kilometrcha yo‘l bosgandan so‘ng charcha- ganligini sezdi. Chopishga ortiq madori qolmadi. Yuragi duk- duk urardi. Etikni yechib tashladi-yu, baland poshnali tuflisi bi- lan qor bosib ketdi. Nihoyat it hurgani eshitildi va qishloq chetiga kelganda, uni polyakcha qichqirib to‘xtatishdi. — To‘xta! Kimsan? Chetan devor orqasidan ikki nafar qurolli kishi sapchib chiqdi. Ular Zaremba eskadronidagi legionerlar edi. — Oliynasab pani tashvish tortmasinlar. Serjantim shahar- ga eltib qo‘yadi. Shahar yaqin. Yo‘l tinch, biz ham hozir keldik. Qani, hayda, — dedi Zaremba serjantga qo‘l siltab. Serjant tizginni oldi. Otlar yurib ketdi. Stefaniya xavotir- lanib jalangladi. Zaremba eskadroni qishloqdan o‘rmon tomonga ot qo‘yib ketdi. Tong yorisha bordi. Yo‘lakda uxlab qolgan “Bir so‘m yigirma tiyin” hamma- dan oldin uyg‘ondi. U sovqotgan, Stefaniya ochib ketgan eshik yo‘lakni muzlatgan edi. Uning jon halpida: “Yigitlar, qoch, lyax- lar keldi!” — degan faryodi hammani uyg‘otdi. “Bir so‘m yigir- ma tiyin” ortiq hech nima deyolmadi — Zaremba uni boshidan otgan edi. Raymond qurolga tashlandi. 270 Legionerlar yo‘lakka suqila boshlashdi. Ptaxa mushuk singari sapchib turdi. Bir sakrab uy burchagiga tushdi, uning miltig‘i o‘sha yerda edi. Stoldan irg‘ib tushgan Leon uyqusirab, hech narsaga tushunmas edi. Qizlar ham dabdurustdan hech narsaga tushunisha olmadi. Andriy eshikka otildi. Eshikni ochdi-yu, o‘zini ortga tashlab, tag‘in darrov berkitib oldi. Yo‘lakda qarsillab. Bir necha o‘q uzil- di. Eshikning bir necha yeriga teggan o‘qlar taxtalarini ko‘chirib ketdi. Bir tasodif Andriyni o‘limdan saqlab qoldi. Nima hodisa bo‘layotganligiga axir Leon ham tushundi. Bir zarba bilan stolni ag‘dardi-yu, keltirib eshikka taqab qo‘ydi; o‘zi miltiqqa yugurdi. Andriy bo‘lmaning burchagida eshik orqa- li otib turdi. — Qayt! — dedi yo‘lakda Zaremba guvullab. — Otishni to‘xtatinglar! Bu yerda grafinya bor, it emganlar! Qayt! Yo‘lak bo‘shadi. — Ularni otishmasdan ham qo‘lga tushiramiz. U yerda uchta bola bor, xolos. Otishadigan bo‘lsak grafinyani nobud qilib qo‘yishimiz mumkin, — deb tushuntirdi poruchik chekinishining boisini askarlariga. — Agar mana bu itvachcha bo‘lmasa, — dedi u qahr bilan “Bir so‘m yigirma tiyin”ning murdasini turtib, — ularni uyquda bosgan bo‘lur edik. Askarlarning o‘rmon ichiga chekinishayotganlarini ko‘rib, Vladislav Zarembaning oldiga ot qo‘yib keldi: — Nima bo‘ldi, pane poruchik? Nega chekinayotibsiz? Zaremba kichik Mogelnitskiyga zarda qildi: — Ularni jangsiz qo‘lga tushirish kerak. Uyg‘onishib qoldi. Vladislav qaynab ketdi: — Axir, uyga bosib kirgan edingiz-ku? 271 Bu xitob bilan tahqirlangan Zaremba chiday olmadi. — Men-ku, bostirib kirgan edim, podporuchik, lekin siz kirmagan bo‘lsangiz kerak. Iltimos qilaman, o‘z vzvodingizga qarang va daraja e’tibori bilan o‘zingizdan yuqori turgan odamga tahqirli tanbehlar qilmang. Nima qilayotganligimni o‘zim bila- man. Vladek g‘azab ichida otini qayirib, uzoqlashdi. — Derazalarni xarraklar bilan to‘s! — deb buyruq berdi Raymond. Bo‘lmaga barrikada qura boshladilar. Raymond bandilar turgan xonaga yugurib kirdi. U yerda quti o‘chgan Lyudviga bilan parishon Fransiskanigina ko‘rdi. Esxonasi chiqib ketgan Lyudviga unga osildi. — Xudo haqqi, nima bo‘ldi? Stefaniya qani? Raymond bo‘lmaga darrov ko‘z yugurtirdi. — Qanisi nima? Shu yerda bo‘lishi kerak! — deb o‘shqirdi u. — Voy-voy! Qochib ketibdi-da, ilon! O‘likday uxlab qolibmiz-a, Raymond. “Shon ham, sharaf ham ketdi”, — deya- ver, — deb qayg‘urdi uning orqasida turgan Ptaxa. Lyudviga uni qo‘lidan ushladi: — Endi nima qilasizlar? Ptaxa qo‘lini tortib oldi. — Oxiriga qadar olishamiz... Yerga yotinglar, men shu derazadan turib otaman! — deb qichqirdi u. — Baribir, tiriklayin qo‘lga tushmaymiz. Baribir, o‘ladigan bo‘lgandan keyin bekorga o‘lmaslik kerak. U g‘azab bilan og‘ir divanni deraza tomonga surdi. Raymond Lyudvigadan: — Nega siz qoldingiz? — deb so‘radi. — Uning qochishligini hech bilganim yo‘q... — deb eshitilar-eshitilmas javob berdi Lyudviga. — Pane poruchik, otxonadan ikkitasini tutdik, — deb Za- 272 rembaga hisobot berdi kapral, qo‘li bilan partizanlarni ko‘rsatib. Zaremba ma’noli qilib qo‘l siltadi. Uy ichidagilar paqillagan o‘q ovozini eshitishdi. Leon bilan Ptaxa derazaning oldida, panada ko‘ringanni otishga tayyor bo‘lib turar edi. — Hoy, uydagilar, otmanglar! Pan poruchik sizlar bilan gaplashmoqchi! — deb qichqirdi tashqaridan yo‘g‘on ovozli bir kishi. Uydagilar jim... — Hoy, uyga berkinib olganlar! Men poruchik Zaremba- man, meni polkovnik Mogelnitskiy yubordi... Eshityapsizlarmi? — deb baqirdi tashqaridan Zaremba. — Eshityapmiz! Xo‘sh, nima bo‘pti? — dedi Pshenichek qichqirib. — Taslim bo‘lishingizni taklif qilaman. Uydagilar jim. Ayollar polda o‘tirishardi, ularga shunday buyurilgan edi. Andriy mauzerli qo‘lini oldinga cho‘zib, eshikni poylib turdi. — Takror aytaman: taslim bo‘linglar. Sizlar ushlab ketgan grafinya Mogelnitskaya basharti sog‘-salomat bo‘lsa, ha- yotingizni saqlab qolishga va’da beraman. Agar taslim bo‘lma- sanglar, bittangizni ham qo‘ymay otaman! O‘ylab olishingiz uchun besh daqiqa muhlat beraman. Uydagilar jim. Raymond, Ptaxa va Pshenichek bir-birlari- ga qarab olishdi. Lyudviga ularning qarashlaridan taslim bo‘l- masliklarini angladi. Hovlidagilar kutar edi... Ajal shu yaqin atrofda aylanib yurar, uy ichiga kirish uchun tirqish izlar edi... — Hoy, uydagilar, taslim bo‘lasizlarmi? Andriy hayqirdi: — Yo‘qol, gazanda! Oxiriga dovur olishamiz! Yüklə 1,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|