Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi va davlatning inqirozga qarshi siysati

BUYUK BRITANIYANING INQIROZGA QARSHI CHORALAR DASTURI
1.2008 yilning 1 dekabridan boshlab qo’shilgan qiymat solig’i stavkasini 17.5 %dan 15 % ga qadar pasaytirish (YaIM 0.8%)

2.Bank qarzlari bo’yicha davlat kafolatlarini berish.

3.100 mlrd f.st. (110 mlrd, yevro) hajmdagi shubhali aktivlarni sotib olish (jami shubhali aktivlarning 50%).

4.2010 yilga qadar davlat investisiyalarini 3 mlrd. Funt sterlinggi ko’paytirish;

5.Kichik va o’rta biznes korxonalariga 20 mlrd. f.st.miqdorida kreditlar ajratish.

6.Uy-joy dasturini amalga oshirish (YaIM ning 0.05%)

7. Bolali oilalarga beriladigan oila nafaqalarini va soliq kreditlarini ko’paytirish (YaIMning 0.02%) va boshqalar.

Prezidentimiz jahon moliyaviy inqirozi ro’y bergan dastlabki palladayoq uning ta’sir darajasi, ko’lami va keltirib chiqarishi mumkin bo’lgan salbiy oqibatlariga yetarli baho berib, “jahon moliyaviy inqirozidan imkon qadar tez chiqish, uning oqibatlarini yengillashtirish ko’p jihatdan har qaysi davlat doirasida va umuman, dunyo hamjamiyati miqyosida qabul qilinayotgan chora- tadbirlarning qanchalik samaradorligiga, ularning bir-biri bilan uyg’unligiga bog’liq”², deb xulosa chiqargan edi. Bunday haqqoniy xulosalar asosida O’zbekistonda 2008 yilning o’zida Inqirozga qarshi choralar dasturi ishlab chiqilib, unda belgilangan tadbirlarni izchil ravishda amalga oshirishga kirishildi.

Jahonning yetakchi rivojlangan mamlakatlari ham inqirozning oldini olish, uning ta’sir darajasini pasaytirish borasida turli ko’rinish va ko’lamlardagi harakatlarni boshlab yubordi. Ushbu chora-tadbirlarning o’zaro muvofiqligini ta’minlash maqsadida jahondagi rivojlangan mamlakatlarning “Katta sakkizlik” va “Katta yigirmalik” guruhlari doirasida bir necha bor sammitlar o’tkazildi. Dastlab bu chora-tadbirlar 2009-2010 yillarda ma’lum natija bergandek bo’ldi. Xususan, jahon iqtisodiyotida o’sish sur’atlarining pasayishi to’xtatildi, ayrim mamlakatlarda ishlab chiqarish o’sdi, investision faollik jonlandi. Biroq, ushbu chora-tadbirlardagi o’zaro mutonosiblik darajasining pastligi, inqirozga qarshi kurashish yo’llari va vositalarini qo’llashdagi izchillikning yo’qligi ularning samarasini keskin pasaytirib yubordi, aksariyat hollarda ko’zlangan natijalarga erishish imkonini bermadi. Bu borada Prezidentimiz jonkuyarlik bilan “Katta yigirmalik” guruhining o’zaro birgalikda qabul qilgan chora-tadbirlarining amaldagi samarasi sezilmayotgani, ko’p hollarda belgilangan qoidalarga amal qilmaslik, majburiyatlarni bajarmaslik oqibatida kutilgan natijalarga erishilmayotgani haqida qayta-qayta to’xtalib, jahon iqtisodiyotida barqaror o’sish sur’atlariga erishish yo’lida hozircha biron-bir jiddiy siljish ko’zga tashlanmayotganini ilgari ham ta’kidlagan edi.

²Ўша манба, 6-б.
“2012 yil Vatanimiz taraqqiyotini yangi bosqichga ko’taradigan yil bo’ladi” mavzusidagi ma’ruzasida ham davlatimiz rahbari “sakkizlik” va “yigirmalik” deb atalgan mamlakatlar guruhlari doirasida qabul qilinayotgan qarorlarga qaramasdan, eng avvalo, jahon moliya-valyuta tizimida inqiroz keltirib chiqarayotgan muammolarni hal etish va kerakli nazorat o’rnatish bo’yicha yagona iqtisodiy model hanuzgacha ishlab chiqilmaganini, bu esa jahon iqtisodiyotida hal qiluvchi o’rin tutadigan yirik davlatlarni o’z manfaatlarini o’ylab, o’z bilganicha harakat qilishga majbur etayotganini qattiq tanqid qilib o’tdi.

O’tgan davr mobaynida ahvolni yaxshilash maqsadida ko’rilayotgan barcha chora-tadbirlarga qaramasdan, aksariyat davlatlarda o’sish sur’atlari va ishlab chiqarishning amalda pasayishi kuzatilayotgani va bunday jarayon davom etadigan bo’lsa, u global miqyosda resessiya holatiga, yani iqtisodiyotning o’sish o’rniga davomli ravishda pasayib borishiga olib kelishi mumkinligi bashorat qilinayotgan ushbu ma’ruzada alohida qayd etildi.

Haqiqatan ham, 2011 yil inqirozning ikkinchi to’lqini boshlanishi ehtimoli bilan bog’liq bozor vaximalarining qaytadan kuchayish davri bo’ldi. Ayniqsa, yevrohududdagi qarzdorlik inqirozi chuqurlashib, uning bank tizimi va iqtisodiyotning real sektoriga tarqalishi kuzatildi. Yevropa siyosatchilari yakdil bir qarorga kelishda sustkashlik va layoqatsizlikni namoyon etishda davom etdilar. Investorlar qarzdorlik muammolarini tartibga solish mumkinligiga, banklarning barqarorligiga va Yevropa iqtisodiyotining istiqbollariga nisbatan ishonchni yo’qota boshladi. Likvid mablag’lar bozoridagi tanglik o’sib, borgan sari yangi mamlakatlar “muammoli”lar qatoriga qo’shila boshladi. Va nihoyat, Yevropadagi umumiy iqtisodiy o’sishdagi pasayish real tahdidga aylana boshladi.

O’tgan yil, shuningdek, yuqori darajadagi qarzdorlik yukining mavjudligi va byudjet taqchilligi aksariyat rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotining umumiy belgisi ekanini ko’rsatdi. Masalan, AQShning qarzdorlik hajmi YaIMga nisbatan 100 foiz darajasiga yaqinlashib, bu uzoq muddatli istiqbolda jahon iqtisodiyoti uchun keskin xavf-xatarlarni keltirib chiqarishi mumkin. AQSh o’zining yuqori

kredit reytingidan mahrum bo’lgani 2011 yilda jahon bozorlarining yangi bosqichga o’tganidan darak beradi.

AQSh iqtisodiyotining bir tekis bo’lmagan o’sish dinamikasi, ishchi kuchi bozoridagi jiddiy muammolarning saqlanib qolishi, mamlakat korxonalari sarflayotgan kapital hajmining pasayib borayotgani ham jahon iqtisodiyoti va moliyaviy bozorlarining istiqboliga nisbatan o’ta shubha bilan qarashni kuchaytirdi³.

Rivojlangan mamlakatlardagi YaIM o’sish sur’atlaridagi beqarorlik hali jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining salbiy ta’sirlari davom etayotganligini ko’rsatadi (2.1.1-rasm).

6,0
																3,9																																	3,6
4,0
			2,9																				3,0																												3,0
		2,0					2,0									2,0																																	2,5
2,0			1,7	1,8																										1,7
																																		0,7												0,8 0,7				1,2
			0,4																																															0,7
0,0
			АҚШ											Япония																				Буюк Британия																			Германия
							-0,7									-0,4
-2,0
			-2,6
-4,0
														-5,2																				-4,9																-4,7
-6,0