124Aholi statistikasining oʻrganish obyekti va bu sohada statistikaning vazifalari nimalardan iborat? JAVOBI:Aholi bu – ma’lum hududda yashovchi va uzluksiz tabiiy ko’payish orqali yangilanib boradigan odamlar to’plami. Aholi statistikasining birinchi va muhim vazifalaridan biri bu aholi sonini aniqlash va uning hududlar, yashash joylari bo’yicha joylashishini o’rganishdir. Aholi sonini aniqlashda aholi ro’yxati boshlang’ich manba hisoblanadi. Sobiq ittifoq davrida O’zbekistonda 1926, 1939, 1959, 1970 va 1989 yilda aholi ro’yxati o’tkazilgan. 1.Aholini o’rganish Aholini ro’yxatga olish va uni o’rtachasini hisoblash Aholi harakatining ko’rsatgich turlari Aholi haqida tushuncha Aholi – ma’lum bir davrda (dunyo, qit’a,mamlakat yoki uning bir qismi) yashaydigan odamlar to’plami. Aholi statistikasining asosiy vazifalari:
125Aholi boʻyicha maʼlumot manbalari nimalardan iborat? JAVOBI:
Aholi soni
Aholini ro’yxatga olish o’rtasida tug’ilganlar, o’lganlar, kelganlar va ma’lum bir hududga ketganlarning mavjud qaytlari
Axoli turmush darajasini aniqlash
126Aholi soni boʻyicha qanday koʻrsatkichlar aniqlanadi? JAVOBI:
Ichki imigratsiya
127Aholi roʻyxatini oʻtkazishdagi kritik moment nima va u qanday tanlanadi? JAVOBI:Aholi roʻyxatlarini oʻtkazish boʻyicha bir qancha ilmiy tamoyillar mavjud. Ularning ichida jami voqea va hodisalarni qamrab olish tamoyili eng muhimi hisoblanib, roʻyxat oʻtkazilayotganda muayyan joydagi jami aholi qamrab olinishi shart. Faqat shundagina aholi roʻyxatlari oʻtkazilayotgan hududdagi demografik jarayonlar toʻgʻrisida toʻlaqonli maʼlumot olish mumkin. Aholi roʻyxatiga demografiya belgilari (jinsi, yoshi, oilaviy holati), iqtisodiy belgilari (mashgʻuloti, iqtisodiy faoliyat sohasi yoki turi), maʼlumoti (savodliligi, maktabga borishi), etnik alomatlari (millati, tili, baʼzan dini) va hokazo maʼlumotlar olinadi. Ayrim aholi guruxlari uchun nikohga kirgan oy-kuni, tugʻilgan bolalari soni ham olinadi. Ar.da koʻpincha oila (uy sohibaligi), kim oila boshligʻi ekanligi hisobga olinadi. Ushbu maʼlumotlar vaqt va hudud doirasida taqqoslashga yarokli boʻlishligi uchun, jami aholiga bir xil mazmundagi savollar takdim qilinishi kerak, yaʼni mamlakat miqyosida aholi roʻyxatlari yagona dastur asosida oʻtkazilishi shart. Roʻyxat odamlarning oʻz joyida muqim yashab turgan davrida, yaʼni asosan qishda qisqa muddatda, bir necha kun yoki hafta mobaynida oʻtkaziladi, lekin barcha maʼlumotlar kritik (jiddiy) lahzasi (odatda roʻyxatga olishning birinchi kuni) da olinadi – shungacha oʻlganlar va tugʻilganlar koʻrsatilmaydi. Javoblar roʻyxat varakalariga yagona nusxada yoziladi.
128Iqtisodiy faol aholi va iqtisodiy nofaol aholi haqida tushuncha bering. JAVOBI:Mamlakatning butun aholisi iqtisodiy faol va faol bo'lmagan aholiga bo'linadi. Iqtisodiy faol aholi- bu o'z mehnatini tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishga taklif qiladigan aholining bir qismi. Iqtisodiy faol bo'lmagan aholi Aholi ishchi kuchidan tashqarida. U quyidagilarni o'z ichiga oladi: 16 yoshgacha bo'lgan bolalar; Pensionerlar; Talabalar; Uy ishchilari; Ish qidirishni to'xtatgan, ish topish uchun barcha imkoniyatlarni tugatgan shaxslar; Ishlamoqchi bo'lmagan odamlar. Iqtisodiy faol aholi ikki toifani o'z ichiga oladi - ish bilan bandlar va ishsizlar. Ish bilan band ko'rib chiqilayotgan davrda:
