Жаxон географияси маърузалар

Mavzu: Dunyoning biologik resurslari. 
Yerning biologik resurslarini biologik “tirik” organizmlar ya’ni, o’simlik va 
hayvonlar tashkil etadi.Tiriklikning asosiy belgilari organizmlarning nafas olishi, 
oziqlanishi, o’sishi, rivojlanishi, ko’payishi, harakatlanishi kabilardir. 
Yerning o’simlik resurslari (Yer biomassasini 97% ini tashkil etadi) madaniy 
va yovvoyi holda o’suvchi o’simliklardan iborat.Hozirda Yer sharida 500000 ga 
yaqin o’simlik turi bor, shundan 6000 ga yaqini madaniy o’simliklar (ya’ni navlar) 
hisoblanadi.Lekin Yer sharida ko’p tarqalgan qishloq xo’jalik ekinlari 80-90 turni, 
eng ko’p tarqalganlari esa 15-20 turni tashkil qiladi.Ular asosan oziq-ovqat va 
sanoat uchun xom-ashyo ekinlari hisoblanadi. 
Yovvoyi holda o’suvchi o’simliklar orasida o’rmon resurslarini hosil qiluvchi 
o’rmon o’simliklari ko’pchilikni tashkil etadi.O’simlik resurslari ham hayvon 
resurslari singari tugaydigan, lekin tiklanadigan resurslari hisoblanadi.Ulardan 
turli xil maqsadlarda foydalaniladi.Masalan: o’rmondan qurilishdan tashqari, 
smola, skipidar, bo’yoqlar, lak ekstraktlar, yelim, mebel, sellyuloza, qog’oz, spirt 
va h.k lar olinadi. 
Jahon o’rmon resurslari 2ta ko’rsatkich bilan ifodalanadi: 
1.Egallagan maydoni (jahondagi barcha o’rmonzorlar 4,2mlrd ga ni tashkil etadi 
yoki 40 mln.km
2 
ya’ni jahon yer fondini 30% ini tashkil etadi). 
2.Yog’och zaxirasi bilan (jami yog’och zaxirasi 350mlrd m
3
), yog’ochning 
sifatiga ko’ra. Doim o’sib turganligi sababli yog’och zaxirasi har yili 5,5mlrd m
3
ko’payadi.Shunday ekan, kelajakda yog’och muammosi bo’lmaydigandek 
tuyuladi.Aslida unday emas.Chunki yog’och qadimdan qurilish va ishlov berish 
materiali sifatida foydalanib kelingan va hozirda ham ahamiyatini yo’qotgani 
yo’q.Chunki yog’ochdan X1X-asrning o’rtalarida 4,5-5 ming xil mahsulot olingan 
bo’lsa, hozirda 20 ming xil mahsulot ishlanadi.Hozirgi vaqtda ham yog’ochga 
talab doimiy oshib bormoqda. 
Dehqonchilik paydo bo’lgan neolit davridan boshlab minglab yillar davomida 
o’rmonlar ekin ekish uchun yo’qotib borildi.Ayniqsa keyingi 200yil davomida 
quruqlikdagi o’rmonlar maydoni 2 barobarga kamaydi va u havfli tus oldi. 
Tuproq erroziyasi va atmosferada O
2
ni kamayishi o’rmonlarni yo’qolishi bilan 
bog’liqdir.Masalan: dunyoda o’rmonlar maydoni har yili kam deganda 25mln 
ga.ga yoki 0,5% qisqarmoqda.Dunyoda tayyorlanadigan yog’och miqdori 2000 - 

---

17 
yil 4,5 - 5mlrd m
3
tashkil etdi.Bu esa yillik paydo bo’ladigan yog’och zaxirasi 
to’liq foydalaniladi degan so’z. 
Dunyodagi o’rmonlar juda katta masofaga cho’zilgan. 2mintaqani hosil 
qiladi.Ular shimoliy va janubiy mintaqalardir. 
Shimoliy o’rmon mintaqasi mo’’tadil va qisman subtropik iqlim mintaqasida 
joylashgan.Dunyodagi butun o’rmon maydonining yarmi va yog’och zaxirasining 
deyarli yarmi shu mintaqaga to’g’ri keladi. 
Asosiy o’rmon kesish ishlari, ayniqsa, yog’ochi yaxshi sifatli igna bargli 
daraxtlarni kesish shu mintaqada olib boriladi.Daraxt kesish jadal olib 
borilayotganligiga qaramay o’rmonlarni tiklash va daraxt ekish ishlari tufayli 
AQSH, Kanada, Finlyandiya, Shvesiya kabi mamlakatlarda va umuman shimoliy 
o’rmon mintaqasida o’rmonlar maydoni kamayayotgani yo’q.Biroq Rossiyada 
daraxtni kesish uni ekishga qaraganda ko’proq bo’lyapti. 
Janubiy o’rmon mintaqasi asosan tropik va ekvatorial iqlim mintaqalarida 
joylashgan.Dunyodagi o’rmon maydonining deyarli yarmi shu mintaqada 
joylashgan.Ilgari yog’ochdan faqat o’tin sifatida foydalanilgan bo’lsa, keyingi 
vaqtlarda Yaponiya, AQSH va G’arbiy Evropa mamlakatlariga eksport qilish ko’p 
marotaba oshdi.Janubiy mintaqa o’rmonlariga bir necha yuz yillar davomida 
o’rmonni yoqib er ochish va ekstensiv yaylov chorvachiligi katta zarar 
etkazdi.Masalan: sernam doimiy yashil tropik o’rmonlar hozir ham 1mlrd.dan 
ortiq maydonni egallagan, ularning yarmidan ortig’i Lotin Amerikasida 
joylashgan.Biroq hozirda Lotin Amerikasi va Osiyo shunday o’rmonlarning 
40%ini, Afrika 50%ini yo’qotdi.Ayrim mutahassislarning fikriga ko’ra bu 
o’rmonlar XX1-asrning o’rtalariga borib to’liq yo’q bo’ladi. 
Tropik o’rmonlarni saqlash yuzasidan BMT rahbarligida katta ishlar amalga 
oshirilmoqda.Lekin hozircha u kutilgan natija bergani yo’q. 
Jahonda o’rmonlar ulushi materiklar va regionlar bo’yicha quyidagicha 
taqsimlangan: (foiz hisobida 2008-yil)
1. Janubiy Amerikada - 52%
2. MDH da - 37 % 
3. Yevropada - 31 % 
4. SHimoliy Amerikada - 31 % 
5. Afrikada - 26 % 
6. Avstraliya va Okeaniyada - 18 %.
7. Osiyoda - 17 %