Jismoniy shaxslar

 
2.2. Jismoniy shaxslar tomonidan to„lanadigan umumdavlat va 
mahalliy soliqlar hamda boshqa majburiy to„lovlar 
O‗zbekiston Respublikasi davlat byudjeti tizimida respublika 
byudjeti asosiy o‗rinni egallaydi. U umumdavlat resurslarning bir 
qismini bevosita davlat hokimiyatining ijro etuvshi va farmoyish 

---

29 
beruvshi oliy organi – O‗zbekiston Respublikasi hukumatida 
markazlashuvni ta‘minlaydi. Markazlashgan resurslar umumdavlat 
ahamiyatga molik bo‗lgan, umuman olganda jamiyat manfaatlarini 
ifodalaydigan tadbirlarni (xalq xo‗jaligi ahamiyatidagi qurilishlarni, 
eng muhim ijtimoiy tadbirlarni, mudofaa, boshqaruv, tashqi iqtisodiy 
aloqalari, davlatning moddiy va moliyaviy zaxiralarni) mablag‗ bilan 
ta‘minlashga ishlatiladi. 
O‗zbekiston Respublikasi davlat byudjet tizimining muhim 
tarkibiy qismini mahalliy byudjetlar tashkil etadi. Ular davlat 
hokimiyatining har bir mahalliy organi o‗z faoliyatini amalga oshirishi 
uchun uning ixtiyorida moliyaviy baza yaratadi. Mahalliy byudjetlar 
tizimi mahalliy talab ehtiyojlarni to‗laroq hisobga olish hamda davlat 
tomonidan markazlashgan tartibda amalga oshiriladigan tadbirlar bilan 
muvofiqlashtirib borish imkonini beradi. Mahalliy hokimiyat organlari 
mahalliy byudjet daromadlarining ko‗payishi va resurslarning 
tejamkorlik bilan sarflanish tadbirlarini amalga oshiradi. Joylarda 
iqtisodiy va ijtimoiy yuksalish sur‘atlari mahalliy xo‗jalik salohiyatini 
safarbar qilish, mablag‗larni tejab ishlatish bilan bevosita bog‗liqdir. 
Bu esa o‗z navbatida O‗zbekiston Respublikasi davlat byudjetining 
muvaffaqiyatli bajarilishini ta‘minlaydi. Mahalliy byudjetlar hisobidan 
uy-joy kommunal xo‗jaligi va obodonlashtirish, maorif va sog‗liqni 
saqlash muassasalari (maktablar, kasalxonalar, maktabgasha tarbiya 
muassasalari va boshqalar), ijtimoiy ta‘minot sohasidagi tadbirlar 
mablag‗ bilan ta‘minlanadi. 
Soliqlarning umumdavlat (respublika) va mahalliy soliqlarga 
bo‗linishi hukumat idoralarining respublika hukumati va mahalliy 
hukumatlarga bo‗linishi xususiyatidan hamda soliq tushumlarining 
yo‗nalishidan kelib chiqadi. Har bir hokimiyat idoralari o‗zlarining 
bajaradigan muhim vazifalaridan kelib chiqib, o‗z byudjetiga va uni 
ta‘minlaydigan manbalarga ega bo‗lishi kerak. Respublika hukumati 
umumdavlat ko‗lamida juda katta vazifalarni: mudofaa, xavfsizlikni 
saqlash, tartib intizom o‗rnatish, bozor infratuzilmasini yaratish, 
mehnatkashlarning ijtimoiy himoyasini tashkil etish va boshqa bir 
qator yumushlarni bajaradi. Shuning uchun uning byudjeti ham, 
soliqlari ham salmoqli bo‗lishi shart. Umumdavlat soliqlari har yili 
qonuniy tartibda belgilanadigan normativlar bo‗yicha tegishli 
byudjetlar o‗rtasida taqsimlanadi. 

---

30 
Mahalliy soliqlar – mahalliy hukumatlar bajaradigan vazifalarga 
qarab belgilanib, ularga doimiy va to‗liq biriktirib berilgan. Mahalliy 
hukumatlar asosan mehnatkashlarga yaqin bo‗lganligidan ular ijtimoiy 
masalalarni: maktab, sog‗liqni saqlash, madaniyat, maorif, shaharlar va 
qishloqlar obodonchiligi kabi vazifalarni bajaradi. Lekin bu soliqlar va 
yig‗imlar ularning byudjet xarajatlarining 30-40 foizini qoplaydi. 
Mahalliy byudjetlar daromadlarini ko‗paytirish eng dolzarb 
masalalardan biridir. Faqat o‗z daromad manbaiga to‗liq ega bo‗lgan 
mahalliy hokimiyatlar o‗z faoliyatlarini to‗liq amalga oshirishlari 
mumkin. Aks holda har xil moliyaviy kamchiliklarga yo‗l qo‗yish 
ehtimoli bor. 
Mahalliy byudjetlarning soliq va yig‗imlari kam bo‗lganligidan bu 
byudjetlarning 
daromad 
va 
xarajatlarini 
barqarorlashtirish 
(balanslashtirish) ancha murakkabdir.
Mulkchilik shaklidan qat‗iy nazar O‗zbekiston Respublikasi 
hududidagi yuridik va jismoniy shaxslar mahalliy soliqlar hamda 
yig‗imlarni to‗lovchilari bo‗lib hisoblanadilar. 
Soliq to‗lovchi jismoniy shaxslarning byudjetda tutgan salmog‗i 
hozirda 20-25 foizni tashkil etmoqda. Jismoniy shaxslar umumdavlat 
va mahalliy soliqlarni to‗laydilar. Bu soliqlarni hisoblab shiqarish va 
to‗lash tartiblari O‗zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi bilan tartibga 
solinadi. 
Hozirgi 
kunda 
mamlakatimizda 
jismoniy 
shaxslar 
o‗z 
daromadlaridan, mol-mulkidan va egallab turgan yerlaridan soliqlar 
hamda yig‗imlar to‗laydilar.
Soliqlar va yig‗imlar yordamida davlat ijtimoiy ehtiyojlarini 
qondirish, tadbirkorlikning ustuvor turlarini rag‗batlantirish orqali eng 
zarur ijtimoiy muammolarni hal qilish dolzarb masalaga aylanib qoldi. 
Jismoniy shaxslardan undiriladigan soliqlar ikki turga: 
-
umumdavlat soliqlari; 
-
mahalliy soliqlarga bo‗linadi.
Jismoniy shaxslardan olinadigan umumdavlat soliqlari va boshqa 
majburiy to‗lovlar tarkibiga quyidagilar kiradi: 
-
jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‗i; 
-
tadbirkorlik 
faoliyatining 
ayrim 
turlari 
bo‗yicha 
qat‘iy 
belgilangan soliq; 
-
tovarlarni O‗zbekiston Respublikasi hududiga import qiluvchi 
jismoniy shaxslar tomonidan to‗lanadigan qo‗shilgan qiymat solig‗i; 

---

31 
-
O‗zbekiston 
Respublikasining 
bojxona 
hududiga 
aksiz 
to‗lanadigan tovarlarni import qiluvchi jismoniy shaxslar tomonidan 
to‗lanadigan aksiz solig‗i; 
-
yer qa‘ridan foydali qazilmalarni kavlab olayotgan, mineral 
xomashyodan va (yoki) texnogen mineral hosilalardan foydali 
komponentlarni ajratib olayotgan yer qa‘ridan foydalanuvchi jismoniy 
shaxslar; 
-
yakka tartibdagi tadbirkorlar tomonidan to‗lanadigan suv 
resurslaridan foydalanganlik uchun soliq; 
-
davlat boji; 
-
yagona ijtimoiy to‗lov. 
Jismoniy shaxslardan olinadigan mahalliy soliqlar va boshqa 
majburiy to‗lovlarga quyidagilar kiradi: 
-
jismoniy shaxslardan olinadigan yer solig‗i; 
-
jismoniy shaхslarning mol-mulkiga solinadigan soliq; 
-
ayrim turdagi tovarlar bilan chakana savdo qilish va ayrim 
turdagi xizmatlarni ko‗rsatish huquqi uchun yig‗im. 
Jismoniy shaxslar tomonidan olinadigan daromad solig‗i. 
Jismoniy shaxslarning ish haqi, mukofotlari va boshqa daromadlari 
proporsional stavkada soliqqa tortiladi. 
Jismoniy shaxslar tomonidan olinadigan daromadlar tarkibiga: 
-mehnatga haq to‗lash tarzidagi daromadlar; 
-mulkiy daromadlar; 
-moddiy naf tarzidagi daromadlar; 
-boshqa daromadlar kiradi. 
2.1-jadval