Jismoniy sifatlar (harakat) ni rivojlantirish

4. Egiluvchanlik va bo`g`inlar harakatchanligi
Egiluvchanlik - jismoniy fazilat bo`lib, harakat tayanch aparatlari ning morfofunksional xususiyatlari demakdir. Bu xususiyatlar shu apparat zvenolarining harakatchanligi, uning maksimal amplitudasi(ogishi, egilishi, buklana olishi, cho`zilishi, kayishkokligi va xokazolar) bilan ulchanadi. Egiluvchanlik aktiv, passiv bo`lishi mumkin. O`z muskulы kuchi evaziga bo`ladigan Egiluvchanlik aktiv va tashqi qarshilikni yengish, ogirlik kuchi va xokazolar xisobigaruy beradigan Egiluvchanlik passiv egiluv chanlik deyiladi. Emotsionallik kutarinki kayfiyat va boshqalar egiluvchanlikning na moyon bo`lishiga ijobiy yoki salbiy ta`sir ko`rsatadi. Harakatchanlikni chegaralanishida cho`ziladigan muskullarning ko`zgaluvchanligi muhim axa miyatga ega. Chunki uning tabiatida cho`zilayotgan muskullarni saqlash mav juddir. Cho`zilayotgan muskullarning egiluvchanligi ortishi bilan ularning ko`zgaluvchanlik holati yuqori darajaga kutariladi. Bunda cho`ziluv chan muskullarning faoliyati ma`lum darajada pasayadi.
Egiluvchanlikni namoyon bo`lishi tashqi muhitning temperaturasiga ham bog`liqdir-temperaturaning ortishi bilan Egiluvchanlik ortib boradi. Erta tongdan tungacha bo`lgan vaqt, boshqa jismoniy sifatlarga qaraganda, egiluvchan likka ko`p ta`sir qiladi. Masalan, ertalab Egiluvchanlik ancha kamaygan bo`ladi. mashg`ulot vaqtida Egiluvchanlik turli sharoitlar (harorat, kun ning vak ti) ta`sirida o`zgarishini e`tiborga olish lozim.
Egiluvchanlikni yomonlashuviga olib boradigan noqulay holatlarni, chigal yozish(razminka) mashqlari yordamida muskullarni kizitish bi lan bartaraf etish mumkin. Egiluvchanlik charchash ta`sirida sezilarli o`zgaradi, aktiv Egiluvchanlik ko`rsatkichlari esa ortib boradi. Bolalar kattalarga Karaganda ancha egiluvchan bo`ladi, degan fikr unchalar to`g`ri emas. Bu fikrni boshqacharok - bolalarda Egiluvchanlikni madaniyatlash kattalarga nisbatan osonrok kuchadi, deb tushunsak to`g`rirok bo`ladi.
Aktiv Egiluvchanlik bevosita muskul kuchi bilan aloqador. Lekin kuchni rivoj lantiradigan mashqlar bilan shug`ullanish buginlarda Harakatchanlikni susaytirishi, chegaralash mumkin. Bu salbiy ta`sirii yengish mumkin: Egiluvchanlik va kuchni rivojlantiradigan mashqlarni maqsadga muvofiq qo`shib olib borish yuli bilan jismoniy sifatlarning normal madaniyatlanishiga erishish mumkin. Jismoniy madaniyat jarayonida Egiluvchanlikni mumkin kadar me`yoridan ortik, ko`prok rivojlantirmaslik maqsadga muvofiqdir.
Egiluvchanlini rivojlantirish uchun uchun maksimal harakat ampli tudasidagi (cho`zish, eshish, buklana olishni oshiradigan) jismoniy mashq lardan foydalaniladi. Ular ikki guruxga (aktiv va passivga) bo`linadi. Aktiv harakatlarda buginlardagi harakatchanlik shu bugindan uta digan muskullarning qisqarishi xisobiga ruy beradi, passiv harakatlar da tashqi kuchlardan foydalaniladi.
Aktiv mashqlar bajarilish xarakteriga ko`ra bir-biridan farq qiladi: bir fazali va prujinasimon (ketmya-ket ikki-uch marota balab enga shish)mashqlari: tananing ma`lum a`zolarini yoki uing bir qismiini tebratish, siltash (maxlar)lar, oxirgi holatini ushlash (fiksiya), qarshi liklarni yengish, ogirlikdan foydalanish mashqlari.
Bulardan tashqari maksimal amplitudada bajarilayetgan harakat davomida tanani kimirlatmay ushlash bilan (statik holatda) bajariladigan mashqlar ham shu guruxga kiradi.
Passiv statik mashqlaraya gavdaning holati tashqi kuch lar xisobiga saqlanadi-bu aktiv Egiluvchanlikni rivojlantirish uchun dinamik mashq larga Karaganda samarasizrok, lekin passiv Egiluvchanlikni madaniyatla shda yuqori ko`rsatkichlarga olib kelishi mumkin. Musqo`llar nisbatan kam cho`ziluvchan bo`ladi. Agar bir harakatda ularning uzunligini oshri shga harakat qilinsa, unig natijasi juda past bo`ladi. Birok mashqlarni takrorlayverish mashq qilish orqaln ular koldirgan natijalar yigilib, amplitudaning ortishi juda sezirarli bo`ladi. Shuning uchun egiluv chanlikni oshirish mashqlari seriyalar bilan, har birini bir nechta mar ta qaytarib bajarish lozim va shunday qilish zarur. Seriyadan seriyaga utgan sari harakat amplitudasi orttirib boriladi. Har bir mashg`ulotda cho`zi luvchanlik mashqlarini ogrik sezguncha bajarish tavsiya etiladi. Ogrik paydo bo`lishi bilan mashq amplitudasi chegaralanadi. Agar mashqlarni har kuni sistemali bir yoki bir necha marta bajarilsa, ularning foydasi ko`prok bo`ladi. Agar egiluvchanlikning erishilgan darajasini sak lab turish maqsad qilinsa, kamrok mashq qilish, ya`ni mashg`ulotlar sonini ozaytirib borish mumkin. Bu mashqlarni mustakil topshirik sifatida uyga vazifa qilib berish samara beradi. Darslarda bu mashqlar asosan darsning asosiy qismii oxiriga, chigal yozish vaqtida va asosiy bo`lmagan mashqlar orasidagi intervallarda bajarish tavsiya qilinadi. Egiluvchanlik mashqlarini bajarishdan oldin muskullarda yengil ter paydo bulguncha chigal yozish mashqlarini bajarish zarur. Bu mashqlar xisobiga erishil gan harakat chanlikning ortishi nisbatan uzoq davom etmaydi - xona temperaturasida 10 minutcha saqlanadi. Issiklik tarqalishini kamayti rish (issik kiyim kiyish) bilan, bu vaqtni ma`lum darajada oshirish mumkin.
Bolalik va o`smirlik yoshida Egiluvchanlikni rivojlan tirish oson bo`lgani sababli 10-15 yoshdagilardan boshlab bu sifatni rivojlantirish ni rejalashtirish samara beradi.