Jismoniy tarbiya darsini pedagogik tahlil qilish

2.2 Xarakat faoliyatlarini tartiblashtirilgan usullari va xarakat uzlashtirishl yullari.
Jismoniy tarbiya metodlarida jismoniy yuklanish va dam olishni yukori kursatilgan usullari bilan bir katorda xarakat faoliyatlarini uzlashtirishning turlicha usullari va umumiy boshkarishni (tashkil etish) ma’lum shakllari mavjud. Xarakat faoliyatlarini uzlashtirishda 2 ta karama-karshi shakllar mavjud:
1 Tarkibiy elementlarga dastlabki bulinish (kismlab kullanish);
2 Bulaklarga ajratmasdan (butunlay kullanish).
Bu ikkala yondashish xam urganilayotgan xarakat xususiyatiga ularni murakkabligi yoki oddiyligi shuђullanuvchilarning dastlabki tayyorgarlik saviyasiga va boshka shartlarga boђlik xolda kullaniladi.
Xozirgi davrda jismoniy tarbiyaning ixtiyoriy biror bir tizimi turlicha metodlarni uz ichiga oladi. Lekin xar bir metod uz xolicha etuk bulmasdan, xar bir muvoffakiyat ilmiy ravishda asoslangan va amaliyotda tasdiklangan metodlar majmuasini kullash natijasida amalga oshiriladi.
2.3. JISMONIY TARBIYA METODLARI.
Suz metodi. Jismoniy tarbiya jarayonida ukituvchining asosiy faoliyati suz bilan amalga oshiriladi: suz yordamida bilimlar beriladi, tushunishni faollashtiradi va chukurlashtiriladi, vazifalar beriladi, ularning bajarilishi boshkariladi, natijalar analiz kilinadi va baxolanadi, bolalarni intizomi boshkariladi. Suz shuђullanuvchilar faoliyatini tushunishda, baxolashda va uzicha boshkarishda kerakli vazifani xal etadi. SHu bilan bir katorda suz uzining kullanilishiga kura u yoki bu dediktiv xikoya, suxbat,muxokama va va x.k.
Suz metodiga: 1) instruksiya berish; 2) kushimcha tushuntirish; 3) kursatma va buyruklar; 4) oђzaki baxolash; 5) uz-uzigagaprish va uz-uziga buyruk berish; 6) raђbatlantirish, 7) suz orkali jabrlash; 8) umumiy buyruk; 9) taxlil kilish; !0) suz orkali uzaro munosabat va x.k.
Instruksiya berish - texnikani urganish faoliyatini vazifalarni yoki mashklarni bajarish koidalarini suz orkali konkret va anik tushunarli shuђullanuvchilarga etkazish.
Kushimcha tushuntirish - ayrim xarakatlar, yoki bajarish usulini sifatini yaxshilash maksadida chukurrok bilim berish maksadida turli kurgazmalar orkali izoxlash, tushuntirish.
Kursatma va buyruklar - bu maxsus suz shaklida ukuvchilar faoliyatini boshkarish. Kursatma va buyruk orkali dastlabki kursatish vazifalarni aniklash maksadida kullaniladi xamda samarador usullardan biridir.
Oђzaki baxolash - bu suz orkali ukuvchilar faolitini makullash yoki aksincha (“yaxshi”, “yomon” va x.k.).
Uz-uziga gapirish va buyruk berish - uz-uziga gapirib mashkni bajarish usullari, uz faoliyatini bayon etadi. Masalan: uyin taktikasini, yunalishini, uni bajarish usullarini fikran rejalashtiradi. Bu usulning asosi - bu suzning xarakat bilan boђlikligidir va shu kabilir.

2.4 KURGAZMALILIK METODI.

Jismoniy tarbiyada kurgazmalilik metodi keng kullaniladi, ya’ni xamma sezgi organlariga ta’sir etib bor narsalar bilan aloka urnatiladi. Bunda kurish, xarakat, va boshka sezgilardan foydalaniladi. Keng ma’nodagi kurgazmalikni amalga oshirishda mashklarning xarakteristikasi, bajarish sharoitlariga asoslangan metodlar majmuasidan froydalanib bu meitodlar kuyidagi guruxchalarga bulinadi. Ular bevosita namoyish kilishi ukituvchi tomonidan yoki bir ukuvchi yordamida metodik kursatish kiradi. Mashklarni bajarilishining xarakat ta’sirining, koidalari xakida dastlabki tassavurlarni shakllantirish uchun namoyishning yordamchi vositalaridan ya’ni bevosita kurgazmali metodidan keng foydalaniladi. Bunday bevosita namoyish metodlari kuyidagilarga bulinadi:

1. 
   Rasm, sxema, fotosur’at va shu kabi kurgazma kurollarini namoyish etish;
   
2. 
   Buyum modellar va maketlarni namoyish etish;
   
3. 
   Kino va videomagnitafonli namoyish;
   
4. 
   Tanlab olingan - sensor namoyish (apparatlar yordamida masalan: mikrofon, radioapparatura, yoruђlik elektrosignallari);
   
5. 
   Yunaltirilgan “sezish” xarakat metodlari (masalan, tre.-lar);
   
6. 
   Orientirovka (muljal) metodlari (osilgan tuplar, bayrokchalar, zal va maydonchalardagi belgilar va x.k).
   
7. 
   Lider va kundalik sensor rejalashtirilgan metodlar;
   
8. 
   Tez informatsiya metodi(videomagnitafon).
   

2.5 UYIN METODI.

Uyin azaldan pedogogik vazifani ado etib kelgan xamda tarbiyaning asosiy vositasi va metodlaridan biri bulib kelmokda.
Tarbiya soxasida uyin metodi degan tushuncha uyinning metodik xususiyatlarini, ya’ni tarbiyaning boshka metodlaridan (shuђullanuvchilar faoliyatini tashkil etish va unga raxbarlik kilish kabi xususiyatlari jixatdan) fark kiladigan tomonlarini ifoda etadi.
Jismoniy tarbiyaning uyin metodi uchun kuyidagi belgilar xarakterlidir:
1. Faoliyatni obrazli yoki shartli “syujet” (uyin maksadi, rejasi) asosida tashkil etish, bunda vaziyatning doimiy va kuprok darajada bexosdan uzgarishi bilan muayyan maksadga erishish nazarda tutiladi.
2. Maksadga erishish xilma-xilligi va faoliyatning majmua xarakterdagi bulishi (masalan, yugurish, sakrash, irђitish).
3. SHuђullanuvchilarning bemalol mustakil xarakat kilishi, ularni tashabbus va chakkonlik kursatishlariga, topkir bulishlariga, xarakat faoliyatlariga yuksak talablar kuyish.
4. SHuђullanuvchilar xarakatining bir-biriga boђlikligi, yorkin emotsionallik.

5. 
   Jismoniy yuklanish dozirovkasining cheklangan imkoniyati.
   

2.6 MUSOBAKA METODI.

Jismoniy tarbiya jarayonida musobaka metodi mashђulot utkazish davomida (mazkur mashђulotga kiritilgan aloxida mashk bilan birgalikda), mustakil uyin shaklida (muljal, nazorat va sport musobakalari) kullaniladi.
Musobaka metodi birmuncha ravshan xarakterlovchi xususiy birinchilik yoki yukori natijaga erishish uchun kurashda kuchlarni sinashdir. Musobaka jarayonida, shuningdek, ularni tashkil kilish va utkazish sharoitlarida (ђoliblarni aniklash, yutuklarga erishganlarni raђbatlantirish va x.k.) raxbarlik kilish omili muxim fiziologik va emotsional kayfiyat yaratadi, bu xol jismoniy imkoniyatlarini maksimal ishga solishga yordam beradi.
Musobaka vaktida, asosan sport musobakalarida rakiblarning uzaro tuknashuvlari uyindagiga karaganda ancha kuprok namoyon buladi.
Tashabbuskorlik, ka’tiylik, sabotlilik, dadillik, jasurlik, oliy janoblik, urtoklik kabi irodaviy xamda axlokiy xislatlarni tarbiyalashda musobaka metodining axamiyati ђoyat kattadir. Lekin, shuni unutmaslik kerakki, birinchilik uchun rakobat kilish, kurashish salbiy xususiyatlarning (xudbinlik, uziga uta bino kuyish, daђallik va x.k.) tarkib topishiga xam imkon berishi mumkin. SHu sababli musobaka metodiga moxirona pedogogik raxbarlik kilingan takdirdagina u ma’naviy tarbiya soxasidagi uz rolini oklay oladi.