Jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyati

2-BOB. JISMONIY TARBIYa TIZIMI 

Jismoniy tarbiya aniq bir tizimga tayansagina, oldindan ko‘zlangan natijaga erishiladi.

Jismoniy tarbiya tizimi deganda, jismoniy tarbiyaning prinsiplari, vositalari, metodlari va uni tashkillash
shakllarining shunday umumiyligi tushuniladiki, u jamiyat aozosini manan boy va xar tomonlama garmonik rivojlan-
tirishning maqsad va vazifalariga mos bo‘lsin (A.D. Novikov 1967).
Vatanimiz mudofaasi masalasi xam jamiyatimizda yo‘lga qo‘yilgan jismoniy tarbiya jarayoniga qator talablar
qo‘yadiki, bu talabalarni amalga oshirish natijasida jismoniy tarbiya tizimining oboektiv xususiyatlari namoyon
bo‘ladi. Mamlaka-timiz xalqlarining xar tomonlama jismoniy tayyorgarligi, jismoniy sifatlarini yaxshi rivojlanganligi
Âàòàí mudo-faasiga tayyorgarligining ko‘rsatkichi bo‘lib xizmat qiladi.
Shunday qilib, Ùçáåêèñòîída jismoniy tarbiyaning maqsadi Ùçáåêèñòîí xalqini jismonan kamolotga erishgan,
xuquqiy davlatning aktiv quruvchilari, ijodiy mexnatga va Âàòàí mudofaasiga tayyor qilib arbiyalashdir. Bu maqsad
mamlakatda jismoniy tarbiyani amalga oshirayotgan barcha tashkilot va muassasalar uchun umumiydir.
Jismoniy-madaniy, maonaviy va ommaviy-teatrlashti-rilgan tomoshalarni bir-biri bilan muvofiqlashtirishdan
namoyishlar va namoyishkorona chiqishlar vujudga keladi. Ularning tarbiyaviy axamiyati bepoyondir.
Jismoniy madaniyatni klassifikatsiyalash katta axamiyaga egadir. U jamiyatda jismoniy madaniyatdan
maqsadga muvofiq foydalanishni, uning qaysi yo‘ldan ketayotganligi, yo‘nali-shini, fizkulptura amaliyoti, vazifalarini
xal qilish uchun tavsiya etilgan uning xilma-xil turlari imkoniyatlarini anglashga yordam beradi. Agarda maktabda
jismoniy bilim (maolumot), umumiy jismoniy tayyorgarlik berish vazifalari xal qilinsa, uning xayoti davomida
foydalanadigan jismoniy madaniyatning bazasi yaratiladi. Madaniyatning boshqa barcha turlari qayd qilingan
vazifalarni yechishi mumkin bo‘lsa-da, inson jismi madaniyati uchun o‘rnini almashtira olmaydi.
Jamiyatda jismoniy madaniyatning rivojlanganlik dara-jasi quyidagi ko‘rsatkichlar bilan baxolanadi:
- jamiyat aozolarining kundalik turmushga jismoniy madaniyatning singdirilganligi darajasi bilan;
- jamiyat aozolarining salomatligi va jismoniy tayyor-garligi bilan;
- jismi madaniyatining mashulotlarining moddiy-texnik taominlanganligi va ularni sifati bilan;
- jismoniy madaniyatga raxbarlik qilayotgan xodimlar-ning doimiy tarkibi (shtati), kvalifikatsiyasi va faolligi
va iqtidori bilan;
-jamiyat aozolarining sportdagi natijalari bilan baxo-lanadi.
Mamlakatimiz mustaqilligi, jamiyatimizdagi kechayotgan ijtimoiy, iqtisodiy isloxotlar yurtimiz farzandlarining
jisman kamolotga erishgan bo‘lishi kerakligi talabini qo‘ymoqda. Xar bir millat, elat o‘zining paxlavonlari, jismo-nan
barkamol o‘lonlari bilan faxrlanishgan. O‘z farzand-larini xalq ozaki ijodidagi Alpomish, Rustam, Go‘ro‘li, Barchinoy
kabi jisman va manan shakllangan bo‘lishlarini orzu qilganlar.
Jisman barkamollik – tarixan o‘zgarib turadigan xar qanday tarixiy davr uchun o‘zining ideal tasnifiga ega
bo‘lgan tushuncha tarzida turlicha talqin qilingan, chunki bu idealda axolining iqtisodiy sharoiti, ijtimoiy xayoti dunyo
qarashi ifodalangan. Lekin asrlar davomida jismoniy barkamol avlod tarbiyasi mavjud jamiyatda oboektiv
imkoniyatlar va sharoitni yuzaga kelmaganligi sababli, abstrakt oyaligicha qolib real xaqiqatga aylanmay qolgan.
Jismonan barkamollik salomatlikning meoyori va xar tomonlama jismoniy tayyorgarlikni darajasi xaqidagi
tarixan shakllangan tasavvur, ular mexnat, jamoatchilik, xarbiy va odamlarning ijodkorlik faoliyatlarini uzoq davom
etishi talablariga nisbatan optimal javob beradi.
Jismoniy kamolot shaxsni garmonik rivojlantirishda aniq maono va ijtimoiy moxiyat kasb etadi. Faqat jisman
kamolotga erishish uchun bajarilgan faoliyat pedagogik jarayon davomida bir tomonlamalikga olib kelishi amaliyotda
isbot-langan. Faqat jismoniy mashq bilan shuullanish, jismonan kamolot sari yo‘l olsada, bir tomonlamalikga

---

yetaklaydi, uni garmonik tarbiya elementlari – maonaviy, maorifiy axloqiy, ruxiy, estetik mexnat tarbiyasini olishdan

uzoqlashtiradi.