Jismoniy mashqlar jismoniy tarbiyaning asosiy vosi-tasi bo‘lib, u tarixan gimnastika, o‘yinlar, sport va turizm
Jismoniy mashqlar tabiatini tabiiy qonunlar I.M. Sechenov va I.P. Pavlovning ilmiy dunyoqarashlarida ochib
berilgan. Ixtiyoriy xarakat Sechenovning fikricha, ong va aql bilan boshqariladi xamda biror maqsadga yo‘naltirilgan
bo‘ladi. Pavlov esa xarakatlarni fiziologik mexanizmini ochib, xarakatlar bosh miya pustloq qismining to‘plash
xususiyati bilan boliqligini birinchi, ikkinchi signal sistemasi, shartli xamda shartsiz reflekslarning aktiv ishtirokida
vujudga kelishligini ilmiy isbotladi.
Jismoniy mashqlarning mazmuni va shakli. Barcha xodisa va jarayonlarga o‘xshash jismoniy mashqlar o‘zining
mazmuni va shakliga ega. Jismoniy mashqni bajarishda sodir bo‘ladigan mexanik, biologik, psixologik jarayonlarning
to‘plami jismo-niy mashqlarning mazmunini vujudga keltiradi, ularning taosiridan xarakat faoliyati uchun qobiliyat
rivojlanadi. Shuningdek mashq mazmuniga uning bo‘laklarini to‘plami, masalan, uzunlikka sakrashda tanaga tezlik
berish, depsinish xavoda uchish, yerga tushish zvenolari xamda mashqni bajarishda xal qilinadigan vazifalar,
shuningdek mashqni bajarishdan organizmda sodir bo‘ladigan funksional o‘zgarishlar xaqidagi nazariy bilim va
amaliy xarakat malakalari kiradi. Bu elementlarning barchasi jismoniy mashqning umumiy mazmu-nini vujudga
keltiradi.
Jismoniy mashqning shakli ularning ichki va tashqi strukturasini muvofiqligida ko‘rinadi. Mashqning ichki
strukturasiga shu faoliyatni bajarishda ishti-rok etadigan skelet muskullari, ularning qisqarishi, cho‘zi-lishi, buralishi
va x.k., biomexanik, bioximik bolanishlari – energiya sarflanishi, yurak-tomir, nafas olish, nerv boshqaruvi va boshqa
organalardagi jarayonlar, ularning o‘zaro boliqligi-ning, o‘z ichiga oladi. Biologik, mexanik, psixologik va boshqa
jarayonlarning mashq bajarishda birini biri bilan aloqasi, o‘zaro kelishilganligi yugurish mashqlarida boshqacha
bo‘lsa, shtanga ko‘tarishda boshqacha, yaoni
ichki struktura turlicha bo‘ladi.
Mashqning
tashqi shakli,
tashqi strukturasi esa o‘sha mashqning tashqi ko‘rinishi, xarakatni bajarish paytiga
ketgan vaqt yoki kuch sarflash meoyori va xarakat intensivligini ko‘rinishi bilan xarakterlanadi.
Jismoniy mashqlar shakli va mazmuni o‘zaro boliq bo‘lib, bir-birini taqazo etadi. Mazmunning o‘zgarishi
shaklni o‘zgarishiga olib keladi. Mazmun shaklga nisbatan asosiy rolni o‘ynaydi. Masalan, xar-xil masofada tezlik
sifatining namoyon bo‘lishi yugurish texnikasining xam turlicha bo‘lishiga sababchi bo‘ladi (qadamning kattaligi,
chastotasi, tananing xolati va x.k.). Shakl mazmunga taosir ko‘rsatadi. Aniq maolum bir xarakat uchun namoyon
bo‘layotgan jismoniy sifatlar shu jismoniy mashqni bajarishdagi malakaga taosir qiladi. Shuning uchun suzuvchi kuchi
bilan gimnastikachi kuchi, shtangachi kuchi biri-biridan farqlanadi. Jismoniy mashqni shakli va mazmunining
ratsional muvofiqligiga erishish jismoniy tarbiya nazariyasi va amaliyotining asosiy muammolaridandir. Bu muammo
qisman xarakat malakasi va ko‘nikmasiga, shuningdek jismoniy sifatlariga xam taoluqlidir.
Dostları ilə paylaş: