Jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyati

 
14.2. Sport trenirovkasi vositalari 
 
Yuqori natijalarga erishish uchun jismoniy tarbiyaning barcha vositalari jismoniy mashqlar, gigienik omillar va 
tabiatning solomlashtiruvchi kuchlari, shuningdek, mashulotlar davomida vositalarning keng ishlab chiqilgan tizimi 
qo‘llani-ladi. L.P. Matveev sportchilarning yutuqlariga qarab sport turlarini trenirovka vositasi sifatida 5 guruxga 
ajratadi. 
1. Yakka kurash, yengil va oir atletika, sport o‘yinlari, gimnastika va boshqa sport turlari. 
2. Matotsikl, avtomobilp, samalyot, qayiq kabi texnik vositalari. 
3. Miltiq, kamon kabi nishonga olish sport turlari. 
4. Aviomodellar, avtomodellar singari konstruktorlik sport turlari. 
5. Shaxmat, shashka, yangi maonaviy sport turlari. 
Barcha vositalar musobaqalash va tayyorlov mashqlariga bo‘linadi, tayyorlov mashqlari o‘z navbatida maxsus 
tayyorlov va umumtayyorlov mashqlarini o‘z ichiga oladi.
Musobaqalashish mashqlari – bu sport turiga xos bo‘lgan va to‘liq muayyan sport turining talablariga binoan 
bajarila-digan yaxlit xarakat faoliyatidir. Ko‘pgina musobaqalashuv mashqlari xarakat tuzilishi bo‘yicha cheklangan 
va qisqa yo‘nali-shiga ega bo‘ladi; bular monostrukturali mashqlardir. Bunga tezkorlik kuchini talab qiladigan 
mashqlari (sakrashlar, uloqtirish, oirlikni ko‘tarish, sprint) va chidamlilikni talab qiladigan submaksimal, katta va 
o‘rtacha zo‘riqish bilan bajari-ladigan siklik (yugurish, suzish va boshqa) xarakatlar kiradi. 

---

Musobaqalashuv mashqlarining kompleksi – doimiy mazmunga ega bo‘lgan ikki kurash va ko‘pkurashlardan 
iborat. Bir turdagi ko‘pkurashlarga konpkida yugurish to‘rtkurashi, to chanisi uchkurashi kirsa, turlari ko‘p ko‘p 
kurashlarga yengil atletika o‘nkurashi, zamonaviy beshkurash, chani ikki kurashi, «Alpomish» va «Barchinoy» 
ko‘pkurashlari kiradi. 
Trenirovkada musobaqalashish mashqlari asosiy o‘rinni tutadi, chunki ular yordamida sport klassifikatsiyasi 
bilan belgilangan maxsus talablarning majmuyi yaratiladi. Biroq, bu kompleks mashulotlarda nisbatan kam 
qo‘llaniladi. Chunki ular organizmni tez charchatadi, xar doim xam samarali bo‘lmagan stereotiplarni 
mustaxkamlanishiga sabab bo‘ladi va x.k.
Musobaqalashish mashqlari mashulotlarda katta variativ-ligi bilan yajralib turishi zarur. Maxsus tayyorgarlik 
mashq-lari musobaqalashish xarakatlarini shakli va xarakteriga o‘xshash xarakatlarni o‘z ichiga oladi. 
Masalan, yengil atletikachilarda muayyan masofaning ajratilgan qismlari bo‘yicha yugurishi, musobaqalashish 
kombi-natsiyasining elementlari va bo‘laklarini yoki immitatsiya mashq-larni bajarishi shular jumlasidandir. Mashqlar 
tanlab olingan musobaqalashish mashqi bilan qandaydir yaxlitlikka ega bo‘lgan taqdirdagina maxsus tayyorgarlik 
mashqlari daraja-sida bo‘lishi mumkin. Sport mashulotining qayd qilingan vositalari faqatgina jismoniy vositalar 
bo‘libgina qolmay, balki sportchini texnik, taktik va irodaviy tayyorlash vositasi xamdir.