Jismoniy yuklamalarga adaptatsiya jarayonida talabalar organizmining funksional imkoniyatlari

Academic Research in Educational Sciences 
Volume 3 | Issue 8 | 2022 
ISSN: 2181-1385 
Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1 
 
 
 
 
 
61
 
August, 2022 
https://t.me/ares_uz Multidisciplinary Scientific Journal 
ketin, turli vaqt oraliqlarida kirishadi. Shuning uchun ham avval tayyorgarlik, keyin 
oddiy elemetar harakatar bajariladi. Shu tarzda organizm jismoniy mashqlarga tayyor 
holatga keltiriladi. 
Yuklamalar yo„nalishi va shiddatini yurak-qon tomir urishi tezligi nuqtai 
nazaridan asoslash to„g„risidagi taklif ham mavjud. Bunda yurak faoliyatining asosiy 
mezoni sifatida yurak qisqarishi tezligi (YuQT) qabul qilingan. Mutaxassislar fikriga 
ko„ra yugurishda shiddatning I darajada shug„ullanish umumiy yugurish 
chidamliligini oshirmaydi, fakatgina “sarflangan” kuchlarni tiklaydi (YuQT 114-132 
ur/min), II darajada shug„ullanish umumiy chidamlilikni oshiradi (YuQT 174 
ur/min). III darajada umumiy yugurish chidamliligini shiddatli mashg„ulotga 
moslashtiradi (YuQT 150-174 ur/min). 
Tadqiqotlar 2022-yilning mart-aprel oylarida 
Chirchiq Davlat Pedagogika 
instituti, O‟zbekiston Davlat Jismoniy tarbiya va Sport Universitetining talabalari 
ustida olib borildi. Bunda talabalarning antropometrik va fiziometrik ko‟rsatkichlari 
aniqlanib, jismoniy yuklamalarga adaptatsiya (moslashish) vaqtida bu ko‟rsatkichlar 
qay darajada o‟zgarishi kuzatildi. 
Tadqiqotlar davomida, 
nafas sinamalari – Martine sinamasi, Gench sinamasi, 
kombinatsiyalangan Serkin sinamasi, Rozental sinamasi (
O‟TS ni 15 sek. interval 
bilan 5 marta o‟lchash
), Kushelevskiy – Zislina sinamasi, 
Kombinatsiyalangan 
Letunov sinamasi (Yurak qon tomir tizimini turli intensivdagi va davomiylikdagi 
bo‟lgan jismoniy yuklamalarga qobiliyatini aniqlashga asoslangan sinama), PWC170 
testi, Ortostatik sinama (Vegetativ asab tizimini funktsional holatini tekshirish 
sinamasi) lari batafsil o‟rganilib, amaliy mashg‟ulot darslarida talabalarda sinab 
ko‟rildi. 
Tajriba boshi va oxirida talabalarning jismoniy salomatlik holati, organizmning 
funksional oʼzgarishlar indeksini hisoblash (G.L. Аpanasenko, 1988) formulasida 
amalga oshirildi (Excel dasturida). 
Talabalar organizmining jismoniy rivojlanish ko‟rsatkichlari tana massasi 
indeksi (Ketle indeksi) asosida amalga oshirildi(1-jadval).