uahosoxoh
Hcxandap
KU3U
2 5 9
4 3.
OZBEKISTONDA MELIORATIV TADBIRLAR AMALGA OSHIRISH
Mo'minova Sevara
2 6 2
4 4 .
>KHHOHTMHJIHKHHHr
CABAB
BA
IUAPT-WAPOHTJIAPHHH
yPFAHHIIIHHHr AXAMHflTH. ABTQMQEHJI
BOCHTA/IAJIAPHHH
yFHP^AIU )KHHOHTHHH CO^HP 3THJIHUIHFA CABAB BYJIYBMH
OMHJL/IAP
Kyn.vjM ypamoe JJanuep A
aum
S
ou
vrAU
2 6 5
4 5 .
NOQONUNIY
QUROLLANGAN
TUZILMALARINI
CHEGARA
OLDI
2 7 4
8
JOURNAL OF INNOVATIONS IN SCIENTIFIC AND EDUCATIONAL RESEARCH
VOLUM E-6, ISSU E-4 (3 0 -A P R IL )
O'ZBEKISTONDA MELIORATIV TADBIRLAR AMALGA OSHIRISH
h ttp s ://d o i.o r g /1 0 .5 2 8 1 /z e n o d o .7 8 7 9 1 8 3
M o'minova Sevara
Qishloq xo'jaligi taraqqiyoti- davlatimiz rivoji,
Har bir ishda k o ’rinsin
- yurtimning baxt iqboli.
M ehnatsevar odam lar izlanishdan toymasin,
Yurtimiz kelajagi har dam yorqin porlasin.
A nnotatsiya:
Ushbu m aqolada O’zbekistonning tabiiy sharoitlari o'rganiladi va
m eliorativ holatlarni yaxshilash usullari qo'llaniladi. O’zbekistonda m eliorativ tadbirlar
am alga oshirilishi keng yoritiladi.
Kalit
so'zlar:
Meliorativ tadbirlar, m eliorativ geografiya, m eliorativ
usullar,agroiqlimiy rayon
M amlakatimizdagi
islohotlar
dadil
odim larining
sababi jahon tajribasiga
tayangan holda o'z taraq q iy ot va rivojlanish yo'lim izni belgilab olganligimizda va bu
yo’ldan og'ishm ay,izchil bosqichm a - bosqich borayotganligim izdadir. O 'zbekiston
taraqiyoti yuksalishida har bir sohaning o'z o'rni bor desak xato bo'lm aydi. Har b ir
sohadagi o’zgarishlar va yangiliklar o’zaro davlatimiz rivoji bilan bog'liq.
Ma'lumki,
geografiya fani
mazmuni kengayib, m ukam m allashib borm oqda.
Geografiyaning tarm oqlari ham juda ko'p va keng tarqalgan. Bundan birini m isol qilib
keltiradigan bo'Isak, M eliorativ geografiya va m eliorativ tad birlarni am alga
oshirilishi.Bu tarm oqning asosiy vazifasi shundan iboratki, yerlarni tubdan yaxshilash
jarayonlaridir, Yer bizning tabiiy boyligimiz, yerlarim izni yaxshilash, yerlardan oqilona
va sam arali foydalanish barcham izning vazifam iz hisoblanadi.
M elioratsiya so’zi yunoncha so'zdan olingan bo'lib, "yaxshilash" m a’nosini beradi.
M elioratsiya o'zi aslida qadim dan shakllanib kelgan.
M elioratsiya qishloq xo'jaligida katta aham iaytga ega bo'lsa-da, iqtisodiyotda
ham o'z o'rni bor. Paxtachilik yakkahokim ligi davrida yerlard an faqat paxta ekishda
foydalanishgan. Paxtachilik tarm og'I shu darajada uyg’unlashib ketganki, har bir
odam ning tom orqasida ham paxtalar, uylarning tom ida ham paxta ekilgan.M ana bu
tarm oqning ixtisoslashuvi va uni insonlar hayotiga ham uzviy uyg’unlashuvi
hisoblanadi.
O’zbekistonda m eliorativ geografiya rivojlanib kelm oqda. O’zbekistonning tabiiy
sharoiti dehqonchilik uchun, chorvachilik uchun va o'zaro m eliorativ tad birlar uchun
ham mda qulay m akon hisoblanadi. M am lakatning tabiiy sharoiylarini o'rgangan
holda, qayerda qanday m eliorativ tad birlar amalga oshirilishi belgilanadi.M eliorativ
tad birlar-
yerning holatini yaxshilash uchun
yerlarni sug'orish, ekinlarni ekish,
I
sho'rlarni yuvish, nihol o’tkazish, eroziya jarayonlarini b a rta ra f etish,tuproqning
unum dorligini oshirish, ekinlarni suvga bo'lgan talabini qondirish, yer resu rslarid an
to 'g ’ri foydalanish kabi barcha ishlar kiradi.
M elioratsiyani tashkil qilgan barcha m eliorativ tad birlar am alga oshirilishi
natijasida bunda ham bir necha tarm oq lar m ustaqil bo'lib yuzaga chiqm oqda. M asalan,
yer m elioratsiyasi, suv va sug'orish m elioratsiyasi, sho'r y erlar m elioratsiyasi, tuproq
m elioratsiyasi, O'sim liklar m elioratsiyasi, iqlim iy m elioratsiya
kabi tarm oq lar
m ustaqil bo'lib yuzaga chiqm oqda, Biz O’zbekistonning tabiiy sharoitlarini o'rgangan
holda m eliorativ holatni yaxshilashning b ir qancha usullarini qo'llaymiz.M asalan,
m eliorativ holatni yaxshilash uchun texnik, fizik, kimyoviy, madaniy, sun'iy,
tabiiy,kartografik, aerokosm ik va boshqa tu rlari bor.Endi biz texn ik usulni qo'llashda
yerni holatiga qarab barcha texnik vositalardan foydalanib, ularni am alga tatbiq
etishim iz asosiy rol o'ynaydi.Bu asosan y erlarn i qazish, tuprog’ini olish va hokazo
ishlarni ekskavator yordam ida bajarilishi texnik usulga m isol bo'la oladi, Fizik usuldan
esa ko'proq dajachilik ishlaridan foydalaniladi.Bu qanday b o ’lishi mumkin, quyosh
nurlarining yer yuziga ta ’siri va tuproqqning tarkibiga ta ’sir etishi ham da fotosintez
jarayonlari bilan bog'liq.Fizik nurash bunda asosiy omilni tashkil etadi.Endi kimyoviy
usuldan foydalanganda yerni asosiy qism ini tashkil etgan tuproqqa har xil kimyoviy
m oddalar va o'g'itlar solish yo’li bilan amalga oshiriladi.M ana shu yo'llar orqali yerning
holati yaxshilanadi.Tuproq unum dorligini amalga oshirishda ko’proq biologik usul
qo'llaniladi.Bu usulda tu proqqa tarkibida bo'ladigan har xil m ikroorganizm lar, hayvon
qoldiqlarining chirishi natijasida chirindi ya’ni gum usni hosil bo'lishi tuproqning
unum dorligini oshiradi.M adaniy usul haqida gapiradigan bo'lsak, bu usuldan
m adaniylashgan o’sim liklar va insonlar muhim aham iyat kasb etadi.M adaniy
o'sim liklar inson tom onidan oziq-ovqat m ahsulotlari, sanoat uchun xom ashyo olish,
chorva
m ollari
uchun
ozuqa
tayyorlash,
tu rarjo y ham da
a tro f muhitni
ko’kalam zorlashtirish va boshqa m aqsadlarda yetishtiriladigan o'sim liklar, bularning
tu rlari shakllari va navlari har xil bo'lib, ular y o w o y i tu rlarini xonakilashtirish orqali
yaratilgan.M isol uchun m evali o'sim liklarni k iritsak bo'ladi.Eng asosiy usul
hisoblanadigan kartografik usuldan ham foydalanam iz.Bunda yerning holati yaxshi,
o'rtacha yaxshi va yom on holatlarini bir-biriga taqqoslab, guruhlarga bo'lgan holda
kartaga joylashtirib tasvirlashim iz mumkin.Misol uchun, Farg'ona vodiysida 4ta
agroiqlim iy rayon shakllangan. Ular Shimoliy, Sharqiy, Janubiy va g'arbiy rayonlar.
Vodiyning shim oli-sharqi, janu bi-sharqi qism lari m eliorativ jihatdan yaxshi y erlar
hisoblanadi. Aksincha, shim oli-g’arbiy va g'arbiy
qism lari nisbatan yaxshi emas.
Hozirgi paytda m eliorativ geografiya
va yerlarni m eliorativ holatini yaxshilash
borasida juda ko'p izlanishlar olib borilyapti.Bu tarm oq um um an hayotim izga singib
borgan va eng yetakchi sohalardandir.Bu m a’lum otlar oxirida b ir narsani ta'kidlash
kerakki, har b ir inson o'zining yerlarini har doim, har xil usullar qo'llab, uni yaxshilab
parvarish qilishi ekinlardan to ’g’ri foydalanishi, sug’orish ishlarini tartibin i bilishi,
oddiy issiqxonadan to'laqonli ravishda qanday foydalanishni bilishi joiz.
JOURNAL OF INNOVATIONS IN SCIENTIFIC AND EDUCATIONAL RESEARCH
VOLUM E-6, ISSU E-4 (3 0 -A P R IL )
263
Dostları ilə paylaş: |