Joba: Kirisiw Tiykarģi bòlim

2.2. Tarmaqtı ańlatiwshi ulıwma ekonomikalıq kórsetkishler
Tarmaqtaǵı ulıwma jaǵday hám odaǵı básekiniń analizi tiykarǵı ekonomikalıq kórsetkishlerdi úyreniwden baslanadı. Bul kórsetkishler tómendegilerden ibarat :
1. Bazar kolemi.
2. Báseki kólemi (jergilikli, regional, dúnya juzlik).
3. Bazardıń ósiw pátleri hám onı rawajlanıwınıń qaysı basqıshta ekenligi.
4. Básekishiler sanı hám olardıń kolemi.
5. Qarıydarlar sanı hám olardıń finanslıq múmkinshilikleri.
6. Integraciya qayjerge qaray bariwi?
7. Texnologiyalıq ózgerislerdiń baǵdarı hám pátleri.
8. Tarmaqqa kirisiw hám odan shıǵıw múmkinshiligi.
9. Básekishilerdiń ónimi hám xızmetleriniń qatlamlarǵa bóliniw dárejesi.
10. Kompaniyanıń islep shıǵarıw kolemi, transportirovka qılıw, marketing hám reklamanı shólkemlestiriwde puxtalıqqa erisiw imkaniyatınıń boliwi.
11. Tarmaqtaǵı «oqitiw / tájiriybe» iymek sızıǵı unamlı tendentsiyaǵa iye ekenligi?
12. Tarmaqqa zárúr bolǵan kapital qarjılar qóyılģanliģi?
13. Tarmaqtaǵı dáramat dárejesi ulıwma dáramat dárejesinden tómen yamasa joqarıma?
Bul kórsetkishler boyınsha tarawdıń «portretin» duzip, keyin onı analiz etip shıǵıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Onıń ushın bul jaģdayda ayırım ekonomikalıq kórsetkishlerdiń strategiyalıq tàrepten áhmiyetliligine tiyisli maǵlıwmatlar keltirilgen.
Tarmaqtaǵı tiykarǵı ekonomikalıq kórsetkishlerdiń strategiyalıq àhimiyeti:
Bazardıń úlkenligi - kishi bazarlarda úlken hám jańa básekishilerdi tartıw tendentsiyası baqlanbaydı ; úlken bazarlar arnawlı bir tarmaqlarda básekili ústinlikti bekkemlew maqsetinde túrli kompaniyalardı satıp aliwdi qàlewshi korporatsiyalardi ózine tartadı.
Bazar kóleminiń artiwi - jedel pát menen ósiw jańalıqlarǵa alıp keledi, ósiwdiń páseyiwi bolsa básekini kúsheytedı hám kùshsiz básekishilerdi gúresten shıǵarıp taslaydı.
Islep shıǵarıw quwatlarınıń artıqmashlıǵı yamasa kemeyiwi - artıqsha islep shıǵarıw quwatları ǵárejetlerdi ko'beytirip, dáramattı azaytadı, olardıń tańsıqlıǵı bolsa ǵárejetlerge tiyisli teris tendentsiyalarǵa alıp keledi.
Tarmaqtıń tabıslılıǵı - joqarı tabıslı tarmaqlar hàm jańalıqlarǵa alıp keledi.
Kirisiw hám shıǵıw tosıqları - joqarı tosıqlar ámeldegi firmalardıń poziciyasin hám olardıń dáramatların qorģaydi, tosıqlar tómen bolǵanda bolsa jańa firmalardıń kirip keliwi olarǵa unamsız tásir etedi.
Tovar qarıydarlar ushın qımbat - kópshilik qarıydarlar tovardı eń tómen bahalarda satıp aliwdi qàleydi.
Standartlastırılģan tovarlar - qarıydarlar bir satıwshıdan basqa satıwshıģa ańsat òtiwi múmkin.
Texonologiyaniń tez ózgeriwi - texnologiya hám ásbap úskenelerge ajıratılǵan investitsiyalar olardıń eskirib qalıwı sebepli ózin aqlamay qalıwı qáwipi kúsheyedi.
Kapitalǵa qoyılǵan talaplar - ùlken talaplar investitsiyalarǵa tiyisli qararlarǵa keri kózqarastan munasábette boladı, investitsiyalaw processi áhmiyetli bolıp baradı, kirisiw hám shıǵıw tosıqları kúshayadi.
Vertikal integraciya - kapitalǵa qoyılǵan talaplar kúsheyip baradı, kóbinese básekili differentsiatsiya hám de integraciya dárejesi túrlishe bolǵan firmalar ortasındaǵı baha differentsiatsiyasi kúsheyedi.
Kólemnen tejew - baha boyınsha básekilesiw ushın zárúr bolǵan bazar kolemleri úlkenlesedi.
Tovarlar tez jańalanıwı - tovardıń jasaw cikli qisqaradı.