Jo‘rayev 0 ‘zbekiston tarixi (Milliy istiqlol davri) uchinchi kitob «sharq» nashriy ot-matb aa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati toshkent 2011

«Sud islohotini chuqurlashtirish, hokimiyatning uchin-
245

---

chi, mustaqil va qaram bo‘lmagan tarmog‘i sifatida butun odil
sudlov tizimini demokratlashtirish - huquqiy davlatni mustah-
kamlashning yana bir muhim yo‘nalishidir ... Sud jazolovchi or-
gandan oddiy odamlarning huquqlari va manfaatlarini himoya
qiluvchi organga aylanib, haqiqatan ham mustaqil b o iib qolishi
lozim» 
- deb uqtiradi I. Karimov Oliy Majlisning VI sessiyasida.
Ko‘rinib turibdiki, sud ahamiyatining, uning obro‘yining jiddiy 
ravishda oshirilishi zarurligi, fuqarolaming huquq va erkinliklari- 
ni himoya qilish, bu masala ayniqsa, sudlaming faoliyatida asosiy 
mazmunni tashkil etishi zarurligi Prezident tomonidan qayta-qayta 
ta’kidlandi. Sud kishilaming huquqlari va manfaatlarini himoya qi­
luvchi hokimiyatga aylanishi zarur. Buning uchun u mustaqil harakat 
qilishi kerak. Xalq maslahatchilari haqiqiy, odil, tajribali, hurmatga 
sazovor shaxslar boiishi kerak.
Sud tizimi 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy Sudi, 
0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Sudi, 0 ‘zbekiston Respublikasi 
Oliy xo‘jalik Sudi, Qoraqalpog‘iston Respublikasining Oliy Sudi, 
Qoraqalpog'iston Respublikasining xo‘jalik Sudi, viloyat sudlari, 
Toshkent shahar sudi, turnan, shahar xo‘jalik va harbiy sudlaridan 
iborat.
Huquqiy demokratik insonparvar davlatni barpo etish va fu- 
qarolik jamiyatini shakllantirish jarayonida yangi tizim - hu­
quq tarmoqlarini birlashtirishni va ular o ‘rtasidagi munosabatni 
uyg‘unlashtirishni ta’minlovchi Konstitutsiyaviy Sud yuzaga keldi. 
Bu tizimning vujudga kelishi demokratik davlat uchun ulkan voqea- 
dir.
Konstitutsiyada sud hokimiyati mustaqilligining mustahkamla- 
nishi odil sudlovni amalga oshirishda keng imkoniyatlar ochdi.
Shuni alohida ta’kidlash kerakki, mustaqil 0 ‘zbekiston Konsti- 
tutsiyasi sho‘rolar davri konstitutsiyalaridan keskin farq qiladi. Ular- 
ning birortasida sud hokimiyati degan so‘z uchramaydi.
Mustaqil 0 ‘zbekiston Konstitutsiyasida hokimiyatning qonun 
chiqaruvchi, ijro va sud hokimiyatlariga bo‘linishi hozirgi zamon 
jahon davlatchiligining eng ilg‘or tajribalariga mos keladi va xalqaro 
talablarga to‘la javob beradi.
Chunki, ayni shunday jahon jamoatchiligi tomonidan qabul qi- 
lingan demokratik m e’yorlar bilangina odil sudlovni talab darajasi- 
da amalga oshirishni ta’minlash, Konstitutsiyaga va inson huquqla­
ri to‘g ‘risidagi xalqaro paktlarga, ijtimoiy adolatga, fuqarolaming 
tinchligi va ahilligiga so'zsiz amal qilib, qonuniylik va huquq tarti- 
botni mustahkamlash mumkin.
2 4 6

---

Konstitutsiyaning 106 va 116-moddalarida sud hokimiyatining 
asoslari aniq belgilanib, sud hokimiyati va sudyalaming mustaqilligi 
mustahkamlangan. Shunga ko‘ra, sud hokimiyati va sudyalar faqat 
qonungagina bo‘ysunadilar. Bu qoida Konstitutsiyada qator kafo- 
latlar bilan himoyalangan. Sud tizimining tuzilishi va Respublika 
barcha sud organlarining vakolatlari ham Asosiy qonunda belgilab 
berilgan.
Mustaqil sud hokimiyatini amalga oshirish mexanizmi- 
ni tartibga soluvchi va uning sudyalami saylash, tayinlash hamda 
ulami vazifasidan ozod qilish tartibi, sud ishlarini ko'rishda ara- 
lashganlik uchun javobgarlik va hokazolaming asosiy kafolati hi- 
soblangan «Sudlar to‘g ‘risida»gi Qonun 1993-yil 2-sentabrida Oliy 
Kengashning XIII sessiyasida qabul qilindi. Ilgariroq 1992-yil 
10-dekabrda Oliy Kengashning XI sessiyasida qabul qilingan «Pro- 
kuratura to‘g ‘risida»gi Qonun uning sud bilan butunlay yangi sharoit 
va talablar doirasidagi o ‘zaro munosabatlarini belgilab bergan edi. 
Jinoyat protsessual, Xo‘jalik protsessual va Fuqarolik protsessual 
to‘g‘risidagi qonunlar qabul qilinib, ularda sud mustaqilligi tamo- 
yillari, taraflaming tengligi, sud ishlarini yuritishda tortishuv va odil 
sudlovning boshqa demokratik me’yorlari mustahkamlandi.
1996-yil 7-dekabrda Konstitutsiyaning to‘rt yilligiga bag‘ish- 
langan yubiley tantanalarida so‘zga chiqib, Prezident I. Karimov 
davlatda huquqiy tijim har qanday vaziyatda ham aniq ishlashi lo- 
zim ekanligini alohida ta’kidladi. Shuning uchun ham haqiqiy Mus­
taqil, kuchli sud hokimiyati sudyalaming injiqligi yoki yuqori mavqe 
istagi emas, balki u Konstitutsiyaning, barcha xalqning talabi hamda 
erkin demokratik jamiyatning o‘zaklaridan biridir.
Insoniyatning ko‘p asrlik tarixi davomida qonuniylikni ta'min- 
lashning bundan o‘zga mexanizmi topilgani yo‘q. Sud hokimiya­
ti mustaqilligi tamoyili bizning mamlakatimiz ham qo‘shilgan juda 
ko‘p xalqaro hujjatlarda, shu jumladan, Inson huquqlari umumjahon 
Deklaratsiyasida ham o‘z ifodasini topgan.
0 ‘zbekiston ko‘p yillar davomida totalitar tuzum sharoitida 
yashab, hokimiyat bo‘linishi tamoyili yo‘qligi uchun sud hukmron