Joul-tomson effekti

B idishlardagi gazning p
1
va p
2
bosimi 
o‘zgarmas holda saqlab turiladi. Gaz naycha 

---

ichidagi g‘ovakli to‘siq orqali bosimi katta 
idishdan bosimi past idishga oqadi. g‘ovakli 
to‘siqning ikkala tomonlariga sezgir 
termometrlar qo‘yilgan. Bu vaqtda har ikkala 
termometr ko‘rsatayotgan haroratlar orasida 
ozgina farq borligi ko‘ringan. To‘siqning gaz 
kengayayotgan tomondagi harorat, ko‘pchilik 
gazlar uchun bir oz pastroq bo‘lgan.
Bu hodisa real gaz xossalarining ideal gaz xossalaridan farq qilishining 
natijasidir. 
Gazning kengayishi natijasida sovishidan iborat bo‘lgan effektga Joul-
Tomson musbat effekti, gazning kengayishi natijasidan isishidan iborat 
bo‘lgan effektga Joul-Tomson manfiy effekti deb ataladi. Keyinchalik Joul-
Tomson effektining ishorasi Van der Vaals tenglamasidagi a va b 

---

tuzatmalardan qaysi birining roli kattaroq bo‘lishiga bog‘liq ekanligi 
aniqlandi. Joul-Tomson effekti bilan Van der Vaalsning
tenglamasidagi a va b tuzatmalar orasidagi bog‘lanishni aniqlash uchun 
potensial egri chiziqlardan (grafiklardan) foydalanish mumkin. 
Tushunarli bo‘lishi uchun ikkita ayrim-ayrim holni: 1) Van der Vaals 
tenglamasidagi a tuzatmani nazarga olmaslik mumkin bo‘lgan gazni; va 2) 
b tuzatmani nazarga olmaslik mumkin bo‘lgan gazni tekshirib ko‘raylik. 
Biz yuqorida Van der Vaals tenglamasidagi a tuzatma molekulalar 
orasidagi tortishish kuchlarining mavjud bo‘lishi bilan bog‘liq 
ekanligini ko‘rgan edik. Shuning uchun birinchi holda molekulalar 

---

orasidagi tortishish kuchlarini nihoyatda kichik deb olib, faqat 
itarish kuchlarinigina hisobga olish kerak. U holda molekulalarning 
o‘zaro ta'sir potensial energiyasi E
p
, molekulalar orasidagi r 
masofaning funksiyasi sifatida rasmda ko‘rsatilgan egri chiziq 
bilan tasvirlanadi.

---

Gazning p