K 21-20 guruh talabasi Jabborov Islombek

3. Nochiziqli zanjirlarning asosiy xossalari. Nochizik elektr va magnit zanjirlarning chizikli zanjirlardan asosiy farki shundaki, elementlari chizikli zanjirlarda energiya uzgarishining prinsipial erishib bulmaydigan fizikaviy xodisalari va jaraenlari sodir bulishi mumkin. Elementlari nochizik zanjirlarning eng muxim xususiyatlari va ish rejimlari bilan tanishib chiqaylik. Quvvatni kuchaytirish Bunday effektga ega zanjirga tokni rostlaydigan va maxsus boshkariladigan nochizik elementni ulash yuli bilan erishiladi. Bunday nochizik elementning parametri tashki manbadan beriladigan tok yeki kuchlanish bilan boshkariladi. Nochizik elementning ta‘sir etuvchi boshkarish toki odatda asosiy (boshkariladigan) yuklama tokidan yuz va xatto ming marta kichik buladi. Modomiki, boshkaruvchi zanjirdagi kuchlanish kichik bularkan, u xolda boshkariladigan shu signalning kuvvati asosiy manba energiyasi xisobiga kuchayishi uz-uzidan tushunarli. Kuvvatni uch elektrodli elektron va yarim utkazgichli asboblar (triodlar, tranzistorlar va x.k.), magnitlovchi uzgarmas induktivliklar va boshkalar yerdamida kuchaytirish mumkin (masalan, magnit kuchaytirgichlar).

II. Tebranishlar xosil kilish (generatsiyalash). Bu ish rejim n.e. parametrlarining nochizik boglanishi tufayli, undagi tok (yeki kuchlanish) shaklining buzilishi xisobiga bajariladi. Masalan, u=ai+vi3 kurinishdagi nochizik xarakteristika berilgan bulsa, u xolda nochizik elementning i  Im Sint konuni buyicha uzgaruvchi tokiga uning kismalaridagi

m

m

I Sin3
4
4


m  Sint  b
 3b 


u   a  I 2 I
kuchlanish mos keladi.
3

m1 m3

t  U Sint  U Sint

Real sharoitlarda nochizik
boglanish u=f(i)
yukorida keltirilgan misollardagiga karaganda
birmuncha murakkab buladi, shu
sababli nochizik elementdagi i  Im Sint tokka, umumiy xolda,


u(t)  U 0  Um1 Sin(t 1 )  Um2 Sin(2t  2 )  U mk Sin(mt  m )
nosinusoidal kuchlanish mos keladi. Nochizik zanjirlarning bu xossasidan uzgaruvchan tok manbaining chastotasini kupaytirish va bulishda foydalaniladi.

• 
  Tok va kuchlanishni mu‘tadillash (stabillash)
  Shunday nochizik zanjirlar va elaementlar tanlash mumkinki, ular xarakteristikalarining ayrim uchastkalari zanjir ishlaganda absissa yeki ordinata uklariga deyarli parallel buladi. Xarakteristikalarning ana shu uchastkalarida uzaro boglangan kattaliklardan birortasining (masalan, kuchlanish) deyarli uzgarmaydi. Bunday uchastkaga misol kilib 2, b-rasmda kursatilgan egri chizikli xarakteristikada mn kismini kursatish mumkin. Grafikdan kurinib turibdiki, x kiymati x1 dan to x2 gacha yetarlicha katta diapazonda uzgarganda, u bilan umumiy xarateristika orkali
  boglangan ―u‖ kiymati fakatgina y= y2 - y1 ga uzgaradi. Shunday kilib, uzining nochizik xarakteristikasining shakliga kura zanjir kuchlanishni yeki tokni stabillash xususiyatiga ega buladi.
  

  Bayon kilingan effekt amalda keng tarkalgan elektron xamda elektromagnitaviy kuchlanish va tok stabilizatorlarining ishlash prinsipiga asos kilib olingan.