Kafedrasi fanidan kurs ishi mavzu: Korxonalarda valyuta mablag‘lari tahlili

1-rasm. Korxona moliyaviy resurslari tarkibi³

Xo’jalik sub’ektlarida takror ishlab chiqarish jarayonida eng asosiy moliyaviy manbalardan biri mahsulot (ish, xizmat) realizatsiyasidan tushum hisoblanadi va bu manbadan quyidagilarga sarflanadi:

³ И.М.Карасева, М.А.Ревякина «Финансовий менежмент», ОМЕГА. Москва-2012, 18-стр.

1. 
   Qoplash fondi:
   
   • 
     moddiy xarajatlar;
     
   • 
     amartizatsiya (eskirish) xarajatlari;
     
   • 
     boshqa xarajatlar.
     
2. 
   Iste’mol fondi:
   
   • 
     mehnat haqi fondi;
     
   • 
     ishchi, xodimlarga ilmiy texnika ishlariga to’lov fondi;
     
   • 
     ijtimoiy sug’urta fondi.
     
3. 
   Jamg’arma fondi:
   
   • 
     moddiy rag’batlantirish fondi;
     
   • 
     ijtimoiy rivojlantirish fondi;
     
   • 
     ishlab chiqarish, ilm va texnikani rivojlantirish fondi;
     
   • 
     kredit foizlari to’lovi uchun fond;
     
   • 
     rezerv fondi;
     
   • 
     dividendlar to’lovi uchun fond;
     
   • 
     jarima, peniya to’lovlari uchun fond.
     

Sub’ektlar iqtisodiy va moliyaviy mustaqilligi sharoitida tadbirkorlik o’z moliyaviy resurslarini mustaqil shallantiradi va kengaytiradi. Amaliyotda barcha o’tkaziladigan ko’rinishlardagi moliyaviy resurslar bir vaqtda o’zgarishishi mumkin. Takror ishlab chiqarish xarajatlarini uzluksiz ta’minlash uchun moliyaviy rezervlar katta ahamiyatga ega.no barqaror sharoitda ular muhim va keraklidir. Moliyaviy rezervlar xo’jalik subektining o’z mablag’lari hisobiga tashkil qilinishi kerak. Ishlab chiqarish faoliyatini kerakli mablag’lar bilan ta’minlash, hamda takror ishlab chiqarishni doimiy kengaytirish, yangi texnalogiyalarni o’zlashtirish va joriy qilish, mahsulotlarni yangilashish uchun oldindan rejalashtirish va pul mablag’lari fondini tuzish kerak.
Pul mablag’lari tabiatiga ko’ra mahsadli xarakteriga ega: tovar moddiy qiymatliklar keltirishga to’lov, asosiy vositalar eskirishini qoplash, ish haqiga to’lovlar, soliq to’lovlari, dividendlar, bank ssudalarini so’ndirilishi, rezerv kapitali
tuzish, ijtimoiy kafolatlarni bajarish uchun sug’urta fondlari tashkil qilish. Umuman olganda amaliyotda korxonalarning uchta asosiy pul fondlarini ajratish mumkin:

1. 
   Qoplash fondi;
   
2. 
   Iste’mol fondi;
   
3. 
   Jamg’arma fondi.
   

Bu fondlarning asosiy manbasi realizatsiyadan tushum hisoblanadi.
Qoplash fond korxona uchun moddiy xarajatlar, amartizatsiya xarajatlari, arzon va tez eskiruvchan narsalar amartizatsiyasini qoplashda ko’proq ahamiyatga ega hisoblanadi. Moddiy xarajatlar fondini shakllantirishda, uning hajmini aniqlashda quyidagi omillar ta’siri hisobga olinadi:

• 
  mahsulot (ish, xizmat) ishlab chiqarish hajmi;
  
• 
  narxlar dinamikasi;
  
• 
  mahsulot (ish, xizmat) ishlab chiqarish xarajatlari darajasi;
  
• 
  talab tendentsiyasi;
  
• 
  inflyatsiya sur’ati;
  
• 
  tovar moddiy qiymatliklar zaxirasining shakllanishi;
  
• 
  aylanma aktivlarning aylanuvchanlik koeffitsienti.
  

Iste’mol fondi korxonada ish haqiga to’lovlar fondlari hisobi bilan bog’liq. U ishchi va xodimlar mehnat haqi fondlarini o’z ichiga oladi. Uning shakllanishini belgilovchi omillar:

• 
  ishchi va xodimlar soni;
  
• 
  minimal ish haqi to’lovi;
  
• 
  mehnat to’lovi tizimi;
  
• 
  ishtimoiy sug’urta sohasidagi davlat siyosati;
  
• 
  ijtimoiy sug’urta fondiga ajratmalar darajasi;
  
• 
  moddiy rag’batlantirish tizimi;
  
• 
  jismoniy shaxslar daromadiga soliq.
  

Jamg’arma fondi sof foyda orqali korxona ixtiyorida qoladi. Unga quyidagi omillar ta’sir ko’rsatadi:

• 
  mahsulot (ish, xizmat) ishlab chiqarish hajmi;
  
• 
  mahsulot (ish, xizmat) sotilishi hajmi;
  
• 
  realizatsiya narxi darajasi;
  
• 
  soliqqa tortish darajasi;
  
• 
  foyda solig’i bo’yicha imtiyozlar;
  
• 
  korxona raqobatbardoshligi;
  
• 
  bank kreditlari bo’yicha foiz stavkalarining darajasi.
  

O’z moliyaviy resurslarini shakllantirish siyosati ularning turli manbalardan jalb qilish jarayonini o’zida aks ettiradi. Bu faoliyatning asosiy maqsadi – o’z- o’zini moliyalashtirishning zaruriy darajasini ta’minlash.bu maqsad hisobiga korxona o’z moliyaviy resurslarini shakllantirish siyosati ishlab chiqiladi. Korxona o’z moliyaviy resurslarini shakllantirish jarayoni quyidagilarni o’z ichiga oladi:

1. 
   o’z moliyaviy resurslariga bo’lgan umumiy extiyojini aniqlash;
   
2. 
   ichki manbalar hisobiga jalb qilinadigan o’z moliyaviy resurslari hajmini maksimallashtirish;
   
3. 
   tashqi manbalardan jalb qilinadigan o’z moliyaviy resurslari kerakli miqdorini ta’minlash;
   
4. 
   o’z moliyaviy resurslar shakllanishida tashqi va ichki manbalar munosabatlarini optimallashtirish.
   

Moliyaviy resurslarni shakllantirishda ichki manbalarga asosan mahsulot (ish, xizmat)larni realizatsiya qilishdan tushum hisoblanadi.
Foyda va amartizatsiya – rivojlanish uchun asosiy mliyaviy resurslardir, shuning uchun asosiy vazifa ularning miqdorini maksimallashtirishdan iborat.
Tashqi manbalardan jalb qilingan moliyaviy resurslarni qoplash shu moliyaviy resurslari qismidan amalga oshiriladi, ya’ni buni o’z mablag’lari hisobiga qoplamasdan olingan mablag’larning o’zidan qoplanishi kerak.
Qo’yilgan maqsad va ishlab chiqilgan siyosatga ko’ra o’z moliyaviy resurslarini shakllanishini boshqarish jarayonida quyidagi asosiy vazifalar hal qilinadi:

1. 
   korxonaning kerak bo’lgan balans foydasi summasini shakllanishini
   

ta’minlash;

2. 
   samarali soliq siyosatini shakllantirish;
   
3. 
   mukammal dividend siyosatini ishlab chiqish;
   
4. 
   xususiy kapital hajmini oshirish.
   

Xo’jalik sub’ektlarida ayrim hollarda xom ashyo sotib olishga mablag’lar etishmovchiligi yuzaga kelishi mumkin. Bunday hollarda banklar, moliya-kredit tashkilotlarining faktoring operatsiyalaridan foydalanishi mumkin. Ya’ni bunda banklar xo’jalik sub’ektlarining debitorlik qarzlarini sotib olishi yoki xom ashyo sotib olish xarajatlarini qoplab berishi mumkin. Faktoring korxonalar orasidagi oldi-sotdi munosabalarini moliyalashtirib, to’lolmaslik risklarini kamaytiradi. Faktoring – hisoblarning samarali instrumenti bo’lib, oldi-sotdi shartnoma bo’yicha moliyalashtirish va to’lamaslik riskini pasaytirishdir. Faktoring operatsiyalari maqsadi mol etkazib beruvchilar uchun pul mablag’larini o’tkazilishi va oborot kapitalining tezlashishi uchun sharoitlar yaratish hisoblanadi.
Korxonaning moliyaviy resurslari ular ixtiyoridagi pul mablag’laridir. Moliyaviy resurslar ishlab chikarishni rivojlantirishga, ishlab chikarish soxasini taminlashga va rivojlantirishga, istemolga yo’naltirish va zaxiraga qoldirishi mumkin.
Korxona moliyasi - korxona xo’jalik faoliyati jarayonida pul mablag’larining shakllanishi, taqsimlanishi va foydalanilishi bilan bog’liq vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlar yig’indisidir. Korxona moliyasi korxona faoliyatining asosiy bo’g’ini hisoblanadi. Korxona moliyasi moliyaviy resurslar manbalari, yalpi ijtimoiy mahsulot va milliy daromad yaratiladigan moddiy ishlab chiqarish doirasida bevosita qatnashadi. Umumiy holatda korxona moliyasini quyidagi 2-rasmda ko’rishimiz mumkin.

2.