Kalit so’zlar

10. mavzu: Zamonaviy dasturlash texnologiyalari. Ob’yektga yo‘naltirilgan dasturlash tillari. Borland C++ Builder 6 intcgrallashgan sohasi

Reja:

1. 
   Zamonaviy dasturlash texnologiyalari. Dasturlash tillari va tizimlari, ularning ishlatilishi va tasnifi.
   
2. 
   Dasturlash tillarining asosiy modullari. Dasturlash tizimlarining o‘rni, vazifasi texnik masalalani yechishda qo'llanishi
   
3. 
   C++ ob’ektga mo'ljallangan dasturlash tizimi. Tilning turlari. Izohlar, toifalar. tavsiflar, ifodalar va o’eratorlar. C++ yordamida loyihalar ishlab chiqish.
   

Kalit so’zlar: kommunikatsiya, dasturiy ta’minot, tashxis, teskari aloqa, loyihalash, foydalanuvchi interfeysi, foydalanuvchi, aniqlik, Stereotip, buyurtmachi, dasturchi, samaradorlik.

C++ dasturlash tili

C++ tili Byarn Straustrup tomonidan 1980 yil boshlarida ishlab chiqilgan. C++ tilida yaxshi dastur tuzish uchun “aql, farosat va sabr” kerak bo’ladi. Bu til asosan tizim sathida dasturlovchilar uchun yaratilgan.
C/C++ algoritmik tilining alifbosi:

1. 
   26 ta lotin va 32 ta kirill harflari (katta va kichik);
   
2. 
   0 dan 9 gacha bo’lgan arab raqamlari;
   
1. 
   Maxsus belgilar: - + * / : ; . , % ? ! = “” № < > { } [ ] ( ) $ # & ^ va h.k.
   

Dastur bajarilishi jarayonida o’z qiymatini o’zgartira oladigan kattaliklar o’zgaruvchilar deyiladi. O’zgaruvchilarning nomlari harfdan boshlanuvchi xarf va raqamlardan iborat bo’lishi mumkin. O’zguruvchilarni belgilashda katta va kichik harflarning farqlari bor. (A va a harflari 2 ta o’zgaruvchini bildiradi) Har bir o’zgaruvchi o’z nomiga, toifasiga, xotiradan egallagan joyiga va son qiymatiga ega bo’lishi kerak. O’zgaruvchiga murojaat qilish uning ismi orqali bo’ladi. O’zgaruvchi uchun xotiradan ajratilgan joyning tartib raqami uning adresi hisoblanadi. O’zgaruvchi ishlatilishidan oldin u aniqlangan bo’lishi lozim.
O’zgaruvchilarning son qiymatlari quyidagi ko’rinishda yoziladi:

• 
  Butun toifali o’nlik sanoq tizimsida: ular faqat butun sondan iborat bo’ladilar. Masalan: 5; 76; -674 va h.k.
  
• 
  Sakkizlik sanoq tizimsidagi sonlar: 0 (nol) dan boshlanib, 0 dan 7 gacha bo’lgan raqamlardan tashkil topadi. Masalan: x=0453217; s=077;
  
• 
  O’n oltilik sanoq tizimsidagi sonlar: 0 (nol) dan boshlanadi va undan keyin x yoki X harfi keladi, so’ngra 0-9 raqamlari va a-f yoki A-F harflaridan iborat ketma-ketliklar bo’ladi. Masalan: 10 s.s.dagi 22 soni 8 s.s. da 026, 16 s.s.da 0x16 shaklida bo’ladi.
  
• 
  Haqiqiy toifali sonlar: ular butun va kasr qismlardan iborat bo’ladilar. Masalan: 8,1; -12,59 va x.k. Haqiqiy toifali sonlarning bu ko’rinishi oddiy ko’rinish deyiladi. Juda katta yoki juda kichik haqiqiy toifali sonlarni darajali (eksponensional) formada yozish qulay. Masalan: 7,204*10¹² yoki 3,567*10^{- 11} kabi sonlar 7.204e+12 va 3.567e-11 ko’rinishda yoziladi.
  
• 
  Simvolli konstantalar. Ular qatoriga dastur bajarilishi ‘ ‘ ichida qabul qilinadigan simvollar kiradi.
  

C/C++ tilida har qanday o’zgaruvchi ishlatilishidan oldin e’lon qilinishi kerak. E’lon qilish degani ularning toifalarini aniqlab qo’yish demakdir.
C++ tilida quyidagi toifali o’zgaruvchilar ishlatiladi:

• 
  Butun toifali kichik sonlar yoki simvollar uchun: char uning o’zgarish intervali -128 dan +127 gacha yoki apostrof ichidagi ixtiyoriy 1ta simvol. Xotiradan 1 bayt joy oladi. Simvollar ASCII kodlariga mos keladi. ( ASCII
  

– American Standart Code for Information Interchange)

• 
  Butun toifali o’zgaruvchilar: int. Masalan: int a, i, j ; Bu yerda dasturda ishlatilayotgan a, i, j o’zgaruvchilarining toifasi butun ekanligi ko’rsatildi. Bu toifadagi o’zgaruvchilar 2 bayt joy egallaydi. Ularning o’zgarish intervali: -32768 dan +32767 gacha; (Hozirgi 32 razryadli kompyuterlarda 4 bayt joy oladi va oralig’i 2 marta oshgan).
  
• 
  Butun toifali katta (uzun) o’zgaruvchilar: long. Masalan: long s, s2, aa34; Bu toifadagi o’zgaruvchilar 4 bayt joy egallaydi. Ular –2147483648 dan
  

[phone] oraliqdagi sonlarni qabul qilishi mumkin.

• 
  Ishorasiz butun o’zgaruvchilar: unsigned short – 2 bayt joy oladi, o’zgarish intervali 0 dan 65535 gacha; unsigned long – 4 bayt joy oladi, o’zgarish intervali: 0 dan 4294967295 gacha; unsigned char – 1 bayt joy oladi, o’zgarish chegarasi 0 dan 255 gacha.
  
• 
  Haqiqiy toifadagi o’zgaruvchilar: float. Masalan: float a, b: Bu yerda dasturda ishlatilayotgan a, b o’zgaruvchilarining toifasi haqiqiy ekanligi ko’rsatilgan. Bu toifadagi o’zgaruvchilar 4 bayt joy egallaydi va qabul qilish chegarasi 10^-38 dan 10⁺³⁸ gacha.
  
• 
  Katta yoki kichik qiymatli o’zgaruvchilarni ifoda etishda double toifasi ishlatiladi. Ular uchun 8 bayt joy ajratiladi va qabul qilish chegarasi 10^-304 dan 10⁺³⁰⁴ gacha.
  
• 
  Juda katta yoki juda kichik qiymatli o’zgaruvchilar uchun long double toifasi ishlatiladi, u 10 bayt joy oladi va qabul qilish chegarasi 3.4*10^-4932 dan 1.1*10^-4932 gacha.
  
• 
  Qator toifasidagi o’zgaruvchilar uchun ham char toifasi belgilangan. Ular ham 1 bayt joy oladi va 0 dan 256 tagacha bo’lgan simvollar ketma- ketligidan iborat bo’lishi mumkin. Satr toifasidagi o’zgaruvchilar qo’shtirnoq (“) ichida yoziladi.
  

C++ tilida o’zgaruvchilarni inisializasiya qilish degan tushuncha ham mavjud. Inisializasiya qilish degani o’zgaruvchini e’lon qilish barobarida unga boshlang’ich qiymatini ham berish demakdir. Masalan: int a=5, b, s=-100; - a, b, s o’zgaruvchilari butun toifali ekanligi ko’rsatildi va a o’zgaruvchisiga 5 (a=5), s o’zgaruvchisiga esa –100 (s=- 100) boshlang’ich qiymatlar berildi.
Dastur bajarilishi jarayonida o’z qiymatini o’zgartira olmaydigan kattaliklar o’zgarmaslar deyiladi. Masalan: x=1; bo’lsa keyinchalik x=x+5 deb yozib bo’lmaydi. O’zgarmaslarni const so’zi bilan ko’rsatiladi. Maslan: const int x=95; float y=9.17; ( const lar simvol yoki nol (NULL) bo’lishi xam mumkin.)