Kampyuter tizimlari

 Kiritish-chiqarish tizimlarining tashkil etilishi 
Kiritish-chiqarish tizimlarining asosiy vazifasi kompyuter yadrosini, ya’ni prosessorni va 
asosiy xotirani ishlash tamoyili, ma’lumotlar formati va tashqi kiritish qurilmalari bilan 
tezkorligi, uzatish, axborotlarni qayd etish va saqlash bo’yicha xilma-xil tashqi qurilmalar 
bilan ulash.Kiritish/chiqarish prosedurasi tashqi qurilmalarini (TQ) prosessor va xotira bilan 
aloqasini ta’minlaydigan ichki (katta) interfeysli bog’lamasi, bevosita periferiya qurilmalariga 
ulanadigan tashqi (kichik) interfeys (portlar) bog’lamalaridan tashkil topgan modul yordamida 
ishlatiladi.Ma’lumotlar 
registrida modulga va undan uzatiladigan ma’lumotlar 

---

buferlashtiriladi, bu tashqi qurilmalar tezkorliklarining farqlarini kamaytiradi. Ma’lumotlar 
registrining razryadi “katta” intrefeys tomonidan (kompyuterning ichki bog’lamalari 
tomonidan) shinaning kengligiga mos tushadi. Bu 2, 4, 8 baytlarni tashkil etadi. 1÷N gacha 
interfeys bir baytli, shuning uchun unda baytlarni yig’ish va tarqatish bog’lamasi mavjud. 
Tashqi qurilmalar soni ko’p bo’lganda bir necha ma’lumotlar registrlari bo’lishi mumkin. 
Kiritish/chiqarish moduli tarmoqli almashtirishni tashkil etishda muhim vazifani bajaradi, 
ya’ni mos portlarning kontrollerlari orqali axborotlarni intensiv almashtirish imkoniyatini 
beradi, bunda boshqa kompyuterlar tarmoqning bu kompyuteriga nisbatan tashqi qurilma 
sifatida ko’riladi. Bios ROM BIOS yoki PC BIOS deb ataladi biroq u noto’g’ri ravishda 
BASIC yoki Operatsion tiizmda yartatilagn BIOS kompyuterda yuklash va klaviatura nazorati 
kabi bir qator asosiy funksiyalarni bajarish haqida ma’lumot beradi.BIOS shuningdek, qattiq 
disk, floppy disk, optic haydovchi protsessor, xotira va boshqalar. Kabi qo’shimcha 
qurulmalarni aniqlash va sozlash uchn ishlatiladi.BIOSga BIOS Steup Utilitiy dasturi orqali 
kirish va sozlash mumkin.BIOS Setup utikitiy BIOS uchun barcha maqsadlari uchun 
BIOSdagi mavjud bo’lgan barcha variantlar BIOS Steup orqali sozlash mumkin Windows kabi 
operatsion tizimidan farqli ularoq BIOS kompyuterni sotib olishdan oldin o’rnatiladi.
BIOS Setup Utility dasturiga kompyuteringiz yoki ankaret maketi va modeliga qarab 
turli xil usullarda kirish mumlin Barcha zamonaciy kompyuterning ankatalarida Bios dasturiy 
ta’minoti mavjud Kompyuter tizimlarida BIOSga kirish va konfiguratsiya har qanday 
operatsion tizimga bo’liq emas chinki BIOS ankart aparatirining bir qismi.Kompyuter 
operatsin tizimi muhiti tashqari barcha BIOS funksiyalaridan Windows10, Windows 8, 
Windows 7, Windows Vista, Windows XP, Linux, Unix yoki xech qanday opiratsion 
tizimning 
ishlayotganligi 
ahamiyatga 
ega 
emas.
USB (Universal Serial Bus) bu universal ketma-ket port. U eskirgan RS-232 (COM-port) va 
IEEE 1284 (LPT-port) parallel interfeyslarni almashtirishga, ya’ni ketma-ket va parallel 
klaviatura va “sichqoncha” portlarini almashtirishga ishlab chiqilgan, barcha qurilmalar Plug 
and Play texnologiyasining osonligi bilan ko’p sonli qurilmalarning o’rnatilishiga ruxsat 
beradigan bir raz’yomga ulanadi. Plug and Play – “yoq va ishla” texnologiyasi “qaynoq” 
almashtirishni, ya’ni kompyuterni o’chirish va qayta yuklash zaruraratisiz qurilmalarni 
almashtirishni amalga oshirishga imkon beradi. Qurilma fizik jihatdan ulanganidan keyin 
to’g’rilaniladi va avtomatik konfigurasiyalanadi. USB kompyuterga nima ulanganligini, 
qurilmaga qanday drayverlar va resurslar zarur bo’lishini mustaqil aniqlaydi, undan keyin 
bularning 
barchasini 
foydalanuvchining 
aralashuvisiz 
ajratadi. 
Ma’lumotlarni 
kiritish/chiqarishni amalga oshiradigan portlarni ko’rib chiqamiz. Tashqi qurilmalarni ulash 
uchun kiritish/chiqarish kontrollerlarning ketma-ket va parallel portlari ishlatiladi, ularning 
raz’yomlari odatda kompyuterning orqa panelida joylashtirilgan. Portlar ma’lumotlarni bir 
yo’nalishda uzatishni (simpleks rejim), yo’nalishlarni qayta ulashni (yarim dupleks rejim) va 
har ikkala yo’nalishlarda (dupleks rejim) ma’lumotlarni uzatish rejimlarida ishlashi mumkin. 
Abonentlarning ulanish topologiyasi ikki nuqtali (RS-232S interfeys uchun) yoki tarmoqli 
berilgan (VSB yoki Fire Wire) bo’lishi mumkin. 

---

Portlar parallel va ketma-ket turlarga bo’linadi. Parallel port printer, skaner yoki tashqi 
to’plagichni ulash uchun ishlatiladi. Parallel portga tashqi qurilmani ulash maxsus kabel orqali 
amalga oshiriladi, u bir necha bitlarning bir vaqtda uzatilishini ta’minlaydi, binobarin, har bir 
bitni uzatish o’zining liniyasi bo’yicha amalga oshiriladi. LPT – port (Line Prin Ter) standart 
parallel port hisoblanadi. Port bilan ulanish odatda Centronics standartidagi 25 chiqishli 
raz’yom orqali amalga oshiriladi, raz’yom kontaktlarining taqsimlanishi, signallarning 
vazifalari, interfeysni boshqarishning dasturiy vositalari har xil turdagi printerlarni, 
skanerlarni, diskovodlarni ulashga mo’ljallanadi.RS-232C ketma-ket port (Communication 
port) sichqoncha, tashqi modem, printer kabi qurilmalarni kompyuterga ulash, shuningdek, 
kompyuterlar orasida bog’lanish uchun ishlatiladi. RS-232C turdagi ketma-ket port 
ishlatilishining Centronics portiga nisbatan asosiy afzalligi shaxsiy kompyuterdan tashqi 
qurilmaga axborotlarni masofalarga (15 mgacha) uzatish imkoniyati hisoblanadi. Ma’lumotlar 
ketma-ket holda baytli paketlar tarzda bit oralig’ida bit bilan uzatiladi. Har bir bayt 
boshlang’ich va to’xtash bitlari bilan uzatiladi, ma’lumotlar dupleks ish tartibida uzatiladi, 
uzatish tezligi 115 Kbit/s ni tashkil etadi.