Kasb-hunar maktabi raqamli multimedia axborotlarini qayta ishlash va yaratish texnologiyasi

Web hujjatlar
Internetning WWW xizmati, asosan, web-sayt yoki web-sahifalarga bog’liq ekan, «Web-sahifalar qanday tayyorlanadi?» degan savol tug’ilishi tabiiy. Web-sahifalar maxsus dasturlar asosida tayyorlanadi. Masalan, Microsoft FrontPage, Macromedia HomeSite, Adobe Dreamweaver kabi muharrirlar, PHP, ASP, javascript kabi server skriptlari (ssenariylar tili), XML, HTML va boshqalar. Bu dasturlaming barchasi HTML (Hypertext Markup Language — Gipermatnli markerlash tili) tiliga asoslanadi. HTML dasturlash tili hisoblanmaydi. Bu tilda hujjat (web-sahifa) tayyorlash uchun Windowsning «Bloknot» kabi oddiy matn muharriri yetarli.
HTML tilining buyruqlari «» belgilari orasiga yoziladi va deskriptor (ing. tavsiflovchi) yoki teg (ing. tag - yorliq,
belgi, alomat) deb ataladi. Masalan, yozuvi HTML tilidagi hujjatning boshlanishini anglatadi. Teglar lotin alifbosi harflari yordamida yoziladi, bunda harflar yuqori yoki quyi registrda yozilishi farqlanmaydi, ya’ni va bir xil tegdir. Umuman, teglar ikki turga bo’linadi:
1. Juft teglar (yoki konteyner-teglar): tegi uchun tegi mavjud bo’lib, birinchisi biror amal boshlanishini bildirsa, ikkinchisi shu amal yakunlanganini bildiradi.
2. Juftmas teglar: ko’rinishdagi teg ochiladi, yopilishi shart emas, masalan, o'zidan keyingi matnni yangi satrga o’tkazuvchi
tegi kabi.
HTML-hujjat «html» yoki «htm» kengaytmali matnli fayl bo’lib, u oddiy matn muharririda teglar qo’shib yozilgan matn. HTML-hujjat va teglari orasida yozilgan bo’ladi. HTML- hujjat xotiraga yuklansa, u ekranda web-brauzer yordamida web- sahifa ko’rinishida aks etadi.
HTML-hujjat, odatda, ikkita bo’limdan iborat bo’ladi. Birinchisi HEAD (ing. bosh qism yoki sarlavha) bo’limi bo’lib u va teglari orasida joylashadi. Ikkinchi BODY (tana) bo’limida hujjatni mazmuni aks etadi va u va teglari orasida joylashadi. Agar HTML-hujjat freym-strukturani ifodalashi ( ma’lumotlar web-brauzer oynasida alohida sohalarda aks etishi) lozim bo’lsa, u holda BODY bodimi o‘rniga FRAMESET (FRAME SET) strukturalar (ramkalar) tizilmasi (to’plami), juft tegi yordamida) bo’limi ishlatiladi. Odatda, HTML-hujjatda va juft teglarini yozish tavsiya etiladi, lekin majburiy emas.
Web-sahifaga kiritilishi lozim bo’lgan yana bir element – web - sahifa nomi bo’lib, nom kiritish uchun juft tegi qo’llaniladi. Web-sahifada bu teg bir marta ishlatiladi. Web-sahifa nomi web-brauzerning sarlavha satrida aks etib, web-sahifaning ichida ko’rinmaydi. Shu sababli uni web-sahifaning istalgan joyiga (odatda,
HEAD bo’limida) yoziladi. Web-sahifaga istalgan nom, masalan, o’z ismingizni berishingiz mumkin.
HTML tili muttasil rivojlanib bormoqda. 0’z navbatida web- brauzerlar ham yangilanib turibdi.

Hozirgi kunda web-sahifa tayyorlash uchun asosan HTML-4 tilidan foydalaniladi. Uning ba’zi buyruqlarini «eski» web-brauzerlar (Internet Explorer-4 yoki Internet Explorer-6) bajara olmaydi.

Ma’lumki, turli web-brauzerlar, masalan, Internet Explorer, Opera, FireFox, Mozilla va Netscape bir biridan farq qiladi. Shu sababli bitta HTML-hujjat turli web-brauzerlarda farqlanib aks etishi mumkin.
Eng sodda web-sahifa faqat matndan iborat bo’ladi. Biz ham web-sahifa tayyorlashni matn joylashtirishdan boshlaymiz. Buning uchun Windowsning Bloknot matn muharririni ishga tushiramiz (boshqa matn muharriridan foydalansa ham bo’ladi). Web-sahifa, odatda, matnlar kabi sarlavhadan boshlanadi. Bu bizning birinchi web-sahifamiz bo’lgani uchun, unga «Bu mening birinchi web-sahifam»
deb, sarlavha yozamiz. Buning uchun Bloknot dasturining ishchi maydoniga 1-rasmdagi matn kiritiladi.

Bu matnda , , , , , , , va

HTML tilining teglari bo£lib, - web-sahifa boshlanishini, - web-sahifa yakunlanganini, — sarlavha bo’limi boshlanishini, sarlavha bo’limi yakunlanganini, - nom kiritish boshlanishini, - nom kiritish tugaganligini, — ma’lumotlar bo’limi
boshlanishini, - ma’lumotlar bo’limi yakunlanganini,
— matnni davomi yangi satrdan yozilishi kerakligini anglatadi.
Yuqorida kiritilgan matnni «mypagel.html» nomi bilan biror katalogda, masalan, «Мои документы» papkasi ichidagi «Новая папка» papkasida saqlab qo’yamiz. Endi bu faylning belgisi web-brauzerga moslashganini ko’rish mumkin.
Kiritilgan matnli fayl va web-sahifani taqqoslab ko£rib, quyidagi xulosaga kelamiz:
1) fayl nomi (yuqoridagi misolda, mypagel) web-sahifada aks etmaydi;
2) web-sahifa nomi (yuqoridagi misolda, Birinchi) web-brauzer- ning sarlavha satrida aks etadi;
3) web-sahifa matnida maxsus buyruqsiz yozilgan keyingi satr (yuqoridagi misolda, «web-sahifam.» matni ham, «Yoshim 15 da.» matni ham) o’zidan avvalgi satrga ulanib ketadi.
HTMLda kiritilgan matnning web-brauzerdagi ko’rinishi doim ham biz kutgan natijani beravermaydi. Uni biz istagan ko’rinishga keltirish uchun bir necha bor tahrirlashga to’g’ri keladi. Buning uchun Bloknot matn muharririni ishga tushirish, kerakli HTML-hujjatni diskdan izlab topish va xotiraga yuklash, uni tahrirlash va qayta saqlash, web- brauzerni ishga tushirish, tahrirlangan HTML-hujjatni yana diskdan topib web-brauzerda ko’rish kerak bo’ladi. Odatda, web-sahifa biz o’ylagan ko’rinishga kelishi uchun yuqorida sanab o’tilgan ishlarni bir necha bor bajarishga to’g’ri keladi. Bu ishlami ancha qulay usullar bilan ham bajarish mumkin:
1- usul. Internet Explorerda ochilgan web-sahifani tahrir qilish lozim bo’lsa, sichqonchani shu web-sahifa ustiga olib kelib, o’ng tugmasi bosiladi.