Kasb-hunar maktabi raqamli multimedia axborotlarini qayta ishlash va yaratish texnologiyasi

14-mavzu: MS Exselda jadval va grafiklar tuzishni o’rganish

Excelda diagrammalar yaratish

Excelda diagrammalarni yaratish uchun dastur tavsiyanomasining “Vstavka” bo’limidagi “Diagramma” buyrug’idan yoki “Standartnaya” uskunalar panelidagi “Master diagramm” tugmasidan foydalaniladi. Ulardan biri tanlangach “Master diagramm” nomli muloqot darchasi ochiladi.

Bu muloqot darchasi 4ta qadamdan iborat savol-javob darchalariga egadir. Ular bilan tanishib chiqamiz:

• Birinchisida diagramma turi tanlanadi. Bu darchada standart va standart bo’lmagan deb nomlangan qistirmalar mavjud bo’lib, ularda Tip nomli ro’yxat maydonidan gistogramma, lineychataya, grafik va boshqa ko’rinishdagi diagrammalardan birini tanlash imkonini beradi. Bundan tashqari biror turdagi diagramma tanlangach darchaning o’ng tomondagi Vid nomli maydonda shu turga mos diagramma ko’rinishlari xam tanlanishi mumkin.

  
  

• Ikkinchisida agar diagrammasi xosil qilinadigan jadval avvaldan tanlanmagan bo’lsa, uni diapazoni ko’rsatilishi so’raladi.

  
  

• Uchinchisida diagramma parametrlari, asosan diagramma nomi, koordinata chiziqlari nomlari, afsonasi (legenda - xar bir rangda qaysi kattalik ifodalanganligini ko’rsatuvchi ma’lumot) joylashtiriladigan yer va boshqa ma’lumotlar ko’rsatiladi.

  
  

• Oxirgi qadamda natijaviy diagrammani shu saxifada yoki yangi saxifada joylashtirish kerakligi so’raladi.

  
  

Bu muloqot darchasi bilan ishlashni quyidagi 4 ta funksiyalarning grafigini bitta koordinatalar sistemasida hosil qilish orqali namoyish qilamiz:

x	sin(x)	cos(x)	log(x)	ex’(x)
0,1	0,099833	0,995004	-1	1,105171
0,2	0,198669	0,980067	-0,69897	1,221403
0,3	0,29552	0,955336	-0,52288	1,349859
0,4	0,389418	0,921061	-0,39794	1,491825
0,5	0,479426	0,877583	-0,30103	1,648721
0,6	0,564642	0,825336	-0,22185	1,822119
0,7	0,644218	0,764842	-0,1549	2,013753
0,8	0,717356	0,696707	-0,09691	2,225541
0,9	0,783327	0,62161	-0,04576	2,459603
1	0,841471	0,540302	0	2,718282
1,1	0,891207	0,453596	0,041393	3,004166
1,2	0,932039	0,362358	0,079181	3,320117
1,3	0,963558	0,267499	0,113943	3,669297
1,4	0,98545	0,169967	0,146128	4,0552
1,5	0,997495	0,070737	0,176091	4,481689

4 ta funksiyalarning qiymatlar jadvali 1. Diagramma turi va ko’rinishini tanlash

2. Ma’lumotlar diapazonini tanlash 3. Diagramma parametrlarini tanlash

4. Diagrammani joylashtiradigan joyni tanlash 4 ta funksiyalarning natijaviy grafigi

Excel da iqtisodiy masalalarni yechilishi

Korxonaning xizmat safari xarajatlari

N	Boriladigan joy	Yo’l narxi	Kunlar soni	Kunlik harajat	Kishilar soni	Jami harajat
	Toshkent	8000	5	150	4
	Buxoro	8600	4	150	5
	Kiev	18600	12	480	4
	Moskva	17800	10	510	6
	London	85000	15	1050	5

Mazkur masala uchun “Jami harajat” ustuni quyidagi formula yordamida xisoblanadi:

“Jami harajat” = (2* “yo’l narxi” + “Kunlar soni” * “Kunlik harajat” )* “Kishilar soni”
Echish.

1. 
   Excel ni yuklaymiz.
   
2. 
   Jadvalning A1 katagiga jadval mavzusini bildiruvchi matnni kiritamiz:
   

Korxonaning xizmat safari xarajatlari
kiritilgan matn masalamiz uchun tuzilayotgan jadval o’rtasiga keltirilishi uchun quyidagicha ish yuritamiz:
- matn yozilgan katakdan boshlab o’ng tarafga ushbu masalani yechish uchun kerakli sondagi ustunlar ajratiladi (bizning xolda 7ta);
- “Formatirovanie” nomli uskunalar panelidan “ustunlarni birlashtirish va markazdan yozish buyrug’ini bildiruvchi tugmani bosamiz.
3. Ikkinchi satrdan boshlab, jadvalimiz ustunlari nomlarini kiritamiz:

N

Boriladigan joy

Yo’l narxi

Kunlar soni

Kunlik harajat

Kishilar soni

Jami xarajat

4. Agar jadvalimiz ustunlari nomlari kataklarga sig’masa yoki katak kenglik qilsa, u xolda ustunlar kengligini kerakli mikdorda o’zgartirishimiz mumkin. Buning uchun, sichqoncha ko’rsatkichi yordamida EJ ustunlari nomlari yozilgan satrdagi ustunlarni ajratib turuvchi vertikal chiziqlarni ushlagan xolda (chiziq ustiga sichqoncha ko’rsatkichi keltirilganda u o’z ko’rinishini o’zgartiradi), kerakli tarafga xarakatlantiramiz.

5. Kataklarni boshlang’ich ma’lumotlar bilan to’lg’azamiz:

	Toshkent	800	5	150	4
	Buxoro	860	4	150	5
	Kiev	18600	12	480	4
	Moskva	17800	10	510	6
	London	85000	15	1050	5

6. Jadvalimizning oxirgi ustuniga (bizning xolda F2) natijani hisoblash formulasini

=(2* C2 + D2 * E2) *F2
teramiz va Enter tugmasini bosamiz. Shundan so’ng F2 katagida hisoblash natijasi paydo bo’ladi. Jadval ko’rsatkichini F2 katagiga keltirsak dasturning formulalar satrida kiritgan formulamiz ifodalanib turadi.
qolgan satrlarda xam shu formula asosida hisoblashlar bajarishimiz kerak. Buning uchun, jadval ko’rsatkichini F2 katagiga keltirib, uning o’ng past burchagidagi nuqtani sichqoncha yordamida ushlaymiz va natijasi hisoblanishi kerak bo’lgan oxirgi satrgacha sudrab olib borib qo’yib yuboramiz. Bu bilan qolgan kataklarga xam shu formula tahsir etadi va natijalar mos kataklarda xosil bo’ladi.
7. Natijada quyidagi jadvalni hosil qilamiz.

N	Boriladigan joy	Yo’l narxi	Kunlar soni	Kunlik harajat	Kishilar soni	Jami harajat
	Toshkent	800	5	150	4	94000
	Buxoro	860	4	150	5	11600
	Kiev	18600	12	480	4	171840
	Moskva	11080	10	510	6	244200
	London	85000	15	1050	5	928750

8. Diagramma xosil qilish uchun, dastlab V va G ustundagi ma’lumotlar ajratiladi, so’ngra, “Vstavka” tavsiyanomasidan “Diagramma” buyrug’i tanlanadi. Natijada “Master diagramm” nomli muloqot oynasi ochiladi. Bu muloqot oynasi savollariga mos javoblarni tanlab kerakli diagramma tasvirini xosil qilamiz.

15-mavzu: Shartli jadvalni formatlash
Jadvallarning quruq raqamlariga qarab, birinchi qarashda ular ifodalaydigan katta rasmni ushlash qiyin. Ammo, Microsoft Excel dasturida grafik vizualizatsiya vositasi mavjud bo'lib, siz jadvallar tarkibidagi ma'lumotlarni vizualizatsiya qilishingiz mumkin. Bu sizga ma'lumotlarni osonroq va tezroq olish imkonini beradi. Ushbu vositaga shartli formatlash deyiladi. Microsoft Excel-da shartli formatlashni qanday ishlatishni ko'rib chiqaylik.

Oddiy shartli formatlash variantlari

Hujayralarning ma'lum bir maydonini formatlash uchun siz ushbu maydonni tanlashingiz kerak (ko'pincha ustun) va "Uy" yorlig'ida "Uslublar" asboblar panelidagi lentada joylashgan "Shartli formatlash" tugmachasini bosing.

Shundan so'ng, shartli formatlash menyusi ochiladi. Formatlashtirishning uchta asosiy turi:

• Gistogrammalar

  
  

• Raqamli o'lchovlar;

  
  

• Nishonlar.

  
  

Gistogramma sifatida shartli formatlash uchun ma'lumotlar ustunini tanlang va tegishli menyu bandini bosing. Ko'rib turganingizdek, gradient va qattiq plomba bilan bir necha turdagi histogramlar tanlangan ko'rinadi. Sizningcha, jadvalning uslubi va tarkibiga eng mos keladiganini tanlang.

Ko'rib turganingizdek, histogramlar ustunning tanlangan hujayralarida paydo bo'ldi. Hujayralarda raqamli qiymat qancha katta bo'lsa, gistogramma shunchalik uzoq bo'ladi. Bundan tashqari, Excel 2010, 2013 va 2016 versiyalarida gistogrammada salbiy qiymatlarni to'g'ri ko'rsatish mumkin. Ammo 2007 yilgi versiyada bunday imkoniyat yo'q.
Gistogramma o'rniga rang panelidan foydalanganda, ushbu vositaning turli xil variantlarini tanlash mumkin. Bunday holda, qoida tariqasida, hujayra qanchalik katta bo'lsa, shkala rangi shunchalik to'yingan bo'ladi.
Ushbu formatlash funktsiyalari to'plamidagi eng qiziqarli va murakkab vosita ikonalardir. Belgilarning to'rtta asosiy guruhi mavjud: yo'nalishlar, shakllar, ko'rsatkichlar va reytinglar. Foydalanuvchi tanlagan har bir variant hujayraning tarkibini baholashda turli xil piktogrammalardan foydalanishni o'z ichiga oladi. Belgilangan butun maydon Excel tomonidan skanerdan o'tkaziladi va barcha hujayralar qiymatlari ularda ko'rsatilgan qiymatlarga ko'ra qismlarga bo'linadi. Yashil piktogrammalar eng katta qiymatlarga, sariq ranglar esa o'rtacha diapazonlarga, eng kichik uchdan birida joylashgan qiymatlar qizil piktogrammalar bilan belgilanadi.
Piktogramma sifatida o'qlarni tanlashda rang dizayniga qo'shimcha ravishda ko'rsatmalar shaklida signalizatsiya ham qo'llaniladi. Shunday qilib, yuqoriga qarab o'q katta qiymatlarga, chapga - o'rtacha qiymatlarga, pastga - kichik ko'rsatkichlarga qo'llaniladi. Raqamlardan foydalanganda eng katta qiymatlar doira bilan, o'rta uchburchak bilan, kichkina romb bilan belgilanadi.